佤族农村实用知识读本

Līg Lāi Hmai Jei Jīe Noung Quing

云南民族出版社

Gaing Lāi

gāing nqo nyīex ma

1. goui hrom gēd kraox gah yūh gāing yūh lāi blag noung yiex (1) 2. mgroh mgrong gah sang son eix gah yūh dix gāing yūh dix lāi (2) 3. yūh lāi sang yūh gah ndēe dum dix yūh gah mox (4) 4. ndaex lōg nyīex noung ming ko joux jiex gōu gāing yūh dix (5) 5. grax joux būi jiex gōu gāing (9) 6. jao nbung gāing ndaex nyīex, sang gīeh gāing yūh dix hmom sang yūh gah mox (11) 7. son num māe graeng yūh gah mox (13) 8. grax jī juang yiex hux jāng (15)

fax lix gū vēng

9. dix ba mōh fax (16) 10. dix ba mōh vui fax sing voui (16) 11. dix ba mōh fang jui (18) 12. dix ba mōh jēng dāng fang voui (19) 13. kri, māe briex dix ndaex nyīex mai graeng jēng gui vēng vū yūh gah mox lai ang bōun jōuih gah būi voi [**] gox (21) 14. ang bōun dix līag dix ndāeh nbun jōuih būi hlein būi yūh lāi houig gah ndaex nyīex (22) 15. fax lix mgroh [**] mgrong sang jīx mōh si mēix nbun mēix mōuing (23) 16. būi ndaex nyīex gah jīx goui nyiox [**] dai jui (25) 17. sang gāo juang ndēe mox (26)

pi nyā ba ndaing sīao būi

18. si nbaox māe mai dēei māe līh (27) 19. grax sang si nbaox grāeng hu mai grax sang dēei grāeng si nbaox būi līh (30) 20. yiux jēng pai eix sang si nbaox yūh gah mox (32) 21. sang da ding bao yūh gah mox (33) 22. yiux jēng bian mā vīe si ndong yīng nāng sēng (35) 23. māe jēng quing jēng qi gīeh nbōg yūm dēei hoig houig hoig lūan sang dēei yūh gah mox (39) 24. māe jēng quing jeng qi sang jāo dēei dix yūh gah mox (40) 25. quing māe sīao lāi gaex dēi dēi dix gah (40) 26. sang rīan gah kloui hlei būi māe quing dix yūh gah mox (41) 27. gīeh quing jex hoig mgrai sang joux yūh sōu sūx gah mox (42) 28. māe hoig lāex eix sang louh yūh gah mox (43) 29. son ndīng sang bōun blāeng si mīe (44) 30. si ndah noung yox gon sang dui dix dāe sang son yūh gah mox (44) 31. gū ndīng ndīang sang bōun dix dou ma dou goi (47)

pi nyā blag gāing nqo

32. si mīe yūh gah mox ba son dix mōh si mīe lāoh (49) 33. mōh njāo dix log sang yūh peuix liang fax gah si mīe lāoh (50) 34. pi nyā peuix yiux gla ' gaeng hmom (51) 35. sae bo mōx bīang gla gaeng yūh gah mox lai sang tui guang (54) 36. ang gīeh gon gla hngoux lāex yūm eix sang yūh gah mox (56) 37. si vōng jax jiao jīx dix sum dīx nūm ngīe (59) 38. sum gon si vōng gīeh yeih dix sum gla si ndaing hmom (60) 39. sum si vōng hlaong qang liang (60) 40. mgroh mgrong krian krei ang gīeh mgong si vōng jīx goui ndaex (64) 41. kan si nax mgong si vōng ko mai dēei dāi jax si vōng si ndaing hmom (66) 42. mgroh mgrong grax lāeg dix ndēh si mīe houn yeix kuad (66) 43. mgrōh mgrong sang gīeh dou ma dou goi ndaex dou rūng gēeih (68) 44. mgrong sang sum si vōng die (73) 45. sum dū dē sang yūh rōng hloub diex (75) 46. sum dū dē sang sae poun ling feix gah (77) 47. grax sang lāeg ping jōung nbi gei rīex hmom (79) 48. pi nyīa [**] sum daex glaox bāing dīng (80) 49. mgrong sum dih ping gū dix gah nklaog mēix (85) 50. sum dih hyag hya ndaex hae (88) 51. sum dih sīang gū gah ndaex liao im (90) 52. nbāox ko sum dou ma dou goi ndaex ma kaox blix (96) 53. sae poun gah kaox blix (97) 54. sae poun gah blag brāix rīah kaox blix (99) 55. grax gāb kaox blix boun jē (100) 56. mag lī gīeh dūh mōh njāo dix, sang yūh gah mox geem ndāeg gīeh noh ang dūh (104) 57. pi nyīa gīeh dīe jāo blix nīe blix (105) 58. grax gīeh blix siad sum dix ndaex peeng pai dīng pai blix (107) 59. pi nyīa sum mag jeing (110) 60. pi nyīa sum mūah nbāex (115) 61. grax pi nyīa sum mag mūng (117) 62. pi nyā sum mag mān (121) 63. npom brāix glong tiaox jing noung yiex gah yām ngāix tux huang tian (126) 64. si ndab mai si ndab gāong (128) 65. grax rīan dix gah si ndab gāong (130) 66. grax yūh dix yīe mgūah yīe dōng poun hua feix (134) 67. poun rom nēem mōh poun yūh gah mox, sang sīao noh blag dix (136) 68. poun tang suang qing ang mōh poun yūh gah mox, sang sīao dix yūh gah mox (138) 69. poun go ling suang gai mōh poun yūh gah mox, sang sīao dix yūh gah mox (140) 70. grax yūh poun gai meix ling feix mai sang sīao noh yūh gah mox (142) 71. sīao mōg poun ling kuang yūh gah mox (144)72. poun liu suang jia mōh jē poun dix, sīao dix yūh gah mox (145) 73. poun fux hox hua feix ba sīao dix si nqeeng mōh ba dix uig (146)74. ngai lāi sū zi goui gah hae poun fux hox feix mōh jē dix (147) 75. sīao poun ling suang e qing jia yūh gah mox (148) 76. grax dang yūh dix sīao poun fux hox feix (149) 77. grax yūh mai grax sīao poun bum dix (151) 78. poun nyāox yūh dix gah ba dix, sīao dix yūh gah mox (153) 79. jē ba jīx dix mōh poun gōg mai gah sīao poun gōg dix (155) 80. mgrong ang poun gūb gah hngoux, si vōng mai hngoux jax (157) 81. nbēen sae poun dix gah hngoux (159) 82. yām huan hngoux sang sae poun jē ba dix gah (160) 83. sang ko dix hmom sae poun gah si vōng yūh gah mox (162) 84. poun ang ko dix sae yām sum si mīe dix (163) 85. mōh poun dix uig ba ang jīx dix qid gah blah hlax (163) 86. si ndah noung yox yīe lāex yūh dou ma dou goi (164) 87. jē si ndah noung yox ang bōun rōum dix sīao dāe (165) 88. pi nyīa sae si ndah blaex rīb (167) 89. sang yūh dix dōng si ndah noung yox sīao dix si nqeeng yūh gah mox (169) 90. brīex ih līg soux sang yūh dix nīe jē (170) 91. nbēen yūh peuix hox see liao dix (171) 92. sang yūh rīb grouh gah mox (174) 93. grax jīa gōung brīex see liao ih līg dix si nqeeng (176) 94. sang dox līg ih brīex im yūh gah mox (179) 95. yūh gah mox log sae gīh ndaex brīex ih līg (181) 96. nklaog jēem diex grēed mōg mōh brīex see liao (182) 97. aing ia yūh mōh brīex see liao līg, sang dox līg ih yūh gah mox (184) 98. gon mōi gon grag ang aing dix sang yūh gah mox (186) 99. mōi grag nbrūng lō gīeh ob gah si ndah noung yox sang bai yūh gah mox (187) 100. līg goui saex pai dōng yūh gah mox (189) 101. rīan saex brēing līg (191)102. rīan vīag vāig goui ndaex vāig līg (192) 103. grax sang rīan saex hneeg līg (194) 104. nbēen rīan nbrēing ia (195) 105. grax sang bai saex hag moi gīeh rōi mgraig (196) 106. grax bai saex gah lāex si nax mgib mōi mai ngib bēix (197) 107. grax een dix briex si mīe (198) 108. brīex brēem ndāeg dēei dix houig sang briex yūh gah mox (199)109. sang rīan vīag gōng ih brīex liang seex yūh gah mox? (202) 110. yūh mōg ding fēng gah houn yeix kuad (206) 111. yūh nām oi gah si vōng (207) 112. yūh nām oi yi tang gah houn (209) 113. yūh ga sōi gah dū dē (212) 114. yūh ga sōi bāing nyōg gah houn oi (214) 115. yūh blai (216) 116. hruad rom gah jēem mai dom mgoui gix jīx pai goui blāeng gah (219)117. jēem dou fu (222) 118. jēem dou fux pix (224) 119. jēem jūx (225) 120. jēem si ma (226) 121. yein daex dīng gaing npong (228) 122. daex dīng gaing yīng nāng (230) 123. daex jax qai (232) 124. gei jiang (235) 125. blix mīx jīan (23 6) 126. blix grouh (240) 127. go pux blix ping go (241) 128. nām oi bāing nbi laing (243) 129. go pux houn oi (246) 130. joux jīa gōung blix si njāong (247) 131. jīa gōung blix si njāong ba jē sang jīx dix ih (249) 132. grax sang jīa gōung blix si vīe dix (253) 133. jīa goung blāeng oux (254) 134. sang iag grēed dix yūh nbēe sīang yiux yūh gah mox (259) 135. njaeh nbēe si lāex (262) 136. njaeh nbēe kaing kaox nbīd nyōng (263) 137. njaeh nbēe kaing hlax kaox bex yix lang (265)138. njaeh nbēe gah hlax kaox ang su (266) 139. nēix nba yein yīng tui (268) 140. grāeng vaig tux (271) 141. nēix yein dix kian (274) 142. nēix lax rux (275) 143. nēix lax rux gaing līg (278) 144. nēix moi grouh (280) 145. nēix ia sāo jī (281) 146. ia npaeng (283) 147. nēix beid mgud dix ndib log pia nan (285) 148. nēix gax meed dix grouh gah daox ngū (288) 149. gax blai gaex (290) 150. dom (ia) kian (291) 151. dom ia jēih blai (292) 152. dom beid pix dāng (293) 153. nblāeh rom deeih bēix mai rom deeih mōi (296) 154. nblāeh rux sāng (298) 155. grax joux yūh rom hia (300) 156. rēeig si mgū līg nbrax mai grax joux yūh si mgū līg (301)157. grax gīeh hag on (303) 158. jī sū jīa gōung si ang gū jē gu jōng dix (310) 159. yūh rom bīd bīao jiao gah hag līg (312)

jāg sīao dix blag noung yiex

160. jao pad jāg to lā jī, si vēui sang nqag būi gah hmom jāg mai sang gīeh būi jao pad jāg to lā jī kaox seex, noh sang krian krei dix si vēui. yūh gah mox (314) 161. yām lāeg jāg to lā jī sang rīan dix gah grax dix uig (316) 162. grax sīao mai grax nbrēi dix krian krei jāg sōu fux to lā jī (318) 163. sang līag dix sīao grāeng noung ji hu mai to lā jī yūh gah mox (320) 164. hoig bōun līag to lā jī, yūh gah mox lai ang bōun sīao ndum mox ndum an (322) 165. grax sīao mai grax krian krei dix briex jāg baih dou ma (324) 166. grax sīao mai grax krian krei dix briex jāg daeh hngoux hmom (326) 167. grax sīao mai grax krian krei dix briex log qid si ndah (328) 168. jāg qaix yiux jī yūh gah mox lai ang bōun dix sīao nbēe jī yiux qi yiux jī (330)

grax gīeh gāing nqo nū yīe dix yūh

169. grax pi nyā krian krei hngoux jax ma rāog gah mai rung (331) 170. sīao rīb groing bai saex brēing līg (333) 171. dang bai saex bōng dū (333) 172. grax yīe houn oi dix briex (333) 173. gah blag kraox sīao nyāox dix (334) 174. keed hloux rīex kaox mag lī jīx gīeh kaox nīe blix (335) 175. sīao gōng hu blaex gōng (336) 176. grax dang yūh dix yām blaex vīag ih sūb yūm (337) 177. grax ang gīeh brīex see liao hi (338) 178. grax gīeh mīex līg nīe goui gon (338) 179. dox gāng gōi ih si mging ang jīx saex ling nūm (339) 180. grax ndaing ko mgong, hlax daex si ho dix sīao (339) 181. rom mag grām jīx blaex gōng daex (340) 182. grax ndaing hmom ko bai brēing ia (340) 183. sieh līg ang sīao mgon (341)184. grax gīeh mīex līg goui rom deeih (341) 185. grax gīeh nbrūng yaoh ndēeih ngēi (342) 186. grax dang rīan dang blaex mū lūng (343)

gaing nqo nyīex ma

1. [goui hrom gēd kraox gah yūh gāing yūh lāi blag noung yiex] gah līh sang ping jīng ji gah ndaex noung quing, gīeh noung ming ang lai mōh jao meng dix mōh ba yūh gāing ma ngīe, gix gon mōh ba yūh lāi nang. būi hmom yūh lāi, gīeh oud ndaex nbēen louh jīng ji noung quing dix, sang goui hrom gēd kraox gah yūh dix gāing yūh dix lāi. yām njāeh, sang dōng gah yūh dix gāing yūh gah mox, gon sang dōng gah yūh dix lāi yūh gah mox geem hmom, ndaex hrom sang jīx son noh. ra, ta sīao ji sux ba dix, blag sīao māe sang nbrēi dix son, rīan dix gah, gēd yāox gāing yūh blag mox ba rīex hmom, hoig yūh noh sax, mōh hmom mōh lāex. loui, krian lāi jāng dix hmom, ndaex dīx nūm uig, yūh gāing dix, bōun māe mīex ndīng, een noh ndaex hrom dix uig, nbōg yōm lai mox, dōng ndīng goui māe, bō lāi ndāeg son māe gah hoig nūm. boun, rīan dix mgāig lāi bao kang, tie ngai lāi dix dom nīe. puan, yūh gāing bōun dou ma dou goi, mōh sang louh noh mōh māe, mgāig gah sang sīao būi noh mīex ndīng, yūh dix ih lāi, nīe bōun māe, goui mai hmom jōuih maix noh ang maix hmom jōuih, blag jōuih grāeng, sang sae rīang dix gah.

2. [mgrōh mgrong gah sang son eix gah yūh dix gāing yūh dix lāi] son gah sang yūh dix gāing yūh lāi, mōh sang gīeh būi yūh gaing graeng sīao dix ndaex gaing, hag diex, poun hua feix, si ndah noung yox, ji sū, krian krei in gix son dix dāe, krian gix dom hmom, nbrēi dix sīao gix dom hmom, gīeh jī siao yi gix si ndaing hmom. mgroh mgrong gah sang son eix gah yūh dix gāing yūh dix lāi goui mgrong in gix: dīx, gūi hua gāing. log ndaex loui nūm sang yūh gāing dix uig, gāing dix sang goui dou mīex ndīng, bōun māe mīex ndīng. ra, gūi hua hag diex. log ndaex loui nūm ma jex reng tian vēui nyīex kaix nyīex mgōng rīem rīeh rīem sang sum dix yūh gah mox, sum dix ba hmom gah. loui, gūi hua māe dix sīao. ndaex loui nūm, bōun māe mīex ndīng; ndaex gāing sīao mīex ndīng, hoig sīao noh. gah ndaex brīex mīex ndīng, dang son dix uig. boun, gūi hua jōuih graeng. ndaex loui nūm, ndīng jōuih dix grāeng gū jē gū jōng. puan, gūi hua toux zi blag zi lix. ndaex loui nūm, māe sīao dix blag mgāe būi dīng mai gon nyōm lāi mōh mīex ndīng. līah, gūi hua jao māe. goui gūi hua sum nyīex, yūh ba bāox, yūh klai uig. yām yūh gūi hua, sang hrod gūi hua ndaex sing sīang, nqag diex brāix glong zi ying ndīng goui būi see qang jiao toung sīang oud dix yūh gah mox, nbrēi dix sīao ndēe hmom ba goui ndaex sīang, yūh gūi hua, gon sang bōun hod rīang ndaex nyīex, būi goui mīex ndīng, būi yūh gāing mōh mīex gāex, māe, jī sū, sīng six sang gēd noh uig. nbrēi dix rīan dix gah ndīng bōun gān ndaex nyīex noh, hod dix yūh ndēe hmom ndaex nyīex, goui rīang mīex ndīng yūh mīex ndīng. lāo ang nqag tiaox jīan ngaix, gon sang nbrēi dix nqag ba ko dix sīao uig, gīeh ndēe hmom dix sax mai yīang [**] dix oud ndēe ko dix kai fax. ngīad dix yūh tiaox jīan, gīeh ndēe hmom dix ngāix bōun dix hmom gah jīng ji sax.

3. [yūh lāi sang yūh gah ndēe houig ndēe dum dix yūh gah mox] (1) yām sōg qing bao. yūh dix dōng gah yūh gah mox ba sax; dōng mgroh mgrong būi yūh gāing jē ba yūh maix, jīx nqag jīng ji dīx, jī sū dix yūh gah mox, lāi yūh dix sang nbōun goui mīex ndīng; dong blag kex guang mai zi rang tiaox jīan, gon sang yūh dix si ndong gah yūan liao, grāeng sīao dix ndaex gāing ndaex lāi, sex bēi [**], ndēe yūh dix gāing mai lāi, ndēe gaoh māe uig. hoig si ndong gah qing bao liung, geem ndāeg bōun lāeg grax sang yūh dix lāi, sang yūh lāi gah mox, in gix geem ndāeg goui ndaex hrom eix uig. (2) yām lāeg mgroh mgrong yūh lāi mai grax sang yūh dix lāi. kaix sōg qing bao, nbrēi dix gēd gah ba yūh jao dix, sōg dix lāeg, dēei fang ang ang om, hod ndīng bēix rīang dix, lāeg fang ang ih dix, gēd grax sang haog huan lāi yūh dix hmom. (3) yām gēd ndaex hrom dix dix yūh. dīeh maix hoig gēd dix sang yūh, hrom gēd maix ngāix, sang si ndaing rīan dix gah, lāi yūh maix hmom ang hmom, pai haog ang pai haog, goui mai hrom gēd maix ngāix. hrom gēd maix lāo ang sang. pai, gon sang rīan dix gah. kaix hoig gēd dix yūh, dom ndēe hmom ko gon sang gēd gah yūh kaix ngāix, nqag yaox gah sang goui gāing dix, ndēe nū goui mīex ndīng. gīeh ndēe nū nīe, sang yūh gah mox.

4. [ndaex lōg nyīex noung ming ko joux jiex gōu gāing yūh dix] jiex gōu gāing yūh nong ming mōh mgroh mgrong gah yūh noung ming gāing dix lāi dix. jiex gōu gāing yūh noung ming gox jia eix yām in, blag nīe mōh jiex gōu gāing yūh nblōng nong yiex, jiex gōu gāing in gix, sang ping lix dīam, nblōng bōun māe gah ang hmom. njāo sang gīeh sang pīng jing jī noung ming pai haog huan, sang mgāig gah sīao būi noh mīex ndīng, pai joux jiex gōu gāing yūh nong ming. joux jiex gōu gāing yūh noung ming, ndēe sang njāeh dix goui blag in gix: (1) mgāig see qang, mgāig sīao see qang noh mīex ndīng yūh mīex ndīng, see qang sīao dix yūh dix. din sang rīan dix gah vēng tix dīx, bō mgāig see qang hag diex mēng oud dix ngīe, ko mgāig dom ndēe si ngāi, see qang goui gū si ndāeh, grāeng nīe grāeng hlee mēng oud dix, mēng oud būi rīan dix ang goui ang gūb, grāeng ang goui mēng oud dix, gah jīx gaoh kaing mēng būi, houig mēng oud dix, ngūah gah yōm mai. vēng tix ra, bō pai hod gah yūh ndaex see qang, grāeng ndaex see qang pai tai dix, ngūah gah pai haog pai ndieh, būi ndaing jīx yūh lāi, ko ndaing jīx mgāig gah yūh ndaex see qang, "njūm haog hod, njūm ndieh gah ndieh" ang kex sioux. (2) mgāig mēng hag diex dix, yūh ba sang ko dix dix yūh, nbrēi dix sīao ndēe hmom zi rang huang jīng hag diex oud dix. mgāig gah yūh noung quing uig, joux jiex gōu qang yiex, blag ba sang yūh dix gon mōh nbrēi dix gīeh jūb ba sum dou ma dou goi haog huan, gīeh yang zi yiex nīe haog huan, pai gīeh jia gōung yiex haog huan, pai tie qang yiex kraox, joux ndēe sīao dix būi yūh gāing, joux bix lix noung yiex mai qang yiex gū jē. sang joux gāing in gix, sang hod ndēe jīx hag diex dix: eix ah nīe sīao zi ying hag diex dix, gah ang dig ba dēei dix houig mai ba bloi dix hu. ba dēei dix mōh mgaox, eix ah dēei mgaox būi, nāog yūh ndaex o dix; ba bloi dix hu mōh būi gāing, eix ah vāi ma hag diex būi, yūh dix mī gah. in gix si ndaing ih ndēe hag diex ang zi ying nīe gah. (3) sīao gāing jīx būi uig; krod ndīng mōh būi ndaex nyīex, sū zix būi yūh gāing, krom dīx yūh gāing. ndaex nyīex sang ko jiex gōu gāing yūh mai būi ndīng goui ndaex nyīex, sū zix būi yūh gāing, in gix sang rōum dix mgāig dix dāe. sang mgāig būi ndaex nyīex, mox rīex jīx ba dix, rīex goui jī sū, muih ba dix, rīang dīng mōh iag, nūm dīng mōh iag mgūah gāing yūh gīx [**], yām yūh gāing mgūah dix hu, goui ndēe mgūah goui ndēe rōum dix yūh gāing nqo, nbrēi dix sīao ndēe hmom būi dix yūh. yūh gāing gū jē hmom uig, hrod ndēe hmom būi uig, bōun yūh dix yūh dix, ja mōh boun sīao būi ba jīx dix uig, nīe haog sīang mu gox jeeix, gui mo iag jeeix gox gah jīx. hoig yūh noh dīx jū, hoig hmom hoig ko tiaox jīan, nbāox lāeg sīang mū hmom dix yūh ndaex sīang mū nīe, gīeh gāing yūh dix lāi yūh dix gōi nbrēi dix nīe, nbrēi dix hmom, gīeh dix mōh juang yiex fu. nīn, iag ndēe lāex, nīe ndēe hmom, gon bōun gīeh sū zix būi yūh gāing haog huan mai.

5. [grax joux būi jiex gōu gāing] (1) sōg dom yāox dix noh dom goui: ngai mgāig mā ra loui mū an gū ngāix, ang sōg sing six ndaex see gang, ang dēei qing lix gah zi ying, ang bōun dig "sang mī ang grax goui" ndēe nū in. sog gāing dix yūh, ang mōh gāing yīe dīx mgrong, bō lai hlad gah nīe hrom gēd dix, bō hlad gah dāeg dix. jīx dix sōg gāing gah "mgōng", nbrēi dix sīao zi rang zi ying goui gah blag mgōng, gīeh jia gōung yiex haog huan; jīx dix sōg gāing gah "diex", sīao ndēe ko hag diex dix sīao uig, joux ma ang dou nīe gah, gīeh dāng qang pai haog huan; jīx dix sōg gāing gah "rom", nbrēi dix sīao rom hnong rom glong gah mgōng, eei gax, eei beid; jīx dix sōg gāing gah "ndaex ndang", rian nīe eei līg, eei beid, eei ia, eei gāng goi, eei mōi, eei bēix, ja mōh ba jīx dix eei uig; jīx dix sog gāing gah "kaox", nīe sum kaox, yūh gāing mū qaix, sum kaox blix; jīx dix sōg gāing gah "qang", rian yūh gōung qang ndaex lōg nyīex; jīx dix sōg gāing gah "nbrog nyīex", nīe yūh jīng jī gah nbrog nyīex; jīx dix sōg gāing gah "nyīex yūh lāi", yūh nyīex jōuih grāeng, nyīex id nyōu, nyīex som nyōu; jīx dix sog gāing gah "glieh", yūh ndēe mgāig būi lāi, ndēe glieh būi; jīx dix sōg gāing gah "gāing", yūh gāing dom mēng hag diex būi, mēng hag diex voi gox. (2) lāeg sīang mū rīex hmom, gīeh gāing hmom hu si nyeig: lai louh jiex gōu gāing, ang sīao louh sīang mū gāing gū nūm, ja mōh ko jiex gōu ngīe, yūh grāeng sīao ndaex see qang, gīeh juang yiex hua, sang ping hua haog huan gū nūm. yūh nin, sang lāeg gāing rīex ko rīex hmom (sīang mū ba rīex yūh ndaex nyīex), gīeh gāing yūh dix lāi yūh dix dīng hu si nyeig. hoig lāeg sīang mū ko sīang mū hmom, hoig lāeg noh, ko dix nqob yām hmom nbōg yām, yūh ndīng bōun bēix rīang dix noh, gah gīeh gāing ko gāing hmom nīex dīng hu, gīeh sīang mū gāing ko hmom pai nyīad dix dīng. (3) goui yīng bian nēng lix, bōun hod gah lai louh ndaex see qang dix: ndaex see qang sang sīang ang sīang dix, lai louh dix si nqeeng, lai louh dix dīng mai pai dix, nbōg nblah houig yām haog yām ndieh. lai louh jiex gōu gāing ndaex nyīex, sang mēed gah lai louh ndaex see qang dix nin si nqeeng. tie grax yīng bian nēng lix ndaex nyīex, rīex mōh ih sing six, ih ji nēng, ih qoux [**] hua. goui sing 'six, goui ji nēng, ang jīx goui hrom gēd, ang jīx son dix ih gah ang jīx.

6. [jao nbung gāing ndaex nyīex, sang gīeh gāing yūh dix hmom sang yūh gah mox] (1) nīe hrom gēd hmom gāing lāeg. nīe līh jū yi, nīe gēd fang fax, gāing dix ran bōun dēei fang ang līh puan līah mu, lāeg fang ang rīex hmom ndaex dīx mu. (2) siah hrom gēd mai jīx son dix. ndaex gāing sang son jāng si nqeeng, gīeh "ran sīao son kaix" ndēeih mōh "ran son sīao kaix", ja mōh mgroh mgrong gāing ndaex nyīex, brīex ndaex nyīex, sang jīx son noh uig. son jāng sang son "jāng glōd", son māe dīx hmeen sang ndēeih bōun māex mīex hmeen, ba son uig, hrod grax sang nīe bōun dix māe uig . (3) jīx krom jīx ih hrom bāox dix. jao nbung nyīex sang nbrēi dix krom būi ndaex nyīex uig, gīeh gix jīx krom jīx ih hrom bāox dix, būi ndaex nyīex gīeh jīx krom jīx ih hrom bāox dix uig, geem ndāeg nyōm dix oud, hrom geem ndāeg mgrūm, sae rīang dix yūh gāing, gīeh ndaex nyīex mī. (4) sīao ndēe rīex hmom būi. bō lai piex mgāig ndēei ang būi gūb dom nīe, nīe mgāig ndēe hmom būi, sīao ndēe rīex hmom būi, dig ndēe ang būi gūb, gīeh gix sīao ndēe hmom dix, sīao ba rīex jīx dix uig. (5) sīao loux yō, nīe grāeng nbloun. jao nbung nyīex sang gīeh būi ndaex nyīex sīao ba dōng dīx gah gāing ndaex nyīex uig, lāo gix hmoung mū bīa [**] gāing yūh dix, yō gix gah loux hmom nbloun gix gah grāeng, gah jīx dix nēi gix gah loux, ndieh māe rīang gix, gīeh gix yūh si laih yūh gāing, jao nbung nyīex si rū, gah rīan dix blag in gix uig, gīeh būi ndaex nyīex hrod gah yūh dix, gīeh gix muih dix yūh gāing. (6) jao nbung nyīex gon sang nbrēi dix mgāe fang jēng jēng qex dāng, mai līg lāi mgroh mgrong krian krei jū yi pi nyā, gīeh pi nyā blag gāing yūh dix lāi yūh dix ma ndēe hlag dix pai haog huan.

7. [son num māe grāeng yūh gah mox] num māe grāeng mōh jūb yūh gāing (log lōg nyīex noung ming), oud gah dīx mu nbōg yām, sōun sang yūh gāing dīx jē mai ndīng goui gāing yūh, uig sīao māe mīex ndīng. num gāing lāo ang son māe sīao dix ndaex gāing, gon sang son māe sīao dix yām jōuih dix grāeng. num gāing mōh mgāig qix yiex noung ming gāing yūh lāi yūh gix sui ping yūh gah mox, mōh ndīag sang tie māe sīao dix ndaex gāing, ndīag sang yūh njūm grāeng. son num dom hmom, sae rīang dix ndieh num grāeng, mōh grax yāog eix jīng ji siao yix pai haog huan dīx mgrong. son num grāeng ko rīan dix gah vēng tix in gix blag mgreem: (1) grax yūh qang ping kom uig, mōh līag qaix liao; yūh qang ping, jōuih gang ping loui mu jie duang, num gū mu jie duang goui māe sīao dix gah vū zi mai māe sīao dix gah gāing ra nblōng. (2) son num goui nbōg yām, nbōg yām bō lai lang gah bō lai ngoing. yām sōn num ko hrod yām yūh qang ping. (3) yām son num qang ping, sang nbrēi dix mgūah mai krom dix māe sīao dix, nīe mōh māe sīao dix gah gāing. māe ndaex gāing mōh ah eix ndaex nbōg yām dīx mu, māe sīao dix gah gāing gah lāi uig, sang lian si dix mai nbōg yām dīx mu. num qang ping mōh sōun sang yūh qang ping dīx mu, māe sang sīao dix uig, lian sī mai qang ping dīx mu. nin, māe sīao dix gah gāing yām in, ang od sīao gah qang ping yām in uig, ang od son gah num yām in uig; mai dīx mu, māe son dix gah num qang ping yām in, gōn son māe sīao dix vēui in mai māe gon sīao dix ndaex gāing yām in.

8. [grax ji juang yiex hux jāng] grax jī. jāng jīx dix goui ra jē: dang see jī jāng mai fux see jī jāng. fux see jī jāng goui jāng yāog mai jāng rīeb sīao dix. dāng see jī jāng mōh gīeh jīng jī jiex vu gū jē oud ndaex jāng dīx mu. log: līag qaix liao gah māe puan yīeh, diam ndīng līag dix noh ndaex lāi jāng māe dox nguah qaix liao puan yīeh. fux see jī jāng dom ndēe yōm sang sīao jang fux ra mu, jī jīng jī yiex vū gah gū mu. log sīao māe puan yīeh hu līag qaix liao, sang gīeh māe ndieh, ndēeih gīeh qaix liao nīe. nan sang diam noh ndaex jāng māe mai ndaex jāng qaix liao kom ra. mgāig dix yāox, sīao dāng see jī jāng ang goui ndēe gūb, ang bōun diam gah yūh jīng jī yiex vū kom uig, gah ang nyōm dix mgāig gah ko jāng ang ko, ang nyōm dix son jīng jī zi bīao, jīx dix diam ndīng dēei māe mai sīao māe, mīex ndīng ba yīe in gix ngīe. kom mōh nan, gah diam dix yīe, gīeh mgroh mgrong yiex vū yīe, ngai lāi būi juang yiex hux ang nīe, jīx dix ran sīao dāng see jī jāng. fux see jī jāng bōun dix diam gah sīao dīx māe gom jē gū nblōng, gon bōun gīeh jāng vū gū jē si ndū uig, diam jāng sang si ndaing ko son jāng gah sang si ndaing ko, jī jāng yūh nin si ndaing ko sioux, yām in, gox jīa eix si ndaing nie sīao noh. būi qing nyian goui vēng hua sui ping qux jōung, gāo jōung gah ndaex noung quing, gon yīe dix mgāe.

fax lix gū vēng

9. [dix ba mōh fax] fax mōh hrod hrom gēd toung zi jie jīx, geem mōh gox jīa ba gēd yūh māi tux hmaing būi hu hrod dix yūh. noh sang gūi ding quan lix būi māi yi vu būi, diam hmai, yōg yam, haog huan se hui guang si mai se huix cix si ih toung zi jie jīx gah.

10. [dix ba mōh vui fax sing voui] jād ba ang ko fax lix gūi fang uig, gīeh se hui hoig goui ndēe lāex sēe lūd in gix uig, mōh vui fax sing voui. sing voui jē dix ba mōh ang mōh vui fax, jīx dix mgāig gah blag in gix gah mgreem boun mgrong. (1) vui fax hoig mōh ba gīeh se hui lāex, mōh ngīe hrom gēd mai ba sang gēd dix yūh, ang nyang bōun son dix mōh ba vui fax. (2) vui fax mōh ba hoig gīeh se hui goui ndēe lāex, gīeh ang nyāng goui sing voui hoig lāex, ang jīx bōun son dix mōh vui fax. (3) vui fax hoig mōh būi goui sing voui yūh nin, ndaex jū guang goui sēe lūd. hoig dōng mōh ba lūd gon hu yūh mai ang rīan dix, in hoig mōh jū guang ba hoig lūd heui. ko rīan dix mai pai mgaih dix sēe lūd, sing voui siao noh ang son dix mōh vui fax. (4) vui fax sing voui hoig mōh būi goui sing voui in ba goui jex rēng gah, log būi goui sing voui in, gon si ndong, gon dōng ba ko ba lūd, gon dōng dix rīan dix mōh vui fax sing voui. gon nyōm, būi hyoud gaoh saex son dix mōh būi ang bōun goui jex rēng. vui fax sing voui gīeh mgāig sing zix mai gah ndīng lūd, jīx dix mgūah goui: sing jēng vui fax (lūd blag sing jēng guang lix), ming see vui. fax (lūd blag ming see), sing see vui fax (lūd blag sing see fax gūi).

11. [dix ba mōh fang jui] fang jui sing voui mōh lūd gah ba gūi ding sing fax uig, hod ba ah sing fax joux sēe lūd dix. fang jui goui tex jēng blag in gix: (1) goui sēe lūd gah se hui, log "jūd ba lāex yūh gox jīa jū quan mai hag diex uig, lāex yūh vū qang jie jix juang jēng zi dūx, lāex yūh se hui jū yix ge ming mai se hui jū yix jīan sex, lāex yūh se hui cix si, jax mai lāex yūh qaix qang būi hun, jax mai lāex yūh qaix qang lōg gaex gōung ming, lūd gah reng sēng quan lix goung ming, ming jūx quan lix mai quan lix gū jē. "(2) vui fang ba gūi ding sing fax. sing voui lāex yūh se hui, goui ba iag ba nīe, goui dīx nblah mōh ngīe ba ang dāo dex, sang sīao dāo dex gūi fang ba hu joux; goui dīx nblah mōh ngīe lūd iag, sang sīao sing jēng mai lāo dōung fax gūi hu joux; mōh ngīe gāing kid yūh se hui lāex, hoig si ndaing gīan, vui fang sing fax, geem ndāeg mōh fang jui, sang sīao sing fax hu joux sēe lūd. (3) ba lūd ko dix sīao sing fax hu joux. ja mōh ba lūd dix, ba hoig gīeh mai ba sang gīeh gox jīa, reng ming nīe goui ndēe lāex, ko dix sīao sing fax gah. loux dīx mgūm, sang mgāig sing voui dix ba hoig mōh fang jui, sang mgāig noh kom loui mgrong geem ndāeg bōun hmaing noh mōh ang mōh fang jui.

12. [dix ba mōh jēng dang fang voui] jēng dāng fang voui mōh sōun sang gīeh lix yix būi hun, reng sēng, quan lix jao dix mai būi bro ang gīeh lūd lāex, rīan dix mai joux dix ba sang lūd. in mōh fax lix sīao būi hun mai yūh dix dōu jēng mai ba lūd. njāo mōh nin, dīx blag mōh yām lūd sāex yūh būi maix, geem ko dix nbrei dix sīao quan lix in, sae rīang dix yūh dōu jēng mai jē ba ang hmom, mgō gōung ang jī guang mgiex būi ang hmom; mai dīx blag, bō lai sōg ndēe ang fax lix gūb yūh dix sīao jēng dāng fang voui, hu yūh ba ang hmom. jēng dāng fang voui ko mai mgroh mgrong in gix: (1) sin mōh ba ang ko mai fax jā mōh ba lūd dēi dēi, geem ndāeg bōun dix sīao jēng dāng fang voui. (2) sin mōh yām yūh ba ang ko mai fax hoig lūd dēi dēi, geem ndāeg bōun dix sīao jēng dāng fang voui. (3) gīeh mōh būi yūh ba ang ko mai fax ja hoig lūd yūh būi, geem ndāeg sīao jēng dāng fang voui gah. (4) jēng dāng fang voui ang bōun dix lūan kaing meei. ah eix meei sang mgāig noh ra blag, dīx blag mōh lāo noh blag mū di, jēng dung fang voui mōh sōun sang gīeh ba ang ko. mai fax ang bōun dix goui, ang mōh bog nbīx, dang sīao sing fax, njāo mōh nin, sang toux gāing ang ko fax, bōun dix sīao grax nēi gah, geem bō sīao nāing gah. mai dīx blag, ang bōun hmaing būi fang voui dix gēd ba sang bōun yūh dix dom hmom uig, ja mōh goui sēe ih mai fax jeeix, ang sīao ko uig.

13. [kri, māe briex dix ndaex nyīex mai graeng jēng gūi vēng vū yūh gah mox lai ang bōun jōuih gah būi voi gox] kri, māe mai jēng gūi vēng vū goui sēe ndēe dang sīao dix, ang bōun jōuih gah būi voi gox. kri māe mōh māe sīao būi gah gox jī uig, si nax gox jīa lāi mgēe haog huan sang nīe goui kri briex deem jīx. jēng gūi vēng vū mōh jēng bao gox jīa, māe kri reng ming, dīx nblah mōh grāeng si ndaing yōm yāox dix gah bīang hag diex, ang sang dōng gah son dix ngūah. gox jīa dīx mu, bōun ang bōun krian krei grāeng in gix uig, mōh mgāig gox jīa in gah dūx lix dix gah jēng zi mai jīng jī. njāo mōh nin, gox jīa geem ang gīeh grāeng in gix hu blag brāix, būi gū gaex jīx dix dēei kri māe een dix ndaex nyīex hu louh māe sīao dix ngāix gah gox kux [**], jēng gūi vēng vū een dax yīex jīx dix ah njūm jōuih gah gox jīa mai dox gax box vu guang gox jīa, ang ndouh bōun dix jōuih gah būi voi gox.

14. [ang boun dix, liag dix ndaeh nbun jōuih būi hlein būi yūh lāi houig gah ndaex nyīex] sin dīeh dix hlein dix viex nbun hu, gīeh nīe yūh būi yāox dōng ndīng ngūah nbun, mōh qing fang quan lix gaex jao nbun, lāex yūh nyīex būi gah mōh fang jui sing voui, gīeh noh si ndaing ang hmom ndaex se hui, sīng voui ang ko mai fax in sang vīen hrom noh dom si ndaing. din, gon ko dix grāi, goui būi dīx nblah ang ndāeh fax ndaex ngāi dix, njāo hreeng ang yāox dix goui mōuing, yāox nbun dīeh būi dix jōuih, līag dix mōuing, in mōh ba lūd ba ang ndaing ko heui. lāo noh ang gīeh būi ang hmom nīe yūh gāing ang hmom, gon gīeh dix si ndaing lāex gah. mox hoig goui mōuing nbāox dēei dix goui mōuing, ba ang ko mai fax, ba lāex yūh fax, see fax jīx guang sang bluad mēix mōuing yūh nin, būi līag dix een nbun mai dix, māe mai būi ang lai goui, kom ra gāing yūh nin mōh noh ba dang yūh dix ih. ba sang gon nbrēi dix mgrāi si ndong mōh kaix hoig līag dix een nbun, mox dog nkriam, ah nqax gah. nbūn, yūh dom bōun pid lūd dix mai nbun, in gix mōh ba ang fax lix gox jīa eix jū, ba ndaing nīe gīan, gon sang mgāig sēe lūd noh, ih sīao nyux dai jui, sang haix jui, qiang jīan jui gīeh noh pang sing.

15. [fax lix mgroh mgrong sang jīx mōh si mēix nbun mēix mouing] si mēix mai nbun sang mōh mēix mōuing mōh nyīex dīx hlang, yūh ba bāox mōh fax lix sing voui dix mgrong, hoig bōun dix mōh nyīex dāe, quan lix mai yi vū mēix mōuing dāe hoig goui mai, kaix jīx dix goui gon brāix, gah gon ko dix briex gūad eei gon nyōm hmom mai. njāo yūh nin, yūh ba bāox sang ko mai nbēen fax lix. (1) si mēix mai nbun mōh mēix mōuing mōh giex ba dang jū kom ra, ta mōh blag mox ang bōun dix tux būi mēix mōuing jao dix, būi bro gah bō lai ah loux si nax giex, tux giex mōh mēix mōuing. (2) si mēix mai nbun yūh ba bāox, nūm ang nyang houig nūm ah ndaex fax lix, si mēix ang koub dīx nga nūm ra, nbun ang koub dīx nga nūm, ang jīx dix hu hmaing dix yūh ba bāox. (3) si mēix ko dix goui mōuing dīx gaex ngīe, nbun gah ko dix goui mēix dīx gaex ngie, mox nīe goui mēix goui mōuing, mōh ba ang ko mai fax lix. (4) brie nan gon pa mai gon jūb nbāox nyīex ndaex loui njū ang jīx dix mōh mēix mōuing. (5) būi saex hlu, būi hyoud, saex yang meui quang gix ang bōun dix yūh ba bāox. ba sang nbrēi dix mgrāi mōh, ah ndaex fax lix nūm jīx yūh ba bāox mōh ah yām njāeh yām ko būi dix goui gon nyōm, qing nyian eix jōung gox yām si ndaing hmom haog gaex mōh hoig houig goui dīx nga nūm loui houig dīx nga nūm puan, hla yūh ba bāox gox dix jeeix, hla goui gon. nyōm jeeix, gīeh si mēix mai nbūn nīe hmom gaex, hyōm [**] qing nyian gah goui nbōg yām mgāe lāi nbōg yām nīe yūh gāing gah.

16. [būi ndaex nyīex gah jīx goui nyiox dai jui] sin dog njax [**] si ya būi ndaex nyīex si nqeeng, gīeh gaex hag saex mad, gīeh noh ang nyōm oud, gāing sī ndaing ang hmom yūh nin mōh nyiox [**] dai jui. gīeh sang son būi yūh nin goui jui, noh sang ko mai grax mgrong in gix: (1) mab nu nai būi ndaex nyīex, gīeh noh ang om būi ndaex nyīex, saex mad yūh gaex hag būi. gīeh ndaex nyīex ang nyōm oud nyōm goui, lāex yūh dao dex feng sang kraox. (2) gīeh būi hu mab dix saex nēix mai gīeh jīng sēng noh ang hmom si nqeeng, gīeh būi hu mab dix ndaing saex nēix ang nyōm oud nyōm goui, ba ndaing nīe gin gon rīan dix gīeh būi nīe mad mai gīeh būi yūm. ba sīao noh gah būi si nqeeng mōh dog yūh lūng nqax būi, ang dox som, ang dox jeeb grāeng, ang dox bai saex, gīeh noh yūh gāing ang noh bōun yūh, muih dix lēng lai mox gah jīx. (3) būi lūd jao mai būi hu būi mab mōh būi ndaex nyīex uig, rīan dix mōh mīex geeing, mēix mōuing, gon brāix, dax yiex, brie nan. (4) būi lūd an mōh su dix mab nu nai nbāox nyīex dix.

17. [sang hu gāo juang ndēe mox] gāo juang gah ah da guang seex gah, gah ndaex fax lix mōh sū soung. noh mōh mgrāi mgrong būi yuan gāo blag ang jīan mīng see, hu lāo ming see sū soung ndaex fax yīan, hmaing dix sīao nbrōng [** cf. brōng] ming see jiu feng, hu yūh nin ndaex fax yīan mōh gāo juang. oud ndaex sing see sū soung, gōung sū ang jīan mōh būi goui sēe lāex mai gōung ming an gix, dāng voui, tuang tix hu koung gāo būi ang hmom ndaex fax yīan, sang hmaing fax yīan yūh sing see qux fax; zi sū ang jīan mōh būi goui sēe lāex mai būi fax ding noh dang hu yūh sing see sū soung ndaex fax yīan. sang hu gāo juang ndēe mox? (1) njāo grāeng krai mai ba bāox ndaex nyīex in gix, gōung ming goui ming see jiu feng, dang hu gāo juang ndaex fax yīan, lāo blag ming see sū soung. (2) yām yūh sing see ang jīan, gōung ang; jian qax fax yīan yūh ang jīan dang goui gāing yūh. reng ming fax yīan krian krei zi sū sing see ang jīan, jād ba mōh blag mab nu nai, glouh kloui, ih dog nkriam gah blag ba bāox mai ang jīan ang sīao jēng qax gah, būi lāex an jīx dix dang hu gāo jūang ndaex fax yīan. būi yūh gāing gōung jox gox jīa gīeh fang jui, ang jīan in mōh reng ming jīan qax yīan ba yūh. gīeh mōh tang vū, lāex yūh quan lix goung ming, lūd ndaex gāing yūh dix, hu koung gāo grāi lāo ndaex reng ming jīan qax yīan. gōung ang jīx guang nīe yūh ang jīan ba ang fax yian mai jīan qax yian lai yūh.

pi nya ba ndaing sīao būi

18. [si nbaox māe mai dēei māe līh] si nbaox māe hu, hu si nbaox ndaex yiux ding jiux ndēix dix. ran līag dix diam lāi hui kuang dāng, sang si nbaox māe hu mīex ndīng, diam noh si ndong gah nām mēg rom, sīao maox bix gah jīx. lāi gaex būi rīeb māe, ndēe oud būi rīeb māe mai lāi gaex būi si nbaox māe, sang diam dix si ndong uig. si nbaox māe mīex ndīng, diam noh gah ngai lāi dīng, gīeh si nbaox gao hmeen puan, sang dim noh yūh nin "GAO HMEEN PUAN". rīang si nbaox māe hu, dīx hmeen jō dix mōh dīx yīeh, si nbaox māe gah dian bao, ngūah si nbaox dom ndēe yom mōh loui hreing. sang si nbaox noh grax hang koung, diam si ndong noh ndaex lāi hui kuang dong, nbāox dox ngūah grax hang koung puan yīeh. gīeh sang sī nbaox gah dian bao, gon dang dox nguah dian bao. ndaex lāi hui kuang dang jīx dix diam loux sang mgrāi dix ndaex puan līah mgūm, ta mōh pux toung hui kuang ding bao hui kuang jīx uig. pux toung hui kuang goui ndēe diam būi loux dix gah, sang diam loux mgrāi dix, diam noh ndēe hmaing būi maix diam, ang lai dox gūah, diam loux mgrāi dix ndaex lāi dian bao. goui ngai lāi mīex ndīng son ngūah mīex ndīng. lāi sou jix si nbaox māe briex noh hmom, nū gah gon sīao dix sax. yām hu dēei māe līh. sang vīex loi jeng jīan dix (log sēng fēng jēng, goung jox jēng, lāi fux koux in gix), sang hu dēei māe yiux ding jiux mox, hoig diam dix ndaex lāi hui kuang dāng hmom, hu dēei ndēe hmaing būi maix dēei. gīeh maix ang goui jēng jīan, jīx dix gīeh dong voui, sēng qang dui, jīux ming voui ying hui yūh lāi jēng ming sae jāng gah, geem nbāox vīex jāng dix hu dēei. gīeh jao si rū goui gāing ang dang yāox dix hu dēei, sang gīeh būi bro hu mgō dix dēei, būi jao rīeb māe sang hoig yēen jāng dix gah, būi hu mgo dēei māe geem vīex jēng jīan dix mai jāng lōg gaex dix hu dēei, gah jīx dix vīex jeng jīan, jāng lōg gaex būi rīeb māe an hu dēei.

19. [grax sang si nbaox grāeng hu mai grax sang dēei grāeng si nbaox būi līh] hrod gah ah gox jīa, jā d grāeng ba jīx dāoh, ba yīe brōui, ba yīe si um mai ba yīe ob būi gah uig ang jīx dix si nbaox hu. grāeng an gix kaix jīx dix si nbaox uig, yām si nbaox dix sang gīe noh dom hmom, nū gah yīe lāex gah yām sae houi būi noh ndaex qe mai yām vīex dix hu ndaex grax. om si nbēix, giab dung din mai grāeng on, grāeng si ouh, ba ang jīx mgud dix lāex, gīe gaex gah man hmom geem jīx. grāeng yīe gom gon sang gīe hlong noh gah su hliao hmom. si līag, nām san mai grāeng mgrōing [**] yīe dūh, sang sae noh ndaex dāeg kaox, ndaex dāeg gīeh goui sēe yī, sang dēei dāi gro [**], nbrēix, mōg kaox ba on in gix hu hlong sīed, gīeh noh ang lai lang loh dix ndaex dāeg. ba yīe lā rom dix līh mai ba yīe rom, sang ran sae noh ndaex grāeng ba sīed ndoux hmom, geem ndāeg sae ndaex dāeg kaox kaix, gah braog uig hlong noh gah grāeng on gaex. hu si nbaox grāeng, sang ran hmaing lāi "gox nōuix bao gox sīang qing dang" dīx blah gah būi yūh gāing dan, hrod gah ba ah ndaex lāi diam noh si ndong, ndēeih dox gah būi yūh gāing dan, būi yūh gāing dan mgāig gah ko lāi diam maix mai jīang dix grāeng sang si nbaox maix, geem ndāeg bōun dix jāing dōub grāeng hmom, dox ngūah si nbaox, dēei lāi sou jix geem ndāeg jīx mai. ndēe sang si nbaox grāeng, gīeh goui fei ji bu hu houig gah, ta houig mgrāeng grax gox, gah jīx dix si nbaox gah "hang koung bao gox", ngūah si nbaox hlaong jeeix, si nbaox yūh nin ko grāeng kioung mai grāeng hmom grāeng ngūah. grāeng si nbaox dix jīx dix diam ndīng mōh ngūah, om nā rī, nā rī daeg, kri, māe luah, grāeng yūh dix gah kri māe, māe voi gox, jū bao yi qi in gix yām si nbaox dix, sang gīeh noh mōh bao jia bao gox uig, grāeng an gix kaix, gīeh ngūah nīe kaing si sib hmeen, gah sang diam ndīng mōh ngūah. bao jia bao gox, ngūah sang mgāig ndīng ngūah grāeng si nbaox dix, grāeng si nbaox dix ngūah dix yīeh hmeen, ngūah si nbaox mōh dīx hmeen, si nbaox grāeng dīx jē, ngūah ang yōm kaing loui hreing. sang dēei grāeng si nbaox būi līh, kaix hoig rīeb "ling qix bao gox toung zi dang", ran yēen jāng mai diam gaex dix gah lāi" toux dix yiux jīan qing dāng", vīex jāng, sēng fēng jēng mai lāi toung zi dāng, hu dēei grāeng gah ndēe hmaing ndaex lāi maix hu dēei.

20. [yiux jēng pai eix sang si nbaox yūh gah mox] yiu jēng pai sang hu ndaex grax mīex mglang, nbōg yām sang bōun rīeb dix eix hoig dōng noh yām jī dix noh uig. yiux jēng pai gon pai kaing yiux jēng an gix. lāi diam dix hu, zi liao mai grāeng krai(grāeng ba jū būi eix si nbaox) jīx dix gīeh mōh yiux jēng pai si nbaox hu. yiux jēng pai sang sīao sing foung ko gah yiux jēng pai mai sīao hmai diag ko gah yiux jēng pai. grāeng pai si nbaox dix hu, yām jī dix dox ying yiex yīng mgāig, jīang, son ngūah, glīeb ndīng mōh ngūah gah bīang dom gūb, dēei lāi sōu jix geem son dix hmom hoig. grāeng si nbaox dix om lāi sing nan, glīeb. yiux piao gah blag kon ndom sing foung ndēe ang ngai lāi gix goui gah, yiux jēng grāeng krai, sang glīeb ba hmai diag dix noh gah ndēe hmaing būi eix glīeb. gīeh sang si nbaox dix mōh jia noui bao jīa, būi si nbaox grāeng gon sang diam "bao jia koi jīan seng bao dang" dīx jē ra feng, an dīx fēng son dix mōh ba sae būi si nbaox grāeng ndaex grāeng, bloi dix hu mai grāeng, yām dēei būi grāeng rīeb dix, sang mgāig gah ko ang ko mōh grāeng rīeb dix.

21. [sang da ding bao yūh gah mox] ndaex gāing yūh eix mai ndaex sāng hox eix, bāox mgrōm bāox muih eix oud ndēe si ngāi, goui gāing gī sang pai lāo gix hmoung, jīx dix da ding bao hu. sin gāing gon si ndaing gin gī, gon ko dix da jīa jīx ding bao gah.

da ding bao sang ran diam lāi ding bao (nyīex yiux jiux goui lāi ba hoig yūh dix hmom). ndaex lāi ding bao goui loui mgrong ba ko būi da ding bao dix diam: dīx mgrong mōh ndēe oud mai gaex būi sang rīeb ding bao, sin būi rīeb ding bao goui ding bao guax hao, ndēe oud noh diam ngīe ndēe sing oud noh mai ding bao guax hao hao mā noh jīx mai. ra mōh loux sang lāo maix, lāo maix gāing dīx, mōh mox ba lāo, sang diam noh si ndong ngīe. loux lāo maix diam noh ngoing si ndong mai yīe dix dōng, ja mōh jīx si ndong būi rīeb ding bao gah, ngai lāi nīe yōm gah nīe hmom. ngai lāi diam dix gīeh goui a la bex sū [**], log ndīng mōh māe, hao mā si vīex in gix, diam ndaex gex dīx mu yūh guax hao hmai, son dix mōh ngai lāi dīx mu. ngāix mox mai nbōg yām mox, log "kix3 " "ngāix29 " "11ding" in gix gah jīx dix diam ndaex gex dīx mu ngīe, in ang sīao guax hao. gah mgoig, diam gaex mai diam ndēe oud būi fax ding bao, dox lāi ding bao gah būi yūh gāing dan, mai dox dix ngūah ding bao. ngūah ding bao krod ndīng goui ngai lāi diam maix, goui ngai lāi mīex ndīng son dix mīex ndīng. pux tong ding bao mai jīa jī ding bao go dix son gah mee gao mu ngai lāi, ngai lāi gīeh ang goui gao mu, ngūah gāh son mōh gao mu ngai lāi. ngūah jīa jī ding bao gon hlaong kaing ding bao an gix dīx sōun.

22. [yiux jēng bian mā yie si ndong ying nang sēng]
kui ming see 650000 young yeng sing 651400
si sang qi 650100 lux quan sing 651500
guang dux qi 650200 vu ding sing 651600
ang ling sing 650300 soung ming sing 651700
fux ming sing 650400 yī liang sing 652100
qeng goung sing 650500lu nang sing 652200
jing ling sing 650600 mi lex sing 652300
yi meng sing 651100 lu si sing 652400

lux foung sing 651200 jeng jiang sing 652500
yuan moux sing 651300 jiang quang sing 652600
toung hāix sing 652700 lux liang sing 655600
huax ling sing 652800 see joung sing 655700
yix si see 653100 lox ping sing 655800
vo sang sing 653200 jao toung see 657000
yuan jiang sing 653300 lux ding sing 657100
sing ping sing 653400 young sang sing 657300
doung quang sing 654100 da guang sing 657400
hui jex sing 654200 ying jing sing 657500
jian sui sing 654300 yix liang sing 657600
houng hex sing 654400 sui jiang sing 657700
qiao jia sing 654600 sui fax sing 657800
meix jiang sing 654800 kai yuan see 661000
qio jing see 655000 moung zi sing 661100
ma loung sing 655100 ping bian sing 661200
sing dian sing 655200 hex koux sing 661300
sing voui sing 655400 ge pou see 661400

fux ying sing 655500 jing ping sing 661500
seex bing sing 662200 jing houng sing 666100
yuan yang sing 662400 meng haix sing 666200
lux qoung sing 662500 meng lax sing 666300
veng sang sing 663000 jing gux sing 666400
yian sang sing 663100 jeng ying sing 666500
qiux bex sing 663200 da lix see 671000
guang nang sing 663400 ex ying sīng 671200
fax ling sing 663400 jian quang sing 671300
si joux sing 663500 lang ping sing 671400
ma lix pox sing 663600 hex qing sing 671500
ma guang sing 663700 bing quang sing 671600
see maox see 665000 qiang ying sing 672100
pux ex sing 665100 voui sang sing 672400
lang qang sing 665600 yang bix sing 672500
si meng sing 665700 young ping sing 672600
meng lian sing 665800 ying loung sing 672700
Jiang qeng sing 665900 lioux kux 673100

lux sui sing 673200 ying sing 675800
fux goung sing 673400 foung qing sing 675900
goung sang sing 673500 jing doung sing 676200
lix jiang sing 674100 ling qang sing 67000
young seng sing 674200 suang jiang sing 677300
ling lang sing 674300 qang ying sing 677400
joung sing sing 674400 geng ma sing 677500
dex qing sing 674500 young dex sing 677600
voui si sing 674600 jeng kang sing 677700
qux sioung see 675000 bao sang see 678000
suang bex sing 675100 qang ling sing 678100
nang huax sing 675200 see ding sing 678200
yao ang sing 675300 loung ling sing 678300
da yao sing 675400 lux si sing 678400
moung ding sing 675500 vang ding see 678500
mi dux sing 675600 rouix lix sing 678600
nang jian sing 675700 loung quang sing 678700
teng qoung sing 679100 jeng sioung sing 553500
liang hex sing 679200 voui sing sing 553600
ying jiang sing 679300 huax ping sing 617300

23. [māe jēng quing jēng qi gīeh nbōg yām dēei hoig houig hoig lūan sang dēei yūh gah mox] (1) houig yām ko dix dēei: yīng yiex yūan rīeb lāi quing māe dox būi quing māe, dēei lāi kax pian jāng būi quing māe, mgāig gah ko ang ko, gīeh ko, son rāo māe ba sang ko dix dix dox gah būi quing māe, diam qing dāng rāo māe, nbāox lōi dīx mgāig gah ko, gīeh ko, dox māe mai qing dāng rāo māe gah būi quing māe. (2) hoig lūan yām dēei dix: ndaex. qux sioux jāng qeng gui ding, rāo māe houig nbōg yām mai rāo māe lūan nbōg yām son dix dāe uig, sōu sūx an gix kaix om yām dēei māe hoig houig nbōg yām nan.

24. [māe jēng quing jeng qi sang jāo dēei dix yūh gah mox] jao jī jāng mgāig gah hoig mgrai quing dāng, gīeh ang nyang mgrai, mgāig gih ko sēng fēng jēng jīan, geem diam mōh jēng jīan ba dix gah blag kaix quing dāng kaix, jao quing māe diam lāi gaex dix gah kaix quing dāng son rāo mae, yēen jāng "jāo dēei līh", lāi jēng ming mōh fux jīan quing dāng. sōu sūx an gix om sōu sūx māe houig nbōg yām nan. gīeh ang dēei dix līh uig, son noh dīx nbōg ngīe, ran son ba dēei dix līh, sang ndēeih quing mīex ndīng, louh quing dāng kraox, yūh nin, son noh om māe nan. sōu sūx an gix kaix om sōu sūx māe hoig houig nbōg yām nan.

25. [quing māe sīao lāi gaex dēi dei dix gah] goui būi quing māe dīx nblah, yām quing māe muih dix sīao lāi gaex dīeh, ang sīao lāi gaex dēi dēi dix. gīeh houig yām sang gī sīao māe, sang vīex sēng fēng jēng, fux koux bēng mai gōung jox jeng hu dēei māe, yūh nin si ndaing hnyab nyāo. gīeh gaex yām quing māe mai gaex oud gah jēng jīan ang om bāox dix, ang bōun dix dēei māe līh, grax mgrong in mōh sōun ang yīng hang gīeh būi bro bōun lūang dix dēei māe quing maix geem gui ding gah. būi dīx nblah ang jīx dōng gah yūh yīng hang nin, yāox ang dix bōun dēei māe yām an, yūh lūng si mah gah, yūh nin ang gīeh būi hmom yūh gāing gah, si nax yīng hang mai būi quing māe gah ang lai hmom gah. njāo yūh nin, būi quing māe dix ndaex yīng hang, yām quing māe sīao gaex dēi dēi dix geem hmom.

26. [sang rian gah kloui hlein būi māe quing dix yūh gah mox] (1) yām quing māe mai dēei māe, grax dom ndēei hmom mōh jao eix si rū ba dang hu quing hu dēei. gīeh maix hu quing māe hu dēei māe si nqeeng, būi yūh gāing dan dōng ngrāng [** cf. mgrāng], dong grāeng jeeb maix, gah dōng jāng hao maix. yūh nin, būi sang kloui hlein māe maix būi yūh gāing dan mgāig jēng hao maix mai gēd gah yūh mgrāng maix, ang lai bōun gīeh noh dēei māe hu. (2) dang ndāeh ndēe oud quing jex, yīng jāng, sēng fēng jēng. bo gīeh būi nbrīex dēei hu dāe uig. yūh nin, gīeh būi kloui hlein māe sang jāo dēei māe hu, sēng fēng jēng gix ang gūb mai ang ko, būi yūh gāing yīng hang ang jū dix dox māe gah noh, gon bōun mgiex noh mai.

27. [gīeh lāi quing jex hoig mgrai sang joux yūh sōu sūx gah mox] gīeh yīng hang mgāig gah ang māe maix nyong gīeh būi dēei hu, diam lāi "qux sūx quing dāng quing jex guax six sēng qing sū", dēei lāi hoig yēen yīng hang jāng gah, hrod gah yūh gūi ding, guax six quing dāng goui mīex blah, gū blah sang dox ngūah jeeix. gīeh hoig yūh guax six sōu sūx, kaix in a līah ngāix, maix nbāox hu yīng hang, vīex lāi hoig yēen yīng hang jāng gah mai jēng jīan sīao maix vēui in, joux yūh sōu sūx dēei quing dāng mai māe. gon diam gaex dix mai yēen jāng gah lāi "guax six sēng qing sū", yūh nin geem ndāeg son maix hoig yāox dix dēei lāi quing dāng kraox mai hoig dēei māe, ndēeih dox "huix dāng" gah yīng hang. hoig yūh noh houig meei in, geem ndāeg son sōu sūx hoig uig.

28. [māe hoig lāex eix sang louh yūh gah mox] (1) ndēe lāex māe ang lee kaing māe uig puan sōun dīx sōun, sēe ndēe gon goui māe, rīang goui gah mai ngai lāi gon sang ko dix si ndong, mōh māe an mīex ndīng jīx dix louh mīex ndīng. (2) gīeh māe hoig lāex dīx blag, rīang goui gah mai ngai lāi gon si ndong, gīeh gon. jīx dix doui dix dāe, louh dix dīx blag ndīng mōh māe an. (3) gīeh māe hoig kaix jēi dix ndaex rom, nbēe goui gah mai hoig mgrēeing dix leeing, kaix yūh nin, gīeh gon dōng gah mōh ang mōh māe ba dīeh, māe ang nyang ndūd ang nyang lāex, gīeh lāex ang nīe kaing blah māe an puan sōun dīx sōun, jīx dix louh kom uig. (4) gīeh māe hoig lāex dīx blag haog lāong, gon ang dōng mōh ang mōh māe ba dīeh mai, sin hoig nblāox, jū jāg, gib glīeb, doui dix dāe, māe in mōh gox mīex ndīng gah ang. lai louh jeeix gox.

29. [son ndīng sang bōun blāeng si mīe] jū yi sum ma, rian son ndīng sang gūah si mīe si nqeeing [sic cf. si nqeeng].

log: goui si mīe jeeix, sud ba ang jīx gūah ndaex a līah mu, si mīn ba jīx gūah ndaex dīx yīeh sam sib ha mu, son ndīng sang gūah.

jīx dix son nin: 135 ÷ (135 + 7) ≈ 95%. gīeh son dix nin si ndaing hnyab. jīx dix ran son dīx yīeh sōun gao sōun si mīe mōh gao mu boun, ba ang gūah a līah mu, mōh dīx blag gao mu boun, si ndaing pai dōng si mīe ang jīx gūah mōh goui ndaex si mīe jīx gūah dīx yīeh sōun puan sōun, nin ba sang ko dix gūah mōh dīx yīeh sōun gāo sib ha sōun.

30. [si ndah noung yox gon sang dui dix dāe sang son yūh gah mox] rom si ndah noung yox [**] goui si ndah nō mai si ndah gon sang dui dix ra jē. ndaex rom si ndah goui si ndah ndaex mīex ndīng, ah noung dūx noung yox gah. si ndah līh kaing ndaex qang sīao dīx yīeh sōun noung dūx noh, log qoung [**] leix meix sū dīx yīeh sōun ra rōun [sic sōun], lox go rux ji dīx yīeh sōun si sib sōun. yām sīao dix sang dui noh mai rom.

log: goung leix meix sū dīx yīeh sōun ra sōun dui noh mai rom goui puan yīeh sōun, jīx dix bōun rīan saex hngoux. sang dui qoung leix meix sū ndīang līah rōng, sang sae rom gah ndaex mīex ndīng?

ah eix dui rom goui puan yīeh sōun, mōh ndīng gīan si ndah hoig dūi dix mōh rom, noh hoig mōh puan yīeh sōun si ndah dūi dix vēui, yūh nin, sae ngīe rom kaix si ndah an puan yīeh sōun ndieh dix jīx mai. log nin:

ndīng gīan sae rom = 0.3 X (500 - 1) = 149.7 (qian kex)

gīeh houig yām sīao dix dēi dēi, sōun sang dui dix gīeh hlee kaing dīx yīeh sōun, sīao ngīe goung see ndēix ko mai ndīng gīan ngīe, nin yīe dix sīao.

ndīng gīan sae rom = ndīng sīao si ndah X ndīng sōun mōh

kox nin: ndīng gīan sae rom = 0.3 X 500 = 150(qian kex)

loux bog: sang sae rom dīx yīeh ha sib qian kex.

gah nbōg yām nīe, log rom si ndah ndaex, gīeh sae ndaex peng fux mai ndaex dūng, ndīng sang goui rom si ndah hoig dōng noh, nin sang mgāig sang dui noh mīex sōun, son ndīng sang sae si ndah ndaex rom in.

log: dīx yīeh sōun puan yīeh sōun si ndah ma la soung dui rom goui dīx hreing sōun, jīx dix blaex gōng goui gah hngoux. in pao sang dui si ndah ndaex rom, rom dīx nga gīn puan, sang sīao si ndah mīex ndīng?

ndīng sīao si ndah = ndīng mōh rom/ndīng sōun mōh

ko nin: ndīng sīao si ndah = 25/1000 = 0.025 qian kex

bog loux: sang sīao si ndah puan tei.

31. [gū ndīng ndīang sang bōun dix dou ma dou goi] gū ndīng sang bōun dix dou ma dou goi, jīx dix sīao gex qex fax: (1) mgūah mgūang: mgāig ndīng sum dix dou ma, mgūah mōh gū mu mgūang, gū mgūang son ndīng goui mian jīx. log hngoux jax goui bied sib mū, hrod gah hmom gūah ang hmom gūah, goui hngoux jax dīx jē mōh dīx nga mū, jē ra mōh si sib mū, jē loui mōh dix nga mū. (2) lāeg fang: gah ndaex gū mgūang, hrod ndīag mian jīx mgūang, lāeg mian jīx goui dai biao. log ba ah eix blag bīang, hngoux jax jē dīx, jē ra, jē loui, ndīag mōh mian jīx gix mōh 20:40:20, gah mōh 1:2:1. nan lāeg fang gah hrod ndīag 1:2:1, hngoux jax jē dīx mōh dīx mu ping fang mī, jē ra mōh ra ping fang mī, jē doui mōh dīx mu ping fang mī. (3) son mu: ndaex gū fang son ndīng goui mgong, nbāox vōg ba goui dai bīao jeeix, son gū mgong goui mīex mu. dēei gū mgong goui mīex mu qeng gū fang goui mīex mgang, geem bōun son ndīng gū ping fang mī sang goui mīex mu. log hngoux jax jē dīx grāi eix blag bīang, dīx fang goui dīx yīeh sam sib ha mgong, vōg dix puan mgong, puan mgong goui mu hngoux gāo sib si mu, sīao dīx yīeh sam sib ha mgong qeng gāo sib si mgong, nan, gū fang goui dīx hmeen mai ra hreing mai a līah yīeh bied sib song mu. sīao fang fax om bāox, hngoux jax jē ra, dīx fang goui dīx hmeen mai dīx hreing dīx yīeh si sib song mu, an dīx fang mōh dīx hmeem mai a līah yīeh mai bied sib song mu; hngoux jax jē loui, dīx fang mōh ndim hreing mai boun yīeh mai hroug sib mu. mgūah si ndū: son ndīng mōh mu fang in gix dāe uig, sīao boun qux, dōng ndīng sang ndīag bōun mu hngoux gū fang: (12784 + 11142 + 10782 + 9460) ÷ 4 = 44168 ÷ 4 = 11042 mu. (5) son ndīag sang mōh: son dīx mū sang goui mīex ndīng. njāo: dīx mū = 666.7 ping fang mī, ndīng mōh mu gū mū mōh ndīng mōh mu gū fang qeng 666.7, log nin: 11042 X 666.7 ≈ 7361701, nbāox jīang jē hngoux jax in dīx gīn, si mīn ndīng mōh mu, nbāox qux gū mū goui mu hngoux jax mīex ndīng, ndīng goui mōh ndīng sang dīag eix heui. sin hngoux jax gū gīn mōh 18500 mu, nan: 7361701 ÷ 18500 = 397 (gīn), hngoux jax bied sib mū, gū mū rīan dix goui loui yīeh gao sib jiad gīn.

pi nyā blag gāing nqo

32. [si mīe yūh gah mox ba son dix mōh si mīe lāoh] si mīe gaoh kaing jē ping jōung hmom mōh si mīe lāoh. goui ping jōung hmom mai si mīex lāoh ra jē. gah mēng hag diex mox ba ko mai mgroh mgrong in gix blag seih geem ndāeg son dix mōh si mīe lāoh hag diex gix: (1) goui tiaox jīan dix sum mai ko ih brāix glong mēng hag diex beix; (2) si ndaing nīe goui dou blix; (3) ang jīx bōun saex; (4) yām mglāoh sang ko, hmom gaex mai gon sang bōun sum van dix kaix in; (5) ping zi si ndaing hmom.

33. [mōh njāo dix log sang yūh peuix liang fax gah si mīe lāoh] goui jē ping jōung lāoh, gīeh tiaox jīan sum dix om bāox gon hmom nīe bōun dou ma kaing ba ang mōh ping jōung hmom. sin si mīe lāoh ang goui ndēe hmom, ang gīeh eix nīe bōun dou ma, tiao jīan sum hmom gox gah ang bōun dou ma dom nīe. kom mōh nan, ndaex mgāing bō lāi mgāig si mīe lāoh noung, gon sang mgāig si mīe in ko ang ko dix sum hag diex in, gīeh eix ko grax sum, si mīe lāoh geem ndāeg nīe dou. pīng jōung hmom dīx jē, gīeh ko sūm dix geem ndāeg yāox ndēe hmom noh, geem ndāeg son dix mōh ping jōung hmom, qang liang geem ndāeg hlaong. njāo mōh nin, si mīe lāoh gah sang nbrēi dix sum hmom, goui si mīe lāoh ang sūm hmom gah ang bōun dou ma dom nīe. nin, eix geem yūh gix hmom uig.

34. [pi nyā peuix yiux gla gaeng hmom] ta mōh mēng ndēe mox, ta mōh ping jōung dix, peuix yiux gla gaeng hmom geem ndāeg nīe bōun dou blix. ah eix gla hmom mōh: blah hlax njūng dix, glāi si im ngīe, ang beei dix yāox, goui hlax puan blah houig a līah blah; num gla vīeh dib mai nīe mgong, gah dib vīeh mgong goui 0. 5houig 0. 9 lix mī; rīah si ndaing nīe, rīah ndaing nīe mai ngoing dīng mgong dix, rīah lūng, rīah glāi gah ang nīe; gon gla si ndū dīng uig, ang dīam gah ang hlaong, ha ko hlaong goui dīx nga puan lix mī; gon gla ang goui kaix ih gōng gah ang goui hlax glāi, mglang goui nbōg yām gon gla njiad ko, goui si sib houig ha sib ha ngāix.

peuix yiux gla gaeng hmom jī sūx mōh: (1) nbrēi dix sae poun, leed diex gah si ndaing ko mai gūah gon gla, in gix sang yūh gui gex hmom. mgūang gla lāeg ndēe ang npaeng dīng, ndēe goui gouig, ndēe nbo diex ma ndēe nīe poun, rom gah nyōm dix sae gah gon gla. ndīag mgūang gla giex gaeng mōh 1:8. gū mū sae poun lāex hram sin gah dix hreing houig ra hreing gīn, pux gai sam sib houig ha sib gīn, liou suang jiax puan houig gao gīn, nyiaox sū puan houig gao gīn, nbrēi dix yūh mgūang mai yūh diex hmom, yūh dom si nbēing diex mai dom raex rōng, diex blag bīang on, diex blag mgreem npo, mgūang gla goui dīx mī blag houig ra mī. gīeh rom, poun, diex hmom sēe gūah gon gla. (2) nbrēi dix lāeg si mīe mai qux lix si mīe: houg ra loui ngāix, bō gīeh gūng, gīeh si ndaing nīe blāeng. nbrēi dix lāeg si mīe, sīao jāg lāeg, sīao nboui, sīao nkreeng, sīao rom mglāox lāeg gah jīx, sōg dix sīao si mīe sīed dou. dui rom si ndah noung yox dou jing ling, di di voui, dou fux fēng in gix dāe, jēi si mīe ndaex ra loui ngāix, gīeh nqom saex mai gōng oud gah si mīe yūm uig, si nkrah gah rom si ngāong kaix, krei dix hruad si mīe. (3) bō hruad si mīe bū: gū mū gla gaeng, hruad si mīe hoig yūh dix hmom gah ndīang si sib houig hroug sib gīn, hrod dix jīang si mīe ndīng goui mgūang, hruad si mīe si ndū uig, hruad ra loui nbōg. sīao poun grouh hoig yūh dix pong sae bīang si mīe uig, bō ndōuh [** sic cf. ndouh] sīao nbrēix hloub bīang. (4) sīao bo mōx hloub blang si mīe: gīeh vuing du goui mai gīeh diex leed, rīan dix bō gīeh vuing du hlaong, nū gah mglēeing gon gla yūm, nbāox rīan dīx blag bo mōx bīang gon gla. (5) nbrēi dix krian krei: krian krei poun rom gah mai rīan rēeb gōng gah. gīeh rom goui ndaex rōng si nqeeng, ndēe to rom rian tie rom gah, rian houg nang, gīeh vuing du dīam, sang gīeh rom raex; nbōg yām sang yiex qi sae poun duang nai feix nyiaox sū ndīang gao gīn, houig nbōg yām ndaex mgrēng ang lai sae poun gah, gīeh poun ang gūb ndaex ma, gon gla nbāeh jīx dix nbāox sae poun dīx nbōg, vēui sang lāoh gla a līah ngāix dix sae poun jiax feix gah gon gla, gū mū sae loui gīn houig boun gīn, gaeng gon lāoh poun gah jīx dix ang sae. gon gla sang ih yīng yāng mōh si sou noh gah ndaex diex, bō lai tie gah poun noung, bō lai ndouh tie dix sae poun dāng hua feix gah; saex, gōng goui gah gon glā mōh saex qing lix kux, dao vēng, tiao veng yiex kux, rōi mgong hngoux mai fei sex in gix, rīb nioux maox qao mai pi qao in gix. sang rīan saex gōng mai rīb gah gon gla, gīag mgūh mai graix mgūh gaeng hmom, sae poun fux su noung jia feix mai krian krei si mīe, sae si ndah gah. (6) nbōg yām sum mai mglang nbōg yām goui gon gla sang ko dāe: mgūang gla mai mgūang sum gla hoig ko mai bāox dix, gon sang gīeh nbōg yām hruad si mīe mai nbōg yām sum gla ih bāox dix, gla ang iag gah ang rīex.

35. [sae bo mōx bing gla gaeng yūh gah mox lai sang tui guang] sum gla ndaex rom, njāo ang mgūang gla nyang nbrēi dix yūh dix hmom, ang si nbēing, diex ang npo on, ang goui rōng, kaix sum dix ang nyōm dix sīao. rom bloi rom, rīah ang bōun seed dix ndaex diex, yīe mgōuih, mgāi gah yīe gūah ndaex, si mīe guah [**] ang nīe, nai sī mīe, sin jo mai līh hliex mai dīam vuing du nīe gon si ndaing lāex gah, ang bōun dix goui gla hmom. sum gla ndēe leed diex hmom kaing sum gla ndaex rom jeeix, noh gon ang dōng gah yūh dix gah dīam vuing du. sīao bo mox sum gla bōun gīeh vuing du hlaong, jīx bao vēng mai gon gīeh diex leed, ang bōun gīeh vuing du dīam goui, gīeh gon gla hmom gūah mai bōun sae rīah dix ndaex diex, gla hmom nīe. ang bōun gīeh gla lāex goui. sīao bo mox sum gla vuing du gon hlaong kaing sum gla ndaex ndaix dūx houig gao dūx, bōun gīeh diex nīe leed dix yīeh sōun houig sam sib ha sōun, nīe gīeh gon gla guah dīx yīeh sōun houig dīx nga sōun boun, ba bōun dix mōh gla gon nīe hlao dīx yīeh sōun goui dīx nga sōun dīx, njāo nīe gīeh vuing du hlaong, bōun pai gīeh gon gla hvuan; gīeh gon gla nie [**] mgong, nin geem hlaong yūh su zix gon gla. mai dix mu, bōun jiex yox si mīe, jiex yox mgūang gla, jāo sum dix mai houig nbōg yām sum gaeng. sīao bo mox sum gla ang goui ndēe lāex om sum gla ndaex rom mai sum gla ndaex diex leed nan, noh si ndaing hmom yūh gla, hngoux nīe blix goui mai hmom gla, sīao bo mox sum gla, mōh grax sang nīe bōun eix hngoux sax dix mgrong, blag nīe gīeh bōun jeng qang dīx yīeh sōun puan sōun, njāo hmom nin, eix nbrēi dix nīe sīao ndaex gāing.

36. [ang gīeh gon gla hngoux liiex yūm eix sang yūh gah mox] ndaex yām goui gla, gla dog dix yūm eix geem ah gon gla hngoux lāex yūm gah, goui loui jē, gix mōh si mīe hngoux ang jīx gūah, blāeng lāex ma gon gla lāex. si mīe hngoux yūm mōh njāo ang ko jēi si mīe sum dix ndaex rom ang hmom goui yax, kaix sum dix rom ang gūb, vēng du gah ang, gūb, si mīe gūng ang bōun gūah geem yūm gah; dīx nblah mōh njāo ang mguang si nbēing, ung mglāox, blāeng hngoux oud ndaex mglāox ang bōun līh, ang bōun six sou yang qix eed dix yūm ndaex rom. blāeng lāex mōh njāo dīam vēng du, nīe rom si nqeeng. geem ang jīx goui yang qix, rīah ang nyang gaex ndāex diex, blāeng mgouih, you ji feix fax siao dix gīeh rīah ob mai lūng dix, gah blang mgūang gla mōh mgāi ba goui gah uig, gon gla gah si nbloui bīang rom uig, gla dīx nblah bōun saex si um yūm. si mīe hngoux yūm, blāeng lāex mōh njāo ang rīah bōun oud ndaex diex. gon gla lāex nīe, goui yām goui hlax loui blah, gah ah gon gla yūm gah, mōh njāo dīam vēng du si nqeeng (gon dīam kaing gao dūx), nīe mōh kaix diam vēng du, brāix ndēeih pai gouig, vuing du ndēeih nīe hlaong, nīe yīe gīeh gon gla yūm si um. ang gīeh gon gla hngoux lāex, sang gīeh rīah gaex, ang gīeh gon gla bōun saex, vēui sae si mīe sang houig noh, jēi noh ndaex rom, si nkrah noh gah rom si ngāong, gīeh gon gla nīe gūah, kaix hruad si mīe pai goui rīah, rīah gah hmom gaex. yūh dix mōh nin: (1) gīeh zi liang mgūang hmom, poun si um sin, diex on npo si nbēing, rong rāeh, mguah mgūang goui gui gex; (2) nbrēi dix lāeg si mīe, yūh si mīe dom hmom; (3) sum gla sīao bo mox gah; (4) hmom krian krei rom gah. tiaox jiex rom hmom, gīeh vuing du, yang qix ko, gīeh diex leed, sīao rom to gah, gīeh bōun si soux yang gix, yām jōum brāix yām goui hliex sīao rom to gīeh rāo nblian, yām dīam vēng du yām guad nīe sae rom, gouig brāix bō pai bloi rom houg gon gla. (5) gīeh gon gla hoig glāi sang yūm, pai sae poun di kex soung sax jing ji gah, bō gīeh saex nīe, sae poun gah ra loui nbōg, sae dīx nbōg groux a līah ngāix houig gao ngāix geem nbāox sae dīx nbōg, noung dūx si ndāh mōh loui yīeh sōun houig puan yīeh sōun si ndah mgīex. mai nbāox sīao poun huax feix gah, gīeh gon gla hmom gūah, dīx mū jīx dix sae poun ling feix gah dīx nga gīn, poun jiax feix loui gīn houg puan gīn, poun dang feix (nyaox sū) ndīng gao gīn, bō ang goui si mū dix sīao poun dāng feix sae gah gla.

37. [si vōng jax jiao jīx dix sum dix nūm ngīe] nbōg yām rīex hmom jax jiao mōh yām sum dix nbōg njāeh, gah nīe bōun dou blix, sin dēei si vōng jax jiao nūm in yūh si mīe gah nūm an sax, njāo ang yi quang hmom, mgong si vōng goui ba siah goui ba dīng, goui ba hlaong goui ba dīam, ang hmom huan, qang liang gah dīam, gah hmom ang lai bēix ba sum dix gah log yām njāeh, ang lai bōun jēng gang, njāo mōh nin, si vōng jax jiao bōun dix sum dīx nūm ngīe, gah sum dix sīao ba jax jiao dix di yi dai mōh si mīe, ang sīao die dai.

38. [sum gon si vōng gīeh yeih dix sum gla si ndaing hmom] sum gon si vōng yeih dix sum gla mōh sang gīeh si vōng hlaong qang liang. sēe hmom noh goui nin boun mgrong: (1) ko mai nbōg yām sum lai mox, jīx dix yeih dix sum lai an, yūh dom bōun dix si vōng dom nīe; (2) ko dix sum gon si vōng hmom, gīeh gon si vōng mgrūm dīng, si ndū huan mai joung mgong dix; (3) jiex yox si mīe, son sēe sang sum dix noh hmom vēui, gīeh jiex gōu ko dāe uig.

39. [sum si vōng hlaong qang liang] (1) lāeg dix sum si mīe jax jiao hlaong qang liang. mgāig ba ko dix sum hag diex dix, lāeg si mīe jax jiao ba ko dix sang hlaong qang liang, gīeh si vōng hmom gaex, nīe goui dou. gīeh mōh hag diex hlaong kaing ra hreing mī, ndēe hloung yūh nin ko sum si mīe ba sam jāo gaex jeeix, log lo dāng 1 hao, yiex dāng 2 hao, gon goui mo jux, yiex dāng 51 hao; gīeh oud ndēe hlaong si nax dīx hreing mai ndaix yīeh mī houig ra hreing mī nan, ndēe ang aoh ang guad yūh nin, ko sum si mīe yām gaex mgrēng nbōg yām, ba sum dix hla jīx dix sum si mīe jāo gaex jeeix, log jing jax 6 hao, jōung dāng 2 hao, qix seex sang dāng jiao, yiex dāng 5 hao, jōung dāng 120 hao; ndēe hlaong dīx hreing ha sib mī houig dīx hreing bied sib mī, hag diex sam aoh yūh nin ko sum si mīe yām gaex ndaex mgrēng, log yiex dāng 9 hao, 12 hao, 13 hao, C73, 73dāng jiao; ndēe hlaong dīam kaing dīx hreing puan yīeh mī, hag diex aoh yūh nin ko sum si mīe hla gaex jeeix, log sang, moa [**], sang siung [**]. nbrēi dix lāeg si mīe, vēui sang hruad si mīe dix, houg ra loui ngāix, jēi si mīe dīx ngāix houig ra ngāix, sīao si ndah dou jing ling hmi mai si mīe, mōh ang gīeh dāi jax sī vōng pux, ang gīeh gōng goui ndaex diex. (2) ko nbōg yām jāo hruad si mīe, yeih dix sum gla si vōng, gīeh si mīe mgrūm gūah mgrūm glōd mgrūm, hmom. līh hliex mai sum hngoux hruad si mīe, houg mai go brāix dix aoh yeih dix. sum gon si vōng, ma sang sae rom gah mai nbōg yām vēui sang aoh brāix sang līh hliex jīx dix sum. (3) ma gū mū gīeh mgong si vōng sum dix ko ngīe gah. dīx mū bō yōm sum kaing boun hreing mgong, ba hlaong mgong ba dīng dūx, log 3A, dīx mū sum mōh boun hreing mgong; jē sing hao ndaex mgrēng, log jīng jax 6hao, 73 dāng jīao, jōung dāng 2 hao, dīx mū sum mōh boun hreing puan yīeh mgong houig puan hreing mgong; jē ping jōung ba sum dix hmix, log jūb yiex dāng, dīx mū jīx dix sum puan līah hreing mgong. gah sum dix gīeh si nax hroi si ndū (si nax hroi goui bied sib houig gāo sib lix mī, si nax mgong si vōng goui gao lix mī puan houig dīx nga lix nax mgong si vōng goui gao lix mī puan houig dīx nga lix mī puan), mai si nax vīeh si nax gob (hroi dīng goui bied sib houig dīx yīeh lix. mī, hroi iag goui ha sib houig hroug sib lix mī puan), hmix sum mgong noung nīe hmom. (4) nīe sae poun feix liao ko mīx sum. poun oud mgreem sang gūb, poun mai gon si vōng sang yōm, poun mai dūx si vōng sang nīe (poun bax jiex feix), tie dix sae poun jōung feix mai poun hua lix feix. ndīng sang sae feix gah, poun noung jia feix dīx hreing puan yīeh gōung jīng haog līouong [sic **], poun nyaox sū hroug sib gīn houig dīx yīeh gīn, poun tang suang qing ang dīx nga houig si sib gōung jīng, poun pux gai si sib houig ha sib gōung jīng, poun liu suang jiax gao houig dīx nga gōung jīng. poun goung jia feix, pux gai, liu suang jiax mai nyiaox sū sae gah mgreem puan houig gao gōung jīng, goui hlax līah a līah blah, sae poun tang suang qing ang, goui hlax gao blah ra houig gao blah boun sae poun nyiaox sū gah dīx nga houig sam sib gōung jīng, yām njāeh dix dāi nbāox sae poun nyiaox sū puan houig gao gōung jīng. (5) nbrēi dix krian krei ndaex ma, gīeh gon si vōng mgrūm hmom gūah. hag diex hlaong kaing dīx hreing gāo sib mī sang hloub bo mōx bīang, gīeh bao vēng, rīan dix sae rom mai bloi rom nīe kaing, rīan gah mgōuih yām grouh rom kaing, yām sae poun sui feix sang yūh rōng sae diex gah, yām da lax ba koux dax si ndah jīan juang sū gah, dīx mū sīao dīx kex (sam sib hao sēng), dui rom gao gōung jīng puan houig dīx nga gōung jīng. sae rīang tix qang gīeh būi yūh si nax hroi dig hmaing mai gīeh būi mgō blaig dāi, nbrēi dix rīan gōng gah.

40. [mgroh mgrong krian krei ang gīeh mgōng si vōng jīx goui ndaex] mgong si vōng goui ndaex dīx nblah mōh njāo ang dāi jax si vōng jīx hmom geem yīe goui ndaex gah, si vōng goui ndaex yūh nin blag nīe mōh njāo grōx diex, ang yīng yāng in si vōng gūb; mai dīx nblah mōh njāo hmix sum si vōng dix, si vōng lai ja bāox dix, mgong si vōng siah iag, gīeh dāi jax si vōng ang hmom, mgong si vōng geem goui ndaex gah. gon goui nang, nbla si vōng ang nbrēi dix krian krei, gīeh si vōng mad, si vōng ih gōng bōun saex, sum si vōng ang ping jōung hmom, gah jīx gīeh mgong si vōng goui ndaex. ang gīeh mgong si vōng goui ndaex, sang nbrēi dix lāeg dix sum si mīe ping jōung hmom, nīe gon krian krei dix sae poun noung jīa fex mai huax feix gah. mgroh mgrong sae poun gah mōh nin: nīe sae poun di feix, gīeh si ndaing hmom yām njāeh dix gūah; mai nbōg yām ko dix nbāox sae poun gah, gīeh hlax si vōng si ndaing hmom mglaoh. hrod dix sae poun mgūang si vōng, dīx mū ma sae poun noung jīa feix hreing ha houig ra hreing puan yīeh gōung jing, poun ling suang e ang ndaix gōung jīng houig gao gōung jīng puan, nyiaox sū ndaix gōung jīng. mai dīx mu, yām sum dix, si nax mgong si vōng yūh ko, gīeh si nax si vōng ko uig, gīeh si vōng bōun gouig uig, ma hoig ko poun gah, dīx mū ma sum si vōng gah ra hreing puan yīeh mgong houig loui hreing puan yīeh mgong, ma nīe poun gah sum hmix jeeix, ma ang poun nīe gah sum jīe jeeix.

41. [kan si nax mgong si vōng ko mai deei dāi jax si vōng si ndaing hmom] (1) ndieh yāng fēng hu gah dai jax si vōng, gīeh yāng fēng krom dix gah haeg mgōm si vōng, gīeh pai gaex, blaig dāi gah si ndaing hmom, ndieh mgong si vōng goui ndaex, ba ang goui rāo, gīeh si vōng goui dūx ra mu nīe; (2). ndieh si vōng ang dāi jax bōun līh, gīeh bōun yāox gouig, gīeh mgong si vōng nīe goui dūx, gah hmom blaig dāi. (3) ang gīeh, mgong si vōng dīng hlaong, gīeh dīng joung, ang jīx mgōuih; (4) gōng si vōng si ndaing nīe gah rāo si vōng, blaex dāi jax, kaix geem līh blaex mgong si vōng, ndieh mai dig dāi jax jīx dix gīeh gōng ang lai goui mai iag goui, gīeh si vōng hmom.

42. [mgroh mgrong grax lāeg dix ndēh si mīe houn yeix kuad] ying nang seng dīx nūm sum houn yeix kuad loui nbōg, gix mōh houn yeix kuad siao quing (gah ah houn yeix kuad bang tian gah), gūah kix l houig kix 5; houn yeix kuad da quing, gūah kix 3 houig kix 8; houn yeix kuad qiux gūah kix 8 houig kix 11. houn yeix kuad kaix hoig bōun dix sang ndāeh dix loui boun kix geem ndāeg jīx mglaoh, njāo yūh nin, jīx dix lai louh dix sum loui nbōg, houn yeix kuad bōun dix nbōg in, sang ndāeh dix dīx mu ji jiex geem ndāeg jīx dix sum, log houn yeix kuad siao quing ndāeg sang bōun dix sum houn yeix kuad qiux, houn yeix kuad da quing ndāeg jīx dix sum nbōg yām houn yeix kuad siao quing, houn yeix kuad qiux ndāeg sang sum dix nbōg yām houn yeix kuad da quing. si mīe houn yeix kuad sang lāeg ba ko dix sum mēng dix, hloux blang, mgrāng si ndū om bāox, ang nyang. mad, ang nyang bōun guad, gon hmom uig, gōng gah ang nyang gīeh lāex, mu ang dīng gah ang iag. houn yeix kuad ba sang ndāeh dix mōh si mīe, sang dang dēei dix dang ndāeh dix, ang bōun dix een dāe een mai si mīe lāex gah ang jīx dix jāo mglaoh. mēng oud ndēe hlaong ndēe guad, jīx dix een ndaex nyīex, hloub hnyee grouh bīang bum houn yeix kuad, bō lai gīeh bōun guad, mēng ndaex dōung mōh ndēe aoh, jīx dix ndāeh ndaex nyīex, naih hmom, gīeh npaeng jīx pru houn yeix kuad, yūh vēng du dīam, gīeh hla mglaoh. vēng du ko dix een si mīe houn yeix kuad mōh dīx dūx houig puan dūx, sīang dui seex dūx mōh bied sib ha sōun houig gāo sib sam soun.

43. [mgroh mgrong sang gīeh dou ma dou goi ndaex dou rūng gēeih] dou ma dou goi ndaex dou rūng gūah mai gon guad brāix, yīe jō mai ndīe rom, yīe bōun guad, gōng gah yīe gīeh lāex, njāo mōh nin, ndaex gāing ko nbrēi dix krian krei mgrong in gix: (1).bō lai gīeh nbōg yām jiex ling lūan, sum mai ko nbōg yām. ko nbōg yām sum, ang bōun gīeh guad bōun, ang bōun gīeh si ndab bōun, hnu hlax gah ang qaox lang mai qaox nīe mglaoh. bō gīeh gōng nīe gah dū dē sang gīeh noh mglaoh vēui si ndab blag nīe, dāi hngoux jax gah ang gīeh si ndab nīe bōun, daex nbēe yām dāi mai sang blix yīe bōun guad, gah ang gīeh bōun guad. qaox nīe jāo sum dix, pai gūah pai hvuan, yīe gīeh dou mai dou goi ndaex dou rūng gūah hvuan mai guad, bōun gīeh guad noh lāex, ang lai nīe bōun jīx goui dou. qaox hla sum dix, gloi ang lai jō mai guad, njāo dīam qi vēng, rom ang hmom gah, gon gla ang hmom mglaoh si ndū, yām gūah huan gah nbēh, hla gaex, dou ang nīe, gon mglā yūh dou rāex. dū dē sum dix kix 10 ngāix 1 houig ngāix 15, hngoux jax gaeng sum dix kix 10 ngāix 20 mai kix 11 ngāix 5, hngoux jax ma sum dix gah sang uig kix 9 houig haog kix 10, daex nbēe sum dix kix 9 ngāix 25 houig kix 10 ngāix 10. (2) nīe sum ping jōung hmom, ko yūh bu jiux hmom. hngoux jax gaeng lāeg dix sum 9 hao, gox ji 13, 0230, 0483, S001, S002, S242 Mai mian yang 19 in gix, hngoux jax ma jīx sīao ying mai 29, mian yang 20, bix mai 5 hao, noui siang 5 hao in gix, daex nbēe mōh 81008 (joung di 3 hao), 84001 (joung suang 1 hao), H166 in gix. (3) ko si nax sum. dū dē: ma nīe poun gah, dīx mū sum 0.8--1 vang ji beng miao, ma ko poun gah, dīx mū sum 1.5--2 vang ji beng miao, ma ang poun nīe gah, dīx mu sum 2--3 vang ji beng miao, ndaex dōung sīao si mīe gao gōung jīng puan houig dīx nga goung jīng, gah mgōng dīx mū sum dīx nga gōung jīng houig dīx nga gōung jīng puan. hngoux jax gaeng: ma nīe poun gah, dīx mū sum 12--15 vang ji beng miao, ma ko poun gah, dīx mu sum 15--20 vang ji beng miao, dīx mū sum si mīe a līah gōung jīng houig gao gōung jīng. hngoux jax ma: dīx mū sum 20--22 vang ji beng miao, si mīe gao gōung jīng houig gao gōung jīng loui. daex nbēe: ndaex dōung, dīx mū sum līah hreing ndaex houig a līah hreing ndaex, dīx ndaex ra mgong, gah mgōng, dīx mū sum a līah hreing ndaex houig ndim hreing ndaex, dīx ndaex sum ra loui mgong, dīx mū sīao si mīe puan gīn. (4) nbrēi dix yūh ma hmom krian krei poun mai rom hmom gah. dū dē sang ko dix sum gah ma yūh. rōng, hloub diex gah bīang dū dē. goui loui boun mu yūh mgūang, sīao diex goui ndaex rōng hloub bīang mgūang, sae poun ling, jia feix, dīx mū sae poun pux gah dīx nga gōung jīng houig sam sib gōung jīng, liu suang jia gao gōung jīng, ma hoig ko poun mai ma iag poun gah, gon sang sae poun noung jia feix dīx hreing puan yīeh gōung jīng houig ra hreing gōung jīng, poun in gix sae dix vēui hloub diex, poun jia feix ang bōun dix sae mai si mīe. ko dix sae rom you jox dīx nbōg, ba goui tiaox jīng nbāox sae rom gu lix dīx nbōg. hngoux jax jāo sae poun feng niex feix gah, gīeh gon hngoux jax hmom, yām goui hlax ra blah ndaex dīx mū, sae poun tang suang qing ang dīx nga gōung jīng (dui mai rom), yām ding mgong gīeh rom poun lāig ndaex, yām goui hlax puan blah rīam dīx nbōg, sae rom gah rīah, yām goui hlax a līah blah nbāox sae poun jē poun yām dīng mgong gah, sīao nyiaox sū gao gōung jīng houig gao gōung jīng puan, yām njāeh dix sae rom jiang mai yām sang gaex dou ma, jīx dix sae rom jiang dīx nbōg, gīeh dou nīe. hngoux jax ma jō yām hliex brāix, sang pai sae poun gah. daex nbēe yām gon iag mai yām sang blix nīe sīao poun dāng feix, yām go blix dix līh sang nīe sae dix, dīx mū sae nyiaox sū gao gōung jing puan houig dix nga gōung jīng, poun ling feix jāo sae geem nīe hmom, dīx mū sīao poun pux gai sam sib houig ha sib gōung jīng, hmi mai poun noung jia feix yūh mōh di feix, yām iag gon sae poun (sae rom aing sam si ngāong) gah, nin gah son dix sae rom gah, ja rīan dix sae rom mai yām sang līh dāi, yām dāi mai goui blix rom hoig gūb. ta mōh jē dou rūng yūh gah mox rom sang pai sae dix gah, gah sang pai bloi dix kaing, ang bōun gīeh rom jēi dix gah. (5) rīan saex mai gōng gah. saex yīe bōun dix mai gong yīe goui gah gix mōh saex bex feng, saex siu mai vīag, dū dē gon jīx saex rīah mai saex hlax. sang rīan guang jing mōh: saex bex feng hngoux jax ang bōun gīeh houig gah dou. vīag, yām kaix hngei hngoux jax, dū dē mai daex nbēe mōh yām sang dāi. saex bex feng, saex siu hngoux jax mai saex siu saex hlax dū dē, jīx dix sīao si ndah in gix: 15% feng siu ling 75--100 kex/mu dui rom ha sib gōung jīng, 80% dai seng sing 600--800 bei yiex qid gah. vīag jīx dix sīao 40% 10X go 1000 bei yiex, jiu zi noui noung yox 3000 bei yiex, 50% kang ya voui 10 kex/mu dui rom qid gah.

44. [mgrong sang sum si vōng die] si vōng die dīx mū goui dou puan yīeh houig a līah yīeh mai ha sib gōung jīng, ba ndaing nīe dou goui ndim yīeh gōung jīng. sang hmom sum si vōung die sang nbrēi dix yūh gāing in gix: (1) sum si mīe ndaing hmom zi liang. gon si vōng die blāeng ndaing nū līh kaing diex, yām iag sang dīng hvuan gah nū. sang nbrēi dix yūh ma hmom, gīeh si nbēing, diex on npo, loun diex sang si ndaing pong. vēui sum si mīe sang yūh rōng hmom, sum mgūang mox mgūang an, si mīe to sum gah bō bū sae diex bīang. rōng sum si mīe gah raex a līah houig gao li mī, bīang si mīe hloub poun bīang mai diex jeeix, gīeh gon hmom gūah uig. (2) dang sum kaing si vōng an gix, si nax gix si ngāi kaing boun yīeh mī; sin sīao nbōg yām kan si nax, si nax sang goui dīx kix, mōh njāo hlad noh dīeh dix om si vōng an gix nan. sin om si vōng an gix nan, mu si vōng ang lai die. (3) mgūah nbōg yām sum. si vōng die yām jōuih dix dang goui nbōg yām ko, sōun sang gīeh nbōg yām jōuih dix noh lang, jīx dix mgūah nbōg yām sum dix noh, mgūah nbōg yām leih dix noh, gīeh goui ndaex laih si nqeeng. (4) ko nbōg yām leih. nbōg yām leih. ko ang ko, si ndaing yīng siang ping zix noh. nbōg yām hmom dix leih mōh kaix goui dāi jax dīx nga ngāix ra houig dix nga ngāix puan, dūx si vōng bāing mai glāi dix, mu si vōng goui gah num dūx dīeh dix mōh ba si mgraing, mu si vōng rīang mai blang dix, mian gah daix dix rom bīd qid dix līh. si vōng die leih ngāix mox jōuih ngāix an; sin yūh dix mōh guang toux mai gīeh een dix sēe hloung, jōuih lai mox gah jīx. mai dīx mu, yām sum dix krian krei gon sang hmom kaing si vōng an gix, poun mai rom sang gūb gah, rīan gōng gah, ang bōun gīeh saex, sin dāi jax līh gīeh bōun mgō blaig dāi, nīe gon hlaong qang liang.

45. [sum dū dē sang yūh rōng hloub diex] yām sum dū dē dix mōh jō yām sang uig rāex, rom gon nīe ndaex diex, sin gon jo yām hreeng līh hliex, rom gon nīe ndaex ma, jīx gīeh si mīe si um, blāeng yūm; yām dīng dū dē mōh mai guad mai rūng, sang ko dix sae rom gah. yūh rōng hloub diex jīx gīeh rom ing houig ndaex ma, ang lai gīeh rīah dū dē bōun saex sī um, gīeh gon dū dē nīe gūah. njāo mōh nin, yūh rōng hloub diex gāing ang nīe, ba ih eix gah nīe, bōun gīeh gon dū dē mgrūm mglaoh hmom gūah. mgroh mgrong grax sang yūh rōng hloub diex mōh nin: loui boun mī yūh mgūang, rōng vīeh goui dīx nga li mī puan houig sam sib li mī, rōng raex sam sib li mī, yūh dom si nbēing mgūang mai rāeh rōng, diex oud ndaex rōng siah pong hloub bīang mgūang ma, hloub si nbēing. ndēe dīam ndēe hlaong goui rom gah sang yūh rōng raex yūh mgūang gob, gīeh rom dīam sēe goui, bō gīeh rom hnong dix ndaex ma, mgūang goui dīx mī houig dīx mī mai puan, rōng raex si sib houig hroug sib li mī. hag diex ang diex nīe, gian diex mai dīam vēng du gah, dū dē ang hmom gūah gah, sang sae poun noung jia feix si um gah dīx hreing puan yīeh gōung jīng houig ra hreing gōung jīng, nbāox bāog rōng hloub diex, jīx tie yāng fēng diex, gīeh qang liang dou ma nie, gīeh dāng qang nīe hlaong.

46. [sum dū dē sang sae poun ling jia feix gah] dū dē mōh dou ko jo vū, geng liu jing jīx dix joung yūh dāng, kaix sīao poun ling feix jīx dix joung yūh dāng joung yūh mgong, bōun sīao poun ling tie dung, gīeh rīah mai mgong hmom gūah. dui dix sīao poun ling jia feix dāe gon hmom kaing poun dang sīao poun ling feix mai poun dang sīao jia feix. njāo mōh nin, dū dē mōh jē ba ndaing nīe sīao poun jia, dāng jia gīeh ang ko ih bāox dix, gīeh jia ang gūb dou ang nīe. ba ang jia gūb gah, būi yīe ah "sang qax yiex yiex", "vox souing dou", "see hua yiex bing", "hex yian qai bing" in gix gah, dū dē ang gūb jia yīe yūh nin: gah sang uig kix 11 mai haog kix 12, mgong dīng sēe goui hlax līah blah njāeh dix līh saex, njāeh dix mōh hlax oud blag bīang ba sang si mgraing, gōi dīeh dix lūng, mgong rog ron dix dīam, si nax si mgīag hlax ngoing, hloux gah mgong rog reen [** cf. rog ron] dix, ndēe hlaong ang bōun huan, hlax lūan si im, njūng dix, num hlax mai si nax mgong si ndaing iag, mgong gah si ndaing dīam kaing dū dē hmom. gīeh saex nīe hu yām si nyeig, mgong saex in gix jīx dix blix, blix ndaing iag goui dou gah ang sīed. sin jia ang gūb, yīe mōh njāo ang jia goui gah diex, mgong N/K si ndaing ang ko dāe, tie poun jia feix, saex ang lai goui. pi nyā sae poun mōh dīx mū ma sae noh dīx nga houig sam sib gōung jīng, poun liu suang jia gao gōung jīng ke dix sīao mai poun si mīe, rīan dix, bō lai gīeh bīed si mīe, nū gah yīng sīang gah gūah si mīe, grax yūh dix, jīx dix sum si mīe hrod poun, kaix bāox yūh rōng hloub diex. sin ang nyang sae poun jia feix mai sum dix noh, gah vēui sang dōng gah ang jia gūb (yām goui līah blah hlax), sang dui rom mai poun sae gah, dīx mū sae poun jia fei gao gōung jīng houig gao gōung jīng puan, poun ling feix sam sib gōung jīng, geem ndāeg gūb yūh jia feix.

47. [grax sang lāeg ping jōung nbi gei rīex hmom] nbi gei in gix mōh jē ba goui hnu uig, ang dāi om bāox, si ndaing ko dix sum ndēe sam aoh, mōh blix uig, mōh jē daex blaig gōng vīag dāi gah. ping jōung hmom dēi dēi, sang gīeh ndēe hmom ang blaex dix, sang nbrēi dix hrod gah blaig dāi lāeg dēei ping jōung hmom dēi dēi, gīeh ang mōh nin, gah ang jīx blix nbi gei hmom. gah sum būi hun nbi gei mōh dīx jē ngīe, yūh nin ang ko sioux, njāo lāeg ngīe mīex, ang nyang lāeg hmaing, hmaing hmom ang hmom om mīex nan, goui ang goui blag hoig ke dix dāe, sang gōi mgāig noh yām dēei si mīe līh yām hoig blix nbi gei. njāo yūh nin, lāeg dix ndāeh si mīe, pi nyā ko sioux mōh nin, sang ran lāeg hnu ko dix yūh si mīe gah, kaix hoig hmom lāeg hnu hmaing mīex, ran dēei geei vīen mōing dāi goui gah mgīag mīex, mōh dāi goui gah si mgīag ra mai si mgīag loui, dēei geei vīen nang mōing dāi goui gah hnu hmaing, ndēei goui dāi mōh si mgīag ra mai si mgīag loui, dāi in gix sang vīen mōing si vēui bruih, ang bōun gīeh hia lāig blaig dāi ndaex dāi, gīeh dāi an giex hoig bruih, bieh dāi goui gah hnu hmaing, dāi vīen geei dix gah, dig si mgoui dāi, dēei mōg dāi mīex gōi graix gah si mgīag dāi mīex, kaix, dēei geei vīen mōing dāi hoig blaig būi dāi hmaing gah. dāi mīex pai loi, gīeh blix hoig dīng, dāi vīen geei dix gah dang krum, ang jīx lāex yūh blix, nbi gei hoig nbrēi dix lāeg hmaing mīex, geem ndāeg mōh si mīe hmom dēi dēi, gah ko mai grax sang sum eix nbi gei hmom.

48. [pi nyā sum daex glaox bāing ding] (1) daex bāing dīng mai vō kix3 houig kix5, jīx dix jōuih gah sang uig vō (quing ting); hmom dix lāeg dix sīao siao jax55, siao jax56 (jing jiao), "yian jax" (yuang jiao) jē ping jō ung in gix. siao jax 55, 56 jīx dix sum kix1 houig kix3, hloub gah di mōx, dīx mū sum loui hreing puan yīeh bang houig boun yīeh bang, si nax bang: 37 X 37 li mī mai 40 X 40 li mī, "yian jax" jīx dix yūh nyīex mgoux sū liao bīang mai jīx dix hloub di mōx bīang, yūh nyīex mgoux bīang sum dix kix 1 houig yām haog kix2, hloub di mōx bīang sum dix yām uig kix2 houig kix3. dīx mū sum ra hreing puan yīeh bang houig loui hreing bang, si nax bang: 46 X 46 li mī mai 43 X 43 li mī. blag sum dix ko dix yūh dix dōng: pai yūh di mōx nbāg [**], kan si nax gon gla, lāig kix4, gīeh diex oud mgreem di mōx jāex leed, gīeh vēng du diex ko, geem ndāeg hmom yūh daex bāing. vēui sang sīed mgrēng daex, sae poun nyiaox sū gah dīx nga gōung jīng puan houig sam sib gōung jīng (gah dui poun dix mai rom mōh 1:150), gīeh mgrēng daex nīe sīed dāe. vēui sang bua hlax ndaex mgrēng dix dāe, qid rom poun ling suang gai (pux gai) ra yīeh sōun gah dīx nbōg. (2) daex bāing dīng mai aoh brāix (kix6 houig kix8 jīx dix jōuih): ko lāeg dix sīao 75 jax 10, 83--1, sang dōung 5hao, "yian jax", qing jax jōung foung ping jōung in gix. sum kix4 houig kix6, gah blag sum dix pai yeih mai sae poun gah, rīan gah saex mai rīan gōng gīe gah, yām sum dix, si nax bang mai pi nyā sae poun gah om gah sum daex bāing dīng mai vō nan. (3) daex bāing dīng yām gaex hngoux (jīx dix jōuih kix9 houig kix gao): ko lāeg dix sīao 83--1, sāng dōung 5 hao, qing jax 4 foung, 3 hao, 5 hao, "yīan jax", "foung kang 70, sāng dōung 5 hao si mīe ba bōun gān saex in gix. nbōg yām sum dix mōh gah sang uig kix6 houig kix7, ping jōung ba jāo gaex 83--1, sāng dōung 5 hao jīx dix sum yām haog kix 8. ndīng bang sang sum dix: 83--1, dīx mū boun hreing bang; sāng dōung 5 hao, dīx mū loui hreing puan yīeh bang (40 X 40 li mī); ping joung an gin, log "qing jax", "yīan jax" dix mū sum ra hreing puan yīeh bang houig loui hreing. bang (45 X 45 li mī); foung kang 70, dix mū sum ra hreing bang (50 X 50 li mi). mai sum dix sang yūh mguang hlaong, mgreem diex sae poun nīe gah (dīx mū sae poun noung jia feix loui hreng gōung jīng mai poun sang yūang [**] fux huox feix sam si sib gōung jīng), ko sae poun gah (kaix sae poun aing log si nqeeng nan, ko gon sae ra yīeh sōun nyiaox sū, gīeh gon pai dīng, vēui sang sīed ndaex mgrēng daex bāing dīng nbāox sae poun nyiaox sū dīx yīeh ha. sib sōun mai ke poun liu suang jia fux huing feix ra yīeh ha sib sōun dāe), gīeh sang sīao si ndah gīeh daex dīng mai poun qid gah hlax, qid rom si ndah si tux ke dix mai poun ling suang e qing jia gah dix nbōg, dīx nbōg dūng qid si ndah dui si tux ra tei houig ndīang loui tei, poun ling suang e qing jia dīx rōng houig dīx rōng mai boun tei, tie di kang li, gīeh mgrēng daex nīe sīed. pai mgāig gah goui saex mai goui gōng vīag gah, vēui sang saex mai yām njāeh dix saex sīao ra yīeh dāng voui noung young lian meix sū (dīx dūng qid si ndah dīx gong) mai 75% di ke soung dīx hreing sōun, qid gah blah hlax mai sae num, ang lai gīeh jīx bōun saex, sīao 50% pux haix ying mai yi si jing hex li dīx hreing sōun, ang lai gīeh hlax brūih, sīao 48% roui meng sing līah yīeh sōun mai 64% sa dūx fang boun yīeh sōun, bai saex bex siu mai saex suang meix, sang sīao si ndah ra loui nbōg. goui gōng gīe jīx dix sīao 25% koui liu ling dīx hreing sōun mai nya sū lang, goung fu loui hreing sōun, nyīex mgrēeih raoh ang lai bōun goui gah daex, sīao BT rux ji dīx hreing sōun (ra yīeh houig loui yīeh hao seng/mū), ang lai gīeh gōng vīag bōun ih daex, sīao 50% sing liu ling mai e qing noung dīx hreing soun, ang lai gīeh gōng goui ndaex diex, sīao ba dang dix hreing sōun, ang lai gīeh gōng si nouing [**] gix goui. (4) daex bāing dīng mai guad (kix11 houig nūm kraox kix 2 jōuih ndaex laih); in mōh yām hmom yām ko daex bāing dīng dix sum, ping jōung sīao dīx si ndaing nīe, jīx dix sīao jūb lu see, jūb sung dōung, mai 83--1, foung kang 70 in gix, njāo ang nū dix sum, nbrēi dix gūb sae poun gah diex, si nax bang daex gīeh ko (sum sam jīe kaing jūb daex bāing dīng mai aoh mai gaex hngoux), ko sae poun (kaix sīed ndaex mgrēng daex nbāox sae poun dīx nbōg, poun an gix sae dix om yām sum daex mai gaex hngoux), rīan saex mai gōng gīe gah (gah rīan dix om yām sum daex bāing mai gaex hngoux),sum yūh nin si ndaing nīe jēng qang.

49. [mgrong sum dih ping gū dix gah nklaog mēix] (1) dui yīng yāng liao mai sum si mīe: nklaog mēix bied sib bied gīn, mgam hngoux gao gīn, rom māox dīx gīn, go ling suang gai dīx gīn, hrod ndīng mōh liao sae tox bu jīng ndaex 0.1%, ang gīeh dih an gix gūah gah ndaex. ran sae tox bu jīng mai ling feix jēih ndaex rom, hmi mai liao an gix, yīng yāng liao sang yūh PH zi mōh ndaix, rom sang goui 70%, nin geem jīx dix sum si mīe. bīang gu sang sum dih gah, gah sang ran dōum bo mōx sū liao si hngax [**] gah, geem sae pex yāng liao hoig hmi dix bīang, naih si nbēing. mgūan goui gu mōh bied sib li mī houig dīx yīeh li mī, nbū liao mōh gao li mī loui. houig gao li mī a līah, lāeg dix sum si mīe dih ang dih an gix nyang goui ndaex, ndīng sīao si mīe mōh bōun liao grouh 10--15%. gah sum dix jīx dix yūh ndaex sang sum dix gah, sum mōh qeng mai sū sūg dāe. te sum yūh gah mox, dom ndēe hmom hruad peuix yāng liao bīang dīx jād, kaix sum si mīe yēen si nbēing, pai hloub bo mōx sū liao bīang. (2) krian krei: ① vēng du. vēng du ndaex nyīex mai vēng du liao sang goui dīx nga dūx houig dīx nga dūx ra. gīeh vēng du hlaong kaing dīx nga dūx ndaix, sang gīeh npaeng pru. hoig sum dix gao ngāix puan houig dīx ngā ngāix, hee dih som peuix yāng liao, sīao diex mgrēeing dix gah ngū hloub blang, hoig goui ra loui ngāix gīeh ndaex nyīex nīe rīang, goui puan ngāix houig a līah ngāix, bīang liao goui ba bāing gah dīx jeeix dīx jeeix. nbōg yām in, bōun ngāb [**] mai bōun nbōu baoh ndaex ndouh nyīex dīx jeeix, gīeh npaeng bōun lāig ndaex nyīex dih, gīeh dih pai līh. kaix hoig līh dih dēei bo mōx oud bīang dih, nbōg yām in sang nbrēi dix krian krei dih. ② krian krei dih hoig līh. gāing yūh būi mōh qid rom gah, gīeh peuix yāng liao mai nyīex sum dih ko leed. leed ndaex koung qi ko 85%, hoig goui puan ngāix houig a līah ngāix, lom dih dīng uig. gīeh dih hoig nih dix ang nyang rog ron dix haog bīang mai ang nyang līh hee, sang pai bieh dih. kaix hoig bieh dīh [**] dix dīx nbōg, gīeh blang gu si ngax, hloub mōx nāox rom, gīeh hee dih nbāox ndēeih gūah. goui puan ngāix a līah ngāix nbāox līh dih. sum dīx nbōg jīx dix bieh boun puan nbōg.

50. [sum dih hyag hya ndaex hae] (1) peuix liao mai sae ndaex hae. grax mgroh mgrong peuix dix: ① hloux soug dāi 88%, hngoux jax 10%, nām oi 1%, mōg si māox nīex 1%; ② hloux soug dāi 90%, nklaog hngoux jax 10%; ③ nbrōuih kaox 78%, nklaog hngoux jax 20%, nām oi 1%, mōg si māox nīex 1%; ④ dū goui ndaex mgrūx si vōng 99%, mōg si māox nīex 1%; ⑤ mgong si vōng 78%, nklaog hngoux jax 20%, nām oi 1%, mōg si māox nīex 1%. gah peui an lāong jīx dix lāeg dīx jē, sae rom dīx yīeh dīx nga gīn, hmi gah daix dix, gīeh rom bōun līh si nax mgian dix nīe hmom. pH6.5--7, dēei sū liao sīao gah noung yiex gib lang goui si sib li mī, vīeh goui sam sib sam li mī, bīd mōh hae, sae peuix liao, vīen mōing sae ndaex O blaex si jing. (2) blaex si jing mai jiex jōung. sae hae hoig goui peuix liao ndaex gah ndaex O hngaong, sae rom gūb, pru ngū dīng gah, gīeh goui dīx yīeh dūx, hngaong ra loui mu siao seex, breed ngū tie rom. ngāix kaix nbāox lōi dīx nbōg, gīeh vēng du goui ngīe sam sib dūx, dēei hae līh, sae ndaex dāeg jiex jōung, sīao si ndah mai zi voi sing dēng blaex si jing sam sib fēng jōung. kaix sae si mīe dih hyag hya lūng ndaex hae, mōing hae kom ra blag vīen gaex, eei gah ndaex nyīex si u, dīx gong jīx dix sae hae sam sib mu. (3) eei mai krian krei. gīeh hae ndia dix bīang mgaih eei dix noh gah, vēng du ndaex nyīex gīeh goui dīx nga dūx houig dīx nga dūx ndaix, eei houig dīx nga ngāix mai dīx nga ngāix puan, hee dih nāog ndaex hae uig. puan ngāix houig a līah ngāix, mōing hae kom ra blag sin goui ba si mgraing ngīe gah (mu goui jeeix jeeix ngīe), jīx dix douh ndaex hae gīeh dih bōun līh. vēng du ndaex nyīex gīeh goui dīx nga dūx houig dix nga dux puan, leed jāex 90--95%, gīeh ang gūb jāex jīx dix pai qid rom gah. goui gao ngāix houig gao ngāix puan jīx dix bieh dix houg mai ga gah ngū yām bieh dih dix een num dih, gīeh nbāox gūah. (4) grax mgroh mgrong ba sang rīan dix gah: ① nyīex eei dih sang goui dēng dong, yām goui mu loi dih, sang gīeh npaeng pru dīx ngāix ra nbōg. ② gīeh dih an gix gūah ndaex hae, pai sae si ndah gah, ba nīe dēei līh si nbaong mgreem diex. ③ ko yām bieh. gīeh blah dih nyad dix si nbēing, dōuih dih rog ron dix ndēeih blag ndaex, num hyaog dīeh dix iag, jīx dix bieh.

51. [sum dih siang gū gah ndaex liao im] sum dih sīang gū gah ndaex liao im, mōh ang sīao gīeh liao hngaong dix sin, sum noh ndaex liao im. ndēe hmom noh mōh: liao eei noh gah haoh sēe houig, log nbrōuih kaix si kaox, nklaog mēix, hlax kaox gū jē gū jōng, dū mgrūx si vōng, mgong daex nbēe, nklaog jēem diex, mgong nqong in gix jīx dix mōh liao im sum ndaex, dih an gix gah ang nīe ndaex; sum ndaex liao im gah yīe dix sum, gon iag sīao nbōg yām mai iag sīao rīang būi kaing jē ba sum dix gah liao sin, gah gon jie yox si mīe dih mīe nyāo; nbōg yām gah ngoing, dih sum dix jē in gah lang nbōg yām bieh dix, qang liang gah hlaong, zi liang hmom, qang liang gon hlaong kaing jē ba sum dix gah kaox ngaing līah yīeh sōun, hlaong kaing jē ba sum dix gah liao sin sam sib sōun. (1) rīan liao. sum gah liao im sang houg dix grouh, yūh dix pong, ang hi, gōng gah ang ih, gah ang si oui. in blag mgreem pao lāo gah peuix liao sum dih sīang gū ra loui jē: ① dēei dū ndaex mgrūx si vōng mōh liao eei. dū ndaex mgrūx si vōng dīx yīeh dīx nga gīn ndaix, nbrōuih kaox hroug sib si gīn, nām oi boun gīn, si māox nīex, mōg nklaog hngoux jax dīx jē ra gīn, dāng ling dīx yīeh dīx nga kex, voui seng su B2 bied sib kex, dou jing ling jiad sib kex. ② nklaog mēix jīx dix mōh liao eei. nklaog mēix dīx yīeh si sib si gīn, nklaog hngoux jax si sib gīn, nām oi boun gīn, si māox nīex ra gīn, dāng ling ra rōng mai ndaix tei, voui sēng sū B2 ra rōng, dōu jing ling dīx rōng mai līah tei. ③ mōg si kaox jīx dix mōh liao eei. mōg kaog [**] dīx yīeh gao sib song gīn, nām oi boun gīn, si māox nīex, mōg hngoux jax dīx jē ra gīn, dōu jing ling dīx rōng mai boun tei, dāng ling dīx rōng. (2) jiex jōung. haog kix 10, dēei yūan liao hmom jīang hmi dāe, dēei nām oi, voui sēng sū B2, dāng ling, dōu jing ling sae dix jēi ndaex rom si ngāong jeeix, sae ndaex liao. kaix sae rom si ngāong ndaex dīx jeeix dīx jeeix, hmi ke dix dāe uig, bō lai gīeh mōh loun. liao eei dih gīeh mian rom līh kaing si nax mgian dix, ang bōun njaeh kaing si nax mgian geem ko. kaix hoig hmi liao dix, bum dāe ra mu siao seex, gīeh rom bōun lāig ndaex liao, nbāox hmi si mīe dih siang gū ndaex gao sōun (ra yīeh liao eei grouh sae si mīe. ndaex dīx nga gīn). (3) mgud mōh lon [**], dēei bo mōx sū liao hoig pag dix rom 0.2% gāo moung suang jia gah, dōum bīang bag sui nyix, dēei dāeg kaox lang goui sam sib sam li mī, vīeh goui sam sib sam li mī, hlaong goui ndaix li mī een bīang bo mōx, hruad si mīe ndaex, gīeh nbū goui dīx mu li mī. kaix sae liao eei hoig hmi dix hmom ndaex, nbrīex yēen si nbēing, blag bīang nbāox hruad si mīe gah, nbū goui dīx mu li mī, gīeh ang lai yāox liao eei hoig ko. mgoig kaix dēei pia kud si nbēing gah, mgaih dāeg kaox, bōun dix mōh loun sum dih goui nbū līah a līah li mī. yūh nin dom uig sīao dix liao eei dih. mai yām in, loun hoig yūh dix hmom, sang rīan vēng du gah mai ko ang leed, bō gīeh dih an gix goui gah ndaex, gīeh hee dih hmom mgraoh. (4) nbrēi dix eei. loun sum dih gīeh oud ndaex vēng du gao dūx ndaix houig dīx nga dūx, goui dīx nga ngāix puan hee hoig gūah gah uig. vēui ang hee dih nyang hmom gūah uig, bō nquh [** cf. nquih] bo mōx blang, hlad eix dih an gix goui gah ndaex, yūh nin gah hmom leed gah. gīeh hee dih hoig nāog gah liao eei dih, sīao ngian dix gōi lāeg, hmoung loux luah ah "doung doung" nin dīx jeeix, nin hoig mōh gaex hee dih. yām in bu bliag loun liao sum dih, nbāox eei boun puan ngāix. gīeh hee dih oud blag bīang 40% dīeh dix raoh nām oi nan, jīx dix mgaih dix eei bīang mgraih. lāeg ndēe hlaong hag diex ndēe si ouh, ndēe nyōm rom dix sīao, ndēe hmom rīang mai ndēe hmom koung qi sum nyīex dih. gu oud ndaex nyīex, ba sum dih dix gah jīx dix sīao kaox mai oux gah, vīen dom ndaing gaex, mgraih gīeh vīeh 1.3 mī, mglang lang mgāig ndīng sang ko goui ndaex nyīex. mgāig nklaong goui nyīex, mgraih eei dih gīeh goui puan līah jād, dīx jād hlaong goui jiad sib li mī. blang gu dōum gah mgong oux mai bīag oux dōum gah, gu dīx blag gīeh hlaong ang dīx blag gīeh dīam, gīeh si mging dix, an gīeh rom jīx hnong dix gah bīang. bīang oux dōum bo mōx sū liao gah, gīeh bōun bao vēng. ndaex si nax mgraih gīeh goui hroug sib li mī een būi jīx lāi līng gah si nax, gīeh nyōm būi yūh gāing gah. lōun liao sum dih njūng om ngai lāi "人" nan, dōum bo mōx gah bīang. yūh nin jīx gīeh noh hmom leed, gah gīeh npom bōun lāig si nax, dih gah hmom gūah gah. houig yām aoh yām si eem brāix, baoh bo mōx oud bīang dīx jeeix, gīeh npom bōun jīx lāig si nax; mai guad, loui boun ngāix jīx dix baoh dīx nbōg. yām goui gon dih, loun liao sum dih rom sang goui ndaex 50 60o, sīang dui see dūx houig 90%, ndaex nyīex sum dih, vēng du sang goui gao dūx houig gao dūx līah. gīeh nbōg yām eei dih hoig lang, rom goui ndaex loun liao ang lai nīe. mai rīang brāix mai hvaig brāix vēng du ang om bāox dix, leed ndaex nyīex njiad ko, pai gīeh dih lom. yām krian krei lom dih, jīx dix gīeh ndaex nyīex nīe leed jeeix, ang sīao qid rom gah lom dih. gīeh loun liao sum dih rom hoig dīam kaing 40%, yāog gah daix dix hmoung gah kioung, dēei loun liao een ndaex rom goui ling meng suang mai dāng ling suang, si ndah in giex sang ko dix sīao 0.04%, jēi gao siao seex puan houig dīx nga siao seex, gīeh rom gūb lāig ndaex, kaix dēei dix līh sang ndēeih een bīang mgraih, rīan dix bao vēng mai gīeh leed, goui gao ngāix puan lom dih hoig gūah dīx nblah. (5) bieh dih. gīeh braog dih sīang gū rog ron dix log braog glong mōng nan, hoig mōh ko dix bieh. ja mōh yūh nin, jīx dix mgūah dix bieh boun puan nbōg. gīeh ko nbōg yām bieh, mgrāng dih nyōm dix yāox, si ndaing npong, nēix dih gah nie, njūm gah hlaong. dih bieh yām gouig brāix rīex hmom, yām bieh dix bō gīeh ba hloub dix gah dih lāex, nū gah yīng sīang yūh ping zi noh.

52. [nbāox ko sum dou ma dou goi ndaex ma kaox blix] nbrēi dix sīao si nax ma kaox blix, jīx dix nīe yāox dix sīao hag diex, koung jīan mai guang nēng, nīe sōu rux gah, ang bōun gīeh rīb goui ndaex, gīeh diex ma hmom. dou ma sum dix si nax kaox blix, yām da quing ang ko dix sum jē ba dīe gouig, log si vōng, nqong mai mgong ngāix in gix, siao quing ang ko dix sum ba ndaing ih rom mai ba sīao poun dom nīe, log hngoux jax, ga mūng. ba ko dix sum gah mōh jēem, ian, dū dē, dom mgoui, jēem diex, houn yeix kuad, houn oi, graox, daex hlax, si ndah. ma blix ang rom goui gah, mai guad bō sum. yām sum dou ma, bō sum mgreem kaox, sum si nax kaox, dom ndēe hmom bō sum dou ma dīx jē ngīe, lai louh dix sum.

53. [sae poun gah kaox blix] yīng yāng jē ba sang ih kaox blix si ndaing nīe, poun sang sae dix gah, gah si ndaing nīe, gū nūm sang tie dix sae poun gah. poun ji feix, mōh poun gīeh kaox blix hmom dīng hmom huan, si ndaing nīe sīao poun dom nīe (poun sīao dix yām in sang goui dīx blag poun sīao dix dīx nūm), jē yuan sū sang mgrūm, noung dūx gah ndaing hlaong, ko sīao poun gōg, poun bum, poun diex, poun nblāeh, poun hlax in gix. kaox dīng hoig blix dīx bang sang sae poun gōg gah ra yīeh gīn houig loui yīeh gīn, poun gai meui ling līah gīn houig gao gīn, peng sa ra rōng. sae kix 9 kix 10 nīe si ndaing hmom. ndaex ma kaox blix iag sang bāog rōng si hveing kaox uig, ndaex ma kaox blix dīng bāog rōng hrod kaox dīx, blag, bāog rōng lai nqan dix gah, bāog ndaex om sang sing nin gah jīx uig. mai nbōg yām huan kaox gon ko dix sae poun boun nbōg, poun vēui dāi, sae vēui sang bruih dāi gao ngāix, gīeh pai gīeh kaox mgrūm dāi uig, gīeh loi blix nīe hlax nīe mgraoh: poun kaix dāi, sae kaix krum dāi, gīeh blix iag krum. nbōg in giex ko dix sae poun dāng feix pai, dīx bang sae poun si um sin, poun rom nēem aing būi ra yīeh gīn. poun gīeh blix hmom dīng, sae yūm pai dīng blix, gīeh blix pai nīe dīng mai gīeh dāi rāo 'hlax dang hu; poun vēui sang bieh blix, vēui sang bieh blix dīx nga ngāix, njāo sang gleh blix ang hmom yām loi dix pai hmom, jīx dix sae poun. nbōg in giex, rīex sīao poun ling jia feix, dīx nbōg dīx nūm sīao poun liu suang jia dīx gīn, poun go ling suang gai ra gīn, poun aing nēem būi dīx yīeh gīn mai poun nyaox sū boun rōng.

54. [sae poun gah blag brāix rīah kaox blix] sae poun gah blag brāix rīah kaox blix, gah ah qid poun gah blah hlax gah, dēei poun jēi ndaex rom, dui rom poun sang sīao dix ndaex, sīao dūng qid si ndah nbrēi dix qid gah dāi, hlax, gag, blix, gīeh rom poun lāig ndaex qi koung pai tie yāng fēng [**] gah kaox. poun jē ba ndaing sīao dix mai noung dūx mōh: peng sa 0.3--0.4%, nyao sū, siao ang, tang ang 0.4--0.5%, liu ang 0.2--0.3%, poun aing nēem būi 10%, ling suang ang 0.5--0.6%, go ling suang gai jēi rom 1--2%, ling suang e qing jia 0.2--0.3%, lūx hua jia 0.4%, liu suang jia 0.3%, siao suang jia 0.5%, poun nyāox jēi rom 3--4%, fux hox feix 0.3%.

55. [grax gab kaox blix boun jē] (1) gāb blāeng: kag hloux kaox sang gāb blāeng dix gah, kag houig gah nēix kaox jeeix, ndēe sang kag dix hlaong kaing bīang diex ndaix li mī houig gao li mī, kag hloux kaox loui li mī, kaix dad hloux in blag nīe, ndāeh num jeeix dix gib blāeng gah si nax. gah sang kig blāeng mōh nin, daix kon viex mgiex blāeng gāb kaox dix, mgian jī hmon ngreem [** cf. mgreem] blāeng gāb dix, daix kon ndom mgiex mgon, kig seih num blāeng jeeix, ndēe kig mai si nax num goui dīx mu li mī, kig haog blag num, gah rāo blāeng dīx li mī dan gah ndūd. blāeng gāb dix lang goui ra li mī nīe jeeix, sang kig dix si nbēing mai gīeh noh blang, bū hri om bāox dix, blāeng oud ndaex mgrēng, bū houig gah nēix kaox. blah blāeng gīeh si ndū vīeh om ndēe kag kaox nan; sin blah blāeng vīeh, ndēe kag gob, jīx dix joux kig braog blāeng hu jeeix, gīeh si ndū mai ndēe kag kaox dix; sin blah blāeng gob, ndēe kag vīeh, blah blāeng ang bōun toux kaix kag dix uig, jīx dix gīeh blāeng hlai dīx blag, gīeh si ndū mai dīx blag, kaix sīao sū liao vīeh goui dīx li mī haoh jeeix vīen gah, gīeh blāeng nplian, vīen gaex ndēe rīeb dōuih dix. jē grax gāb in dix, ndēe hmom noh mōh kaix gāb dix nbōg yām lang, grax gāb dix ang nū, hlaong gōung sīao. (2) lūg dix gāb: kaox sang gāb dix, ndēe hlaong kaing diex goui ndaix li mī houig gao li mī, ndēe in dad ndūd, lūg ndaex mgrēng kaix ndēe dad dix loui li mī, dēei ba sang gāb dix seed ndaex, seed rāeh, seed gaex, seed sīed, blag kig dix sang lāig ndaex dōuih lūg dix, līh dīx hao mī houig ra hao mī gah jīx, gīeh kaix kig ba gāb dix si ndū mai kaox lūg dix, hloux sang dui hloux, hoig nin, sīao sū liao vīeh goui ra li mī vīen gaex ndēe rīeb dōuih dix, nbāox sīao mōg si māox nīex hoig hmi dix mai yiu qi graix gah rāo ba gāb dix, sīao bo mōx vīen gah gah jīx. grax sāng kig [**] ba gāb dix mōh nin, daix kon viex mgiex ba sang gāb dix, daix kon ndom mgiex mgon, ran dad hrod num ndēe sang gib dix ba sang gāb dix gah, blāeng gāb dix kig log njim nan, kig goui ra li mī haoh jeeix, blag vēui blāeng bū, blag kaix hri, yīe gah gib kaox noh. gīeh kaox bū mai lang kaix lūg dix, kig blāeng moi lang; gīeh kaox siah mai ngoing lūg dix, kig blāeng ngoing jeeix. ba sang gāb dix ndāeh blāeng goui dīx mu houig ra mu, sang kig noh si nbēing mai blang dix, bō kig glog dix gū si ndāeh. (3) dad si mgēing kaox, gāb si mgēing blāeng: ndēe hlaong kaox kaing diex ndaix li mī houig gao li mī dan dad si mgēing dix goui si sib ha dūx, blag hlaong an si mgēing lūg lāig blag ndaex loui sōun dīx sōun, lang goui ra li mī haoh jeeix, dēei ba sang gāb dix gah seed lāig ndaex, yūh ndēe kag kig dix si dū ih bāox dix, kaix yūh log ba gāb ba lūg dix nan, vīen gaex graix dōuih. grax sang kig blāeng gāb dix mōh nin, blag kaix blāeng, si ngāi kaing blāeng 0.3 li mī houig 0.5 li mī dan, si mgēing kig līh, lang ra li mī haoh jeeix, bū kaing blāeng loui sōun dīx sōun, ran gīeh hri gōi gīeh bū kaix; vēui blāeng kig 0.5 li mī, blag kig dix ndaing rīeh, ndāeh blāeng dīx blah ra blah. sīao gah kaox dīe, ba glōd si ndaing nīe. (4) gāb mgreem hloux: ndēe hlaong kaox kaing diex ndaix li mī houig gao li mī dan dad ndūd, kig līh blag blang ra li mī haoh houig loui li mī, raex houig gah nēix kaox, sīao rāo mgon gōi vaoh hloux kom ra blag, seed blāeng sang gāb dix gah. grax sang kig blāeng sang gāb dix om ba si mgēing gāb dix nan, yām seed dix, blag ba nīe kig dix oud blag nēix kaox, blag ngoing kig dix oud blag hloux, seed lāig dom hoig mglib blag nīe kig dix, seed rāeh glīeb sīed, sīao bo mōx vīen gaex mai graix rāo. grax gāb in ndaing nīe sīao dix gah bang lix mai mag mān.

56. [mag lī gīeh dūh mōh njāo dix, sang yūh gah mox geem ndāeg gīeh noh ang dūh] jūb ping jōung mag li dīx nblah, hloux hri mai on dix, yām dīng blix yīe dūh, yūh nin mōh njāo grouh brāix glong vōui sang dīng blix, kaix hliex ndēeih nīe, rom goui yām iag goui yām nīe, ang ko kaox blix ih, yūh nin, si bao nīe blix ang yāog dix ih rom vēui, nū dīng, kaix rom qaox dix nīe blix pai dīng. si bao hloux mai jū zi si bao goui mgreem hloux hnim dīng, blag ndaex blix mai blag brāix blix ang si ndū dīng om bāox. yām dīng blix, rom sui fēng mai jeng qi ya si nax si bao nēix blix, hlaong kaing rom sui fēng jēng qi ya hloux mai jū zi si bao mgreem hloux, njāo yūh in giex nin, geem gīeh hloux blix dūh, bōun dix mōh blix dūh. grax ang gīeh noh dūh mōh nīe sae rom vēui, kaix rom nīe sang pai gīeh rom līh kaing, gīeh rom sui fēng ko gah, gah blag ndaex blix blag brāix blix gīeh si ndū dīng om bāox. yām joux bod kaox nie een hlax mglaoh, gīeh blah hlax nīe, ndēe mad yōm, qid si ndah gah bō lai gīeh dōu, nū gah jāo gian hloux blix, ang lai gīeh blix dūh.

57. [pi nyīa gīeh dīe jāo blix nīe blix] (1) sum ping jōung hmom: yīng nāng hai bax hlaong goui dīx hreing a līah yīeh mī houig ra hreing dīx yīeh mī, dīx nūm vēng du ping jing goui gao dūx loui houig puan dūx, hliex mōh ndaix yīeh hao mī houig dīx hreing hao mī, ping jōung ko dix sum gah goui quing leix, quing hua, jao hua lux, bu mu jao seng, qing foung, yi hua lux, sa zi jao seng, jao sia in gix. (2) gīeh dīng ndaex mai gīeh poun gūb: ndaex sum dīe, mgreem vīeh goui dīx yīeh li mī, raex goui bied sib li mī, dīx bang kaox sīao poun gōg ra yīeh gīn, poun gai meui ling gao gīn, hmi mai diex sae ndaex, gīeh mōh poun si vēui si mīe. (3) lāeg dix sum gon hmom nbrad: gon kaox sīao ba gāb dix yām mai vō, mōh gon ba hmom ba nbrad mai ba nīe rīah, si nax bang kaox; ndēe rīeh loui mī qeng loui mī, ma si nbēing loui mī qeng boun mī. (4) ko nbōg yām bod gag gīeh kaox hmom mgrāng: mgrāng bang kaox sīao ba bruih mgrāeng. num kaix sum dix kix2, bod mgong, mgong hlaong mōh hroug sib li mī, gah dōuih blag lāong dīx nga li mī dan bod lāig blag ndaex, kaix goui gag, ndāeh gag hu gū blag loui mgong, in gix mōh gag dīng gag hmom, nbāox lāeg gag moi nbāeh ra gag, gīeh lai gū gag dix si nax gag hmom ra gag, dēei blāeng goui gah gag hmom uig. gag dīng gag hmom gīeh lang goui hroug sib li mī, jaig mgrēng, gīeh dīng mu mai gīeh gag gah braog, gīeh rāo kaox dīng hu. gog ang hngaix [**] hmom gīeh lang goui sam sib li mī, jaig mgrēng, gīeh nbāox līh gag, gīeh blāeng hmom līh, yūh nin, yeih dix sum gon kaox dīx nūm jīx blix. (5) ko nbōg yām krian krei diex poun mai rom gah, mai rīen saex, vīag mai gōng gah.

58. [grax gīeh blix siad sum dix ndaex peeng pai ding pai blix] sum ping jōung hmom gah ndaex peeng, sum mai yām vō mai yām aoh ra nbōg. (1) sum nbōg yām ndaex vō: vēui sang "li quing" dīx nga ngāix, lāeg hnu hoig goui dīx nūm, dēei ba rīex, ba dīng mgong, ba dīng blāeng. hlaong kaing num ndēix houig ra li mī dan, si mīn houig gah blāeng loui, baih hloux hnu ra li mī, gīeh houig gah dou hnu, sīao nqiu siah su si blang kaix baih hloux dix, njāeh dix su si bīang līh blag mgreem, su si puan līah hroi gīeh houig gah nēix hnu, graix ABT mōg ba gīeh blāeng gūah mai ying duo ding suang gah, dīeh dōux puan hreing sōun, njūng mgraih sang een peeng dix bīang hmom joung, gīeh rom si ndah goui gah hnu hoig grouh, dēei peeng hlaong goui dīx nga li mī puan, mōing vīeh goui sam sib li mī, mgāig ndēe līh rom gah mgreem peeng, seed hnu lāig ndaex, gīeh ndēe hoig baih hloux dix oud ndaex mgrāeng, vīen gaex gah maox siah, dēei nbaeng kaix hoig lāex loui boun blah hlong nyīex grei peeng gah, sae diex ndaex peeng, gīeh nguan kaing mōing peeng dīx mu li mī haoh jeeix, gon sang yēen diex sīed, seed kaox gah ndaex dīx mgong gīeh hnu joung ndaex, yūh hnu rāeh ko, ndaex ba ngoing boun puan mu, sae rom houig dom mgreem peeng, nbāox dēei bo mōx dōub mōing peeng gah, gīeh hnu līh ndaex mgrāeng, gīeh diex leed si nqeeng. gīeh hnu nkraox [**] hoig līh, hnu njāeh dix līh vēui dīx mgong ra mgong, ndāeh si mgleem blix dīx mu ra mu, gīeh noh mōh blix; si mgleem goui gah hnu loui, hnu boun dēei uig, gīeh yīng yāng nīe gīeh pai dīng. haog kix 6, sīao mgib gōung gib hnu goui mgreem peeng, gīeh hnu kaix baih dix ndaex peeng pai goui rīah, gū kix sae poun ang dōux poun pai gah, mai nbrēi dix rīan saex rīan gōng gah. gīeh blix hoig dēem, gib ba goui gah hnu mīex uig, kaix geem mōh blix siad goui si mgleem loui boun mu, blix siad ko dix sum ndaex peeng. (2) ba sum dix mai aoh: sum kix 6 houig kix7. lāeg dix sum hnu dīng mgong hnu blix, hnu dīng ba ang nyang goui blix, gah num baog [** cf. bāog] laong mgreem blong loui dan ra li mī, hnu hoig blix ndēe rīex hlaong goui si mgleem blix mgreem blong ra dan ra li mī, baih hloux dīx li mī haoh jeeix, gīeh houig gah dou hnu, mgūan baih dix gīeh ndēix uig yūh hloux si hveing hnu ndēe baih dix dan, graix rom si ndah ABT mai ying duo ding suang gah, dōux goui ndaix hreing sōun, yūh mgraih peeng hmom, gīeh rom si ndah hoig grouh, sīao maox siah vīen mgreem kaix baih hloux dix, gīeh hnu lāig ndaex peeng, kaix baih dix oud ndaex grāeng peeng, si nblūh maox līh mgreem peeng daex līh rom, nbāox yūh log blag vēui nan, sae kaix nbeng hoig lāex gah ra loui blah, sae diex, seed kaox gīeh hnu joung, vīen hnu, sae rom mai krian krei hmom. dīx nga ngāix houig sam sib ngāix, rīah nkraox [**] līh, kaix hoig krum hlax jīx dix gib dou kaing hnu mīex, sum ndaex mgūang gla, num kaix vēui sang li quing dīx nga ngāix een blong ngoing puan mu, hoig mglaoh een blix mai bod om gah yūh blag vēui nan, gīeh blix dēem jīx dix hu jōuih ndaex laih.

59. [pi nyīa sum mag jeing] (1) ping jōung: ping jōung sum gox jia eix mai ying nang mōh sa la va jōung, bēng di jōung, ba li jōung, houng maox jōung, qeng jia gēng [**] jōung mai mag jeing ang goui ngai sum dix ndaex nūm in gix. ndaex ping jōung in gix, sa la va jōung rom nīe, nīex die ndāeg njiad ko, ngai blix gah to, ko dix yūh mōh guang toux mai yūh mōh rom mag jeing. bēng di jōung, ba li jōung nēix die mai groing dix, hee gah ang nīe, mōh jē ping jōung ko dix im ih, gah mōh yūan liao hmom yūh blix gox pux, mi jīan mai gox jīang. (2) lāeg brāix glong diex ma: mag jeing ko mai hag diex aoh hag diex ang goui si ndab ling nūm dīx nūm ping jing vēng dūx mōh dīx nga dūx loui houig dīx nga dūx puan; dīx nūm goui hliex dīx hreing ra yīeh hao mī houig dīx hreing līah yīeh hao mī nīe hmom. ma sum mag jeing, ba rīex hmom mōh ma hmaig npo, raex bū, nīe poun. mag jeing muih gouig hlad gah vēei, ang bōun gān gah nīe rom, njāo mōh nin, lāeg ma sang lāeg ma hmom gouig gah, gīeh mōh ma rīeh goui puan dūx houig gao dūx nīe hmom. (3) nbōg yām gūah: boun mu ji jiex jīx dix sum. beng di jōung ko dix sum mai kaix vō; ba li jōung sum mai kix 7 kix 8; sa la va jōung sum kix 9 kix 10 nīe hmom, mai aoh mai gaex hngoux bieh blix. (4) sum mai krian krei: ① yeih dix sum: lāeg dix sum gon si ndaing hmom (gon hlaong goui nklaong si mgīag blix), ra nūm jīx dix bieh blix. kaix gū nūm jīx blix (yām gīd mag jeing nīe ndāeh rīah sang jīx blāeng). ② sum blāeng: dēei blāeng goui gah gaing blix mag jeing, bāog ndaex sum gah, sum dīx hroi dīx hroi, loui nūm kaix jīx dix bieh blix gū nūm. vēui sang sum dix, gon sang gīeh noh grouh jeeix, num gon loui houig a līah li mī dan, baih hlax ra loui blah, houg gah gouig loui boun puan ngāix, geem sum gah ndaex. ③ sum si mīe: blag nīe sum log sang jox sing nan, gīeh goui hroi ra mu, si nax bang mai si nax hroi iag dang goui ha sib li mī, hroi dīng goui dīx yīeh li mī, dīx mū sum ndaix yīeh mgong. sum jīe mīx gon sang mgāig nbōg yām, mai rūng mēng dīng npaeng sang sum dix mīx jeeix; gīeh sum dix jāong rīeh mai ndēe nīe poun sang sum dix jīe jeeix. gīeh sum dix mōh dīx mu hroi ngīe, si nax bang mōh 65 X 100 li mī, dīx mū sum dīx hreing bang. ma sang sum mag jeing sang bāog tai dix dom raex, joux krian noh hmom, dīx mū sae poun gah loui boun gīn, poun nyāox dīx nga gīn gīeh mōh ba. oud mgreem. kaix gū nūm sae poun ra nbōg, nbog yām ko māi vēui bruih dāi mai kaix bieh blix dix, dīx bang dīx nbōg sae poun dix gīn houig ra gīn, gīeh ke poun ling jiax feix, mōg si ang, poun nyāox mai nīe si ndaing hmom. gū nūm sang bāog diex, tai diex, rīam rīb, sae diex gah num mag jeing loui boun nbōg. bāog diex tai diex ang piex raex, nīe mai rāex mōh yām ndaing nīe mglaoh rīb, sang rīam rīb si hngax [**] si nqeeing [**]. sōun sang gīeh blix dīng, dēei dix dig blāeng dīx nblah, blāeng gūah yām blix, kaix blāeng sang yūh si mīe mai ndāeh noh blix nūm ga ngīe, blāeng hlee an gix dēei dix dig uig, blāeng goui gah gaing gīeh ang een mōh si mīe gah dēei dix dig, nū gah ih yāng fēng uig. mag jeing mōh jē rīb rīam glōd hreeng nūm, nin geem sang gīeh diex poun hmom gah si nyeig, yām njāeh dix sum dix, jīx dix sum jēem diex mai jēem jē dou ma haoh rīah in gix si nax hroi. sōun sang gīeh blix mag jeing hmom dīng, nbrēi dix krian krei blix hmom, yām dīng huan sang rīam rīb oud ndēix ma bod hlax hoig rīex si nqeeing [**], gīeh blix bōun līh yāox gouig, ang bōun gīeh gīang jīx oud ndaex. gīeh brāix si ndaing aoh, yām nqan gouig noh, kaix hoig dēei blāeng goui gah gaing dix sang hloub rīb, hlax kaox gah bīang, pai dieh blix. mag jeing yīe bōun saex, beei hlax mai yīe goui gōng bāing raoh si mgrog gah, sang nbrēi dix rīan. (5) gīe dix briex: mag jeing ang nyōm dix een hreeng, sōun sang vīex dix hu ndēe si ngāi, bieh yām ang lūan dēem. kaix bieh dix pai vīex hu, jīx dix sīao dēg kaox mai krong sae hu ndaex, bō lai mgud lāex mai bō gīeh blai goui gah. yām briex dix, gīeh si mgīag oud blag mgreem, gīeh njūng dix dīx hroi dīx hroi, bum hmom, gīeh bōun ih yīng yāng, nbōg yām bōun een dix lang jeeix (gao ngāix ra). gīeh. hoig yāox gah lāex, pai dēei līh dang een, bō gīeh bōui bāox dix.

60. [pi nyā sum mūah nbāex] mūah nbāex gūah mēng aoh brāix, muih ndēe aoh brāix mai ndēe leed diex, dix nūm gīeh vēng dux ping jing mōh dīx nga dūx. kaix hag diex hmaig grōx mai diex gloux [**], hag diex an gix jīx dix sum uig, ndēe hag diex lūng ndēe nīe poun gah mai ndēe ang rom jīx hnong dix gah nīe si ndaing hmom. mūah nbāex si ndaing hlad gah npaeng dīng, rīan gah npaeng. (1) ping jōung: ba jē sum dix goui mūah nbāex loung ya, mūah nbāex siang ya, mūah nbāex meix jiaong [**] mai mūah nbāex ngīex in gix. ndaex mgrāeng gix mōh mūah nbāex loung ya ba hlaong qang liang, ba rīex hlaong dēi dēi goui dīx mū puan hreing gīn haoh; mūah nbāex ngīex rīex hmom ping zi, ngūah gon hlaong kaing jē mūah nbāex an gix. (2) sum dom nīe: gīeh blāeng hlaong goui rong sib li mī, bāog kaing bang dīng, dang sum dīx ndāeh. (3) lāeg ndēe sum hmom: ndēe sang sum dix nbrēi dix yūh ma hmom, gīeh nīe bāog ndaex dix sum gah nīe si ndaing hmom. ndaex bāog raex ndēix goui dīx mī, mgūan ndēix goui ra mī, mgreem sae poun bum, poun nyāox mai poun aing būi gah, blag bīang sae poun mglāox diex siah goui ndaex rōng gah, gīeh hlaong kaing bīang diex ha sib li mī, geem jīx dix sum gon, bāog dix houig. bang mūah nbāex sum dix, si nax bang goui ra mī mai loui houig ra mī mai a līah, dīx mū sum dīx yīeh dīx nga bang houig dīx yīeh ha sib bang. yām sum dix, lāeg nbōg yām gouig mai rāex. sum kaix qing ming jiex houig kix 6 ngāix 5, 6, 7. kaix hoig sum dix hmom, gū nūm kix2 kix3 mai haog kix4 kix6 kix8 lai sae poun dīx nbōg. dīx nūm sae diex gah num loui nbōg. mai aoh mai hngoux rīam rīb goui gah ndaex, rīan npaeng gah. mai guad sīao hlax mūah nbāex grouh gīe hloub gah. saex yīe bōun mōh saex bob, gōng mēeih sang gah yīe goui gah, nbrēi dix rīan gah saex mai gōng. sang ang gīeh gōng mēeih sang goui gah, vēui kix3 ngāix 5, 6, 7 bod hlax grouh hlax gūad uig, nū gah moux gōng dix ndaex. (4) dēei blix mūah nbāex: kaix sum mūah nbāex dix nūm jīx dix dēei blix. mūah nbāex gūah mōh pung, dīx bang blix dīx nbōg, kaix dēei blix dix mūg bang hu. krian krei ma mūah nbāex si ngax, hlax grouh, rīb rīam bum dāe yūh mōh poun, gīeh bang nkraox [**] hmom gūah, nūm kaix jīx bruih dāi jīx blix. mūah nbāex dīx nūm jīx dix dēei blix ra nbōg, dīx jē mōh bruih dāi mai aoh, dēei blix mai hngoux; dīx jē bruih dāi mai guad, dēei blix mai vō. mūah nbāex blix gah dōuih dīx yīeh mu houig ra yīeh mu, gīeh dou hoig nāog sīed, hloux gon mōh ba glāi, ko mai nbōg yām dēei blix heui.

61. [grax pi nyā sum mag mūng] (1) sī mīe sang sum dix. ① sum kom mu: si mīe mag mūng ang bōun dix ndāeh, si mīe nkraox ang goui mīex ngāix dix sum mai si ndaing nīe sang keed dix si ngax, siao hmaig gling gah si mīe gīeh blāeng. sum mu nin ndaing hmom blāeng, rāo gah dīng. ② sum vu sing fang zi: ih sīao gāb. seed gag ndaex diex gah jīx sum, sum grax vu sing fang zi ndaing nīe, gah pai dīng jāo blix, bōun hmom yāeng hmom si mīe nan. (2) krian krei kaix sum dix. ① bod hmom joux mgrāng. kaox mag mūng een gag hmom joung loui gag houig puan gag, gīeh dang mglaoh kaix, bīang rāo kaox ndī dix ko hmom ngīe. bod joux mgrāng kaox hoig blix, kaix gib dix dig gag bōun saex gag ih gōng mai gag gīeh npaeng boud, gib ngīe gag beei goui mgreem mai gag qaox nīe lang; gag goui blag bīang, gīeh qaox yīed [**], gib dix dig gag vēei mai gag nbāeh, gīeh si nax bīang kaox bōun gīeh npaeng mai gouig lāig gah o yām dīng jīx dix bieh dix dig dāi nblah. ② sae poun. kaox iag hmom dix sae poun dāng feix gah, sae līah nbōg houig ndaix nbōg, yūh nin mōh sang gīeh rāo kaox pai gūah mai gīeh bīang rāo kaox pai vīeh dīng. ma si ndaing nīe hliex gah, rīan dix sae poun goui meix, toung, peng, meng gah mag mūng yām blix, dīx nūm jīx dix mgūah dix gae poun loui nbōg: kaix bieh blix dix sae poun yi feix, poun sae bied sib sōun; vēui dāi sae poun nyiaox sū; yām loi blix sae poun dāng jia, gīeh blix iag krum. ③ yōg yam kaox blix hmom. rīan gah guad, yām dāi nīe nbrēe [**] dix rīan gah guad mai hliex guad, mglēeing nbliah gix ndaex ma blix, gīeh moi aoh jeeix. yām bieh mag mūng dix kix6 kix7, gīeh jō yām dīng npaeng blix yīe krum. sum dīag kaox gīeh dīe npaeng; lāeg ndēe ang npaeng dīng, mōh gāing num bēen dēi dēi, jouih gah kaox mai daeg doui gah maox si npeeng [**], gah iag gīeh blix krum. (3) rīan gah saex gah gōng. ① saex jīe gīeh lāex. saex jīe gīeh laex goui saex bob mag mung, saex mōg bāing mag mūng, saex brēeih hlax mag mūng, saex meix, yian bīng, saex lā bēeih in gix. rīan saex in gix, kaix pai gib dix dig gag saex, hlax saex, blix saex si ngax, gon jīx dix qid rom si ndah bo e do mai rom si ndah blaex si jing (log kex jing dāng, to bu jīng, bex jing qing in gix). kaix gib dix sang si ngax, gon jīx dix qid rom si ndah bo e do mai rom si ndah blaex si jing (log kex jing dāng, to bu jīng, bex jing qing in gix). kaix gib dix si nbēing mai blang, pai graix si ndah briex hmom gah, gah jīx rīan saex. ② jē gōng si mgū nbrūng mag mūng, ja hlax ang goui gaing, ji sioung [**] tian nyux, māng mūng sīang ya mai gāng jix siao see yīng in gix. kaix rīan dix da si ndah gah, būi gon jīx nyūb [** cf. nyub, AC], gon jīx dix do dix dāeh, pai gib gag ih gōng. (4) bieh blix mag mūng. mgāig gah hoig dēem, jīx dix mgāig nin: ① mgrāng gah yūh hloux, gloi dīeh dix si mgraing bliex mai raoh si ndah rōn; blix sīed lom lei; ② mgrāng gah yūh dou blix, bāing dīeh dix si mgraing, soug sam gian; ③ mu blix gīan kaing rom (1.01--1.02), sae ndaex rom jōum. gīeh log grax mgroh mgrong [**] in lāong jīx dix bieh. yām bieh dix rīan dix bō gīeh bēeih gah si mgīag, sang een si mgīag loui boun puan li mī.

62. [pi nyā sum mag mān] (1) sum. ① sum si mīe: yīe grax sum dix, rīah gon raex ndaex diex, pai mēed; ndēe ang hngaix [**] hmom mōh ang npong si ndū, ping jōung ang si ndū hmom. si mīe jīx dix sum mai hngoux. ② grax sum blag yīng yāng: blag nīe mōh sīao gāb gah. kaox mag mān sīao kaox pu toung, kaox mag hleig gix. ping jōung gāb sang lāeg ba hmom. grax sang jīx dix gāb gag, gab blāeng. njāo nīe goui jē ba mōh dāng ling yān [**] gāb dix kaox mai gag, blāeng, sang yīng sīang gah glōd, yām gāb dix sang pai, lāeg dix sīao kaox mag mān hmom joung mai ba hmom dix gāb, blāeng gāb dix jēi ndaex rom nām oi mēix loui mu seex, nām oi sang goui ndaex rom loui boun puan sōun, kaix hoig gāb dix sang gib blag blang kaox blag iag, ndaex mgrāeng een hlax ra loui blah; gon sang dēei dix dig gag goui gah num, nīe gīeh kaox gāb dix bōun glōd, ih sīao gāb gon jīx gīeh mai mag mān nīe hmom. (2) krian krei gon kaox iag. ① rīan dix briex gon kaox ma guad. kaix hoig dīng huan kaox, bō gīeh rāo kraox mgleih, gīeh hmom vēui guad. ② joux gib yūh mgrāng. mag mān sum dix mēng bū si ndāeh, blag nīe ang bod gib dix ang joux yūh mgrāng. grax hoig yūh si vēui hoig gīeh eix dōng si ndong, sang bōun dou hmom, ko dix joux yūh mgrāng kaox hmom, log gīeh nju njah dix goui jād, gīeh bruih dix ndaex mgrāeng. kaix hoig sum dix dīx nūm houig boun nūm, een ndāeh gag joung ndaex bīang rāo kaox mai gag hu gah braog kaox, bō yūh ngoing, een lang gōi gib kaix. yām joux gib kaox mag mān dix ang om kaox an gix nan, yām yīe nbrax mad goui ra nbōg, dīx nbōg mōh kaix krum hlax, dīx nbōg mōh vēui mglaoh blāeng, yām joux gib dix bō lai yūh yām in. njāo mōh nin, yām gib dix ko yām kaix dēei blix dix mai vēui krum hlax (yām ang hlax nyang si mglaing); gib mai vō ko kaix mglaoh hlax.

(3) joux gib kaox dīng. kaox dīng hoig blix, gib gag blag kaix mai gag beei, briex dix eei gag mīex blix mai gag an gix, gīeh gouig bōun lāig si nax gag, gīeh blix nīe bōun blix dix. (4) krian krei diex poun rom. ① dīng yūh ndaex num kaox. mag mān nīe sum dix gah ma mgōng, vēui sum dix gīeh bōun krei ndaex dīng nīe hmom; gīeh ang bōun krei dix, kaix sum dix yūh dīng gū nūm, sae poun gah, mai. ② sae poun. mag mān si ndaing nīe sīao poun dāng mai poun jia, ndaex gāing yīe yāox saex ang gūb sing (iag hlax), ang gūb mēng (ang glāi), ang gūb toung (soug iag) mai ang gūb peng (rāo grouh). njāo mōh nin, rīex sae poun dāng feix mai poun jia feix, gīeh hoig sam. goui saex, sang rīan dix sae poun goui yūan sū gah. (5) rīan saex mai gōng gah. ① gōng gīeh lāex. mōh gōng mag mān, gōng ndīex in gix. kaix rīan dix sae si ndah gah, vēui guad yūh ndaex num kaox hmom, krian krei ma, blaex dom gōng, gōng ndīex, yām goui sīao dēng, ngū do houig gah, geem bāeh kaix. ② saex blaex kaox. saex mōh saex brēeih yūh mag mān, saex bob mag mān, saex yūm gag mai saex si um in gix. kaix pai qid si ndah gah, gon ko dix yūh ma hmom, dēei dix dig gag saex mai blix saex, gīeh iag bōun saex. (6) dēei blix mai een dix ndāeh blix. mag mān ko dix dēei yām hoig rīex blix uig. blix rīex mōh hloux glāi dīeh hla dēei blix jeeix, dou blix nīe si ndaing nīe, gah nyōm dix mgāig, gah nyōm dix ih. kaix hoig dēei dix sang nbrēi dix yūh hmom. ① baih hloux on, sīao ih bum gah gīeh pai gaex, gah yūh dix mōh nin: mag mān goui hloux on bum hlaong gouing [**] sam sib ha li mī houig ha sib li mī, hloub gah rīb, goui puan ngāix houig gao ngāix, hloux baih dix, yām jōum brāix mai hliex brāix, rīan dix bō gīeh hloux on si um, nū gah ang lai hmom yūh dou. grax gīeh gaex gah yi si li mōh nin: vēui sang gaex mag mān a līah ngāix houig gao ngaix, buad blix krum, sīao rom si ndah yi si li 300--500 bum jēi blix dīx blag feng jōung, hvaing dix bum (bō gīeh hlaong kaing ha sib li mī), kaix loui boun puan ngāix hloux dang dūh. ② si nkrah bāing. sōun sang gīeh blix mag mān grouh nyōm dix yāox, sīao rom si nkrah blix hoig baih hloux dix, si nkrah bāing, yīe ndaing sīao si ndah piao bex fēng, piao bex feng dīx gīn sae rom si u gīeh jēih, sīao rom dīx rīeh hroug sib gīn, sae mag man si nkrah ndaix ndim gao feng jōung, hvaing līh si nkrah gah rom si ngāong, houg grouh gon goui dīx jē mōh sīao ci lūx [**] suang nax, ci lūx. suang nax si sib sōun dīx gīn sae rom sam sib gīn, jīx dix si nkrah mag mān dīx yīeh gīn. kaix dēei rom si ngāong si nkrah gah mai houg grouh. mag mān sang een dix, hoig houg dix grouh gon jīx dix ga grouh, vēng du bō gīeh lūan kaing ha sīb dūx, dou blix gon ang dīeh dix.

63. [npom brāix glong tiaox jing noung yiex gah yām ngāix tux huang tian] yām tux huang tian mōh kaix yām hang lūx jiex qi loui ngāix nbāox tie yām suang jīang jiex qi gao ngāix puan, kom uig mōh gao ngāix ndaix. njāeh dix gah sang uig mgrāeng kix 10 (gah sang uig kix 10 gah jīx) houig gah haog kix 11. nbōg yām in, mēng yīng nāng sēng blag nīe mōh bōg yām houig mai nbōg yām uig guad, si u brāix, grouh brāix, leed brāix, nbōg yām louh rūng rāex dix, npom brāix glong tiaox jing yām in, nīe mōh rom sui feng tiaox jing ndaex diex, dou rūng mai daex hlax gah sang sum dix ndaing ko mai, nbōg yām in sum dou rūng mai yeih dix sum daex, si ndaing nīe mglaoh mai si ndaing mgrūm līh gon, yeih dix sum gon gah ndaing nīe glōd, mgong bang gah si ndaing hmom huan, nbōg yām mai rīang būi gah iag sīao dix. būi eix yīng nāng si ndaing rīan dix mgāig gah yūh brāix glong nbōg yām tux huang tian, mgāig gah sang dīeh dix yūh gah mox, mgūah yām tux huang tian mōh "tux huang grouh" mai "tux huang ung", nbrēi dix mgāig gah grouh leed tux huang tian ko ang ko mai rom hliex kix 5 nūm houig in, kix 5 mōh nbōg yām guang jing dou rāex mēng yīng nāng sēng blag nīe, rom hliex kix 5 nīe bōun dix, ndaex būi hun hoig ndaing si ndong gah "mgāig tux huang dōng rāex rūng", "ung tux huang rom hliex hmom nūm houig, tux huang grouh brāix glong groun [**] nūm houig", yām tux huang tian brāix glong dīeh dix lai lox, gouig hliex ang dōng yām dīeh dix, nbōg yām dīx nblah mōh hliex ang jīx ndūd, nbōg yām dīx nblah dīx ngāix log boun mu ji jiex nan, "tux huang ung" si ndaing ang nyōm yūh gāing, sang nbrēi dix rīan hrom dix gah. sīao ndēe hmom toux ndēe lāex. log dou rūng bāog ndaex rōng raex sum gah, sīao poun nklaog jēem mai jēem diex in gix hmi mai, si mīe gīeh rom pai. dou kaing, gīeh būi rōum dix dēei sum dou ma mai gouig, yūh nin geem nīe yāox dix ih ba hmom, iag jō ba lāex, bēix yūh" tux huang ung".

64. [si ndab mai si ndab gaong] si ndab mai si ndab gāong (hox ah suang dōung gah) mōh ba ang om bāox dix. si ndab mōh vēng du npom jad ba oud ndēix diex uig mai vēng du bīang dūx hoig dīam houig mgreem ling dūx, rom goui ndaex koung qi hoig gūb dix bōun mōh klob rom si ngāong goui dīx jeeix dīx jeeix ngīe, noh mōh jē ba goui ndaex brāix glong dīx jē. si ndab gāong mōh nbōg yām si u brāix (qi vēng dīx ngāix ping jīng hlaong kaing ling dūx), ndaex nbōg yām ang goui mīex mglang dix, vēng du dīam si njāox bōun gīeh dou ma dou goi mai kaox blix lāex mad yūm grouh, noh mōh blag sēng vū sioux dīx jē. yām līh si ndab gāong rīan dix goui si ndab, yām goui si ndab eix ah si ndab bāing gah si ndab gāong; gah rīan dix ang goui si ndab (njāo ang rom goui ndaex npom nyang gūb), jē ba ang klob rom si ngāong bāing goui gah, būi hun ah si ndab lūng gah, būi yīe ang rīan dix gah si ndab lūng, noh nīe gon si ndaing lāex yūh dou mao mai hngoux gīeh goui si ndab mōh si ndab jāo vēui eix ah si ndab njāeh gah; si ndab gāong līh yām vō mōh si ndab gāong hla, si ndab gāong hla eix ah si ndab gāong mgoig gah. si ndab ba gīeh dou, ma lāex mōh si ndab gāong njāeh mai si ndab gāong hla, si ndab gāong gīeh nīe dīng, ba lāex yūh noh gah nīe dīng; si ndab gāong ang dīng gox, gīeh nbōg yām līh nīe lang, ba lāex yūh gah nīe dīng. dou ma ang om bāox ta mōh dou ma om bāox, njāo ang nbōg yām mglaoh om bāox, grax bōun gān vēng du dīam gah ang om bāox dix. gah līh si ndab gāong, blag nīe mōh njāo houig npom si gīad geem goui gah, mai njāo yīng sīang hag diex, gah ang hag diex om bāox geem līh goui gah. njāo ang tiaox jing līh si ndab gāong om bāox, jīx dix mgūah si ndab gāong mōh si ndab gāong ping liu, si ndab gāong fux sex mai si ndab gāong ping liu fux sex loui jē. seng eix blag dian dōung bex mai dian si bex mōh si ndab gāong ping liu ba nīe goui gah; dian dōung mai dian nang ba rīex goui gah mōh si ndab gāong fux sex; gīeh ping liu gin si gīad kaix hoig houig, rāo ma dīeh dix nblang, yīe līh si ndab gāong ping liu fux sex, jē si ndab gāong rōum dix goui dāe nīe gin lāex yūh dou ma dou goi.

65. [grax rian dix gah si ndab gāong] grax rīan dix gah si ndab gāong jīx dix mgūah mōh ra jē. (1) rīan si ndab gāong sīao pi nyā noung yiex gah: rīan si ndab gāong blag pi nyā noung yiex si ndaing jōung yao mai ko dix yūh. blag pi nyā noung yiex si ndaing nīe, hrod gah yūh diex ma, nbōg yām, dou ma, sīao ha ko dix dix sang sīao. mgāig gūi li līh si ndab gāong mēng dix mai hrod gah gūah dīng dou ma, lāeg nbōg yām ko si mīe. dou ma dix hruad mai nbōg yām yeih dix sum ndaex ma; sum ping jōung ba bōun gān vēng du dīam mai ba bōun gān si ndab gāong; grax hruad si mīe sang ko, diex hloub dix blang gah sang ko raex; ko sae poun, tie dix sae poun jia feix, gīeh dou ma pai hmom gūah, gīeh dix bōun gān si glad brāix glong; gēd dom ndēe si ngāi, ko goui ji hua dix sum dīag kaox jīx rīan si ndab gāong gah dou ma (2) rīan blag vū li hua sioux: sīao grāeng rīan si ndah gah mai qaix liao rīan si ndab, bō gīeh si ndab gāong lāex yūh dou ma dou goi. ① meed gah daox ngū mai gīeh būi yūh daox si mōg: meed gah daox ngū mōh hrod grax rīan si ndab gāong ndīx, bum mgong dou ma, rīb rīam, gag grouh hlax krum, kaox kaix si dix mai grāeng krai kao oux ang lai sīao dix, bum hun si ndū ngīe, gīeh brōui goui daox, rīan si ndab gāong gah. gīeh būi yūh daox si mōg mōh ba ndāeg yūh būi ndaex nūm in gix, sīao li qing, sīao ang in gix mai mōg meix, mōg kaox peuix dix yūh mōh si mgao rīan si ndab mai loun juang rīan si ndab, ndāeh dix sīao yām goui si ndab gāong; sēng eix ih sīao mglēeing houng ling gīeh mōh daox mōg rīan si ndab gah, gah goui grax hmom e sīao grax in gix bōun gīeh npom nbrāix [**] mai diex vēng du hlaong dīx dūx houig ra dūx. kom mōh nin, gīeh npaeng dīng kaing ra dūx, ang lai nyōm dix sīao. yūh gah mox gix lai bōun gīeh vēng du hlaong, mōh njāo nin: (1) daox mōg bōun dieh gah nqan siao dian mian dix; (2) yām mglēeing grāeng in gix dix līh daox bloi npom aoh; (3) npom rom yām krum gah daox mōg gah bloi npom aoh nang. yām doug ngū ko yām hoig sang dīam vēng du, ndēix sang gīeh dou mai lāex, meei vēng du gon hlaong kaing vēng du lāex yūh dou ma dīx dūx houig ra dūx, daox mōg sang goui dom bōun ngōb yām ndēeih vēng du hlaong kaing ling dūx. ② sae rom gah ma: mēng ndēe goui rom, sae rom gīeh vēng du bōun som gōi nkreh, rīan si ndab gāong yūh nin mōh grax yīe dix yūh kaix sae rom, vēng du hlax dou ma gon hlaong kaing ba ang sae rom dix dūx houig ra dūx. gah nbōg yām bōun gān si ndab mōh kaix sae rom dīx ngāix mai ngāix kaix dīx ngāix. rom sae rīan gah ko vēng du, rom glong, rom sui kux mai rom ndūng vēng du hlaong, siao gox gah rīex hmom. ndaex ra loui nūm in, ih sīao qid rom hu rīan ma gah si ndab gāong, log būi qid rom gah hlax dou ma mai hlax kaox blix, rom sang qid dix goui gah hlax uig, qid moi nīe, qid dom līh si ngāix yām hlaong vēng du. ③ hloub diex gah: sīao rīb, nqad, poun nyāox, mglāox, mgōng hngoux, poun gōg, bo mōx sū liao hloub bīang dou ma mai vīen gah, jīx rīan, gah houig npom si gīad gah, bōun gīeh si gīad blang diex mai bīang dou ma ndieh, in mōh grax hmom rīan si ndab gāong dīx jē.

66. [grax yūh dix yie mgūah yie dōng poun hua feix] sang mgūah dix dōng gah yūh poun hua feix, mgāig blag in gix, mgāig gah yūh mgrāng mu, ying sex, si oui npom, jēi gah yūh ndaex rom, mgāig gah yūh kaix een dix noh bīang mgāox ngū mai mgāig gah yūh kaix sae dix hua sioux vū zi. (1) poun dong hua feix blag nīe mōh ba siah mu, mōg si ngāong, mōh ngīe poun rom nēem ba mōh ba lom lei iag; mōh ba bāing yīng sex, mōh ngīe poun lūx hua ang ba mōh ying sex si mgraing blīex; poun lūx hua feix ang si oui blag nīe, mōh ngīe poun tang suang qing ang ba jai yūh mēeih eix; poun dāng hua feix yīe jēih ndaex rom blag nīe, sae bīang mgāox ngū daox bāing ngīe, si oui npom; poun siao suang ang gīeh een bīang mgāox ngū, pai jab dix mōh ngū bāing mai sam raoh, goui loux dāoh mai; sae jīan gah, kaix poun rom nēem, poun dāng hua ang goui ang gah uig npom si oui; sae ba mōh suang gah, poun tang suang qing ang jīx līh dom beid; sae siao suang yīng, poun tang suang qing ang jīx goui si nbroui bāing gah mgreem; sae lūx hua bēi [**] gah, poun liu suang ang jīx dīeh dix goui loun ang goui ying sex si ngāong ngīe gah mgreem, tang suang ang jīx goui jē ba bāing ying sex blag mgreem. (2) jē jūb poun ling hua feix, poun go līng suang gai mōh mōg loun bāing bae, si oui nīex, dīx nblah jīx jēih ndaex rom, een bīang mgāox ngū siem [**] goui daox mai si oui dix, sae siao suang ying goui jē ba mgrāng joum mgreem, sae lūx hua bēi goui jē ba bāing mgreem. poun gai meix ling feix mai mōg ling kuang mōh jē ba mōg, ang si oui, jēih ndaex rom, mōh ngīe ang ying sex lai om jeeix, poun gai mēix ling feix mōh ying sex bae mai glāi lūng dix, poun mōg ling kuang mōh ying sex bae mai raoh nām oi ngīe. (3) poun jia hua feix, liu suang jia mai lūx hua jia mōh loun si ngāong, ang si oui, jēih ndaex rom, een bīang mgāox ngū rāo ngū mōh ying sex lūng ngūd, mōh ngīe liu suang jia mu ba siah mai si mgāong, ying sex bāing mai sam si ngraing [**] dix, sae lūx hua bei. goui jē ba bāing mgreem, lux hua jia loun si ngāong mu dīng, ying sex bāing mai raoh, sae siao suang ang goui jē ba bāing mgreem

67. [poun rom nēem mōh poun yūh gah mox, sang sīao noh gah blag dix] poun rom nēem mōh poun you ji sing ang tai dāng feix, yūh dix gah hua sioux, fēng zi see mōh CO(NH2)2. bāing si ngāong on nyēix mai goui mu, yīe sae rom liou sui [**] gah yūh noh moh [**] mu. mōh poun hua sioux jōung sing, seng li jōung sing. poun rom nēem goui dang ndaex si sib hroug sōun, mōh jē poun dāng hua feix nīe dāng ndaex. poun rom nēem yīe jēih ndaex rom. kaix sae poun rom nēem dix ndaex diex, sang dīeh dix dou ma geem ndāeg jīx ih, nin siao gox poun ndaing hnim, si ndaing hreeng sīao dix. poun rom nēem yūh lāi gah, goui sox e nyiaox[**] ndaex, yām hlaong sox e nyiaox gah, gīeh dou ma ang hmom.

poun rom nēem jīx dix mōh poun vēui, poun nbāox tie dix sae dix daix, poun sae dix blag brāix rīah. sae vēui sang sum dix hngoux ndaex gaeng, sang bu blīag diex ndaex gaeng, ang pai sae rom ndaex, gīeh poun rom nēem hoig dīeh dīx mōh ang taix dāng geem sae rom ndaex gaeng. sae kaix goui hngoux, sang jāo sīao dix vēui poun ang taix mai siao taix dāng loui boun ngāix. sae poun gah hngoux, sang ko dix sae ndaex rom to, kaix hruad dix sang pai rīam rīb ndaex gaeng, gīeh diex pai lāig ndaex diex, kaix sae poun dix ra loui ngāix bō sae rom kraox, nū gah lā poun rom rēem dix hu mai rom. sae poun ndaex ma ang rom goui, sang sae si ndū dix, nū gah gīeh gon gla lāex, yām grouh diex jīx dix dui dix sae ma rom ma sae ndēe raex jāex diex, gīeh nyōm dix pai dīeh dix. poun rom nēem si ndaing ko dix sae dix blag brāix rīah, sae poun blag brāix rīah, noung dūx qid dix gah hngoux in gix mōh l.5--2.0%; brāng brēg, daex bāing, daex gāng lang, daex bo qaix, gei in gix mōh 1.0--1.5%; houn oi, houn yeix kuad, gei si gua, mag ke, jēem diex in gix mōh O.4--0.8% poun rom nēem ang ko dix mōh poun mai si mīe, poun hmi mai si mīe, gīeh nīe sae dix yām sum dix dou ma lāex yūh rīah mai mglēeing yūh gon, bōun gīeh si mīe lāex, gīeh sang sae poun rom nēem mai sae dix si mīe, bō gīeh poun bīed si mīe, dīx mū ma bō nīe sīao hlee kaing gao gīn houig gao gīn boun.

68. [poun tang suang qing ang mōh poun yūh gah mox, sang siao dix yūh gah mox] poun tang suang qing ang mōh poun ang taix dāng dīx jē, feng zi see mōh NH4HCO3. mu mōg sam bāing. mōh hua sioux jīan sing, poun sēng li jōung sing, poun tang suang qing ang si ngax dēi dēi, dāng goui ndaex gao ndaix sōun, mōh ping jōung poun dāng hua feix si ndaing yōm goui dāng ndaex. poun tang suang qing ang yīe jēih ndaex rom, pai gīeh ndēe jāex grouh dix gian loun, poun tang suang qing ang si ndaing pai mgūah dix hu, gīeh sae dix blag bīang pai mguah dix mōh ang qi, e yang hua tang mai rom, dāng yīe dou mai yīe jāex, gīeh dāng nai, kaix hoig lāig tang suang qing ang ndaex diex, dīeh dix mōh ang li zi (NH+4) mai tang suang qing gēng [**] li zi (HCO-3), gīeh dāng iag lāex, gīeh siao gox poun hlaong mai gīeh nbōg yām poun lang.

poun tang suang qing ang jīx dix mōh poun vēui dou, gah jīx dix mōh poun sae dix kaix goui dou. ta mōh poun kaix poun vēui ko bō gīeh ang dou vēui. sōun sang bōun yūh grax in gix, sang njāeh dix sae poun ndaex diex dom raex, gīeh ndaex raex goui gao li mī houig dīx nga li mī, yūh dom "ang dou kaing diex, ang jīx ndīe gah rom", gīeh ba mgūah dix ndaex npom brāix mōh ba jēih dix ndaex rom diex. grāeng sang raex sae poun vēui, sīao ko sae poun mai tai pe sae poun, bō sae poun mai rom bīang diex. sang nbāox tie dix sae poun, sae vēui sang gīag dix noh, rīam kaix sae dix poun, gīeh poun jīx lāig ndaex diex. ma ang goui rom sang bāog rōng sae poun ndaex, rōng gīeh raex gao li mī houig gao li mī ra, kaix hloub diex bīang poun, dom hmom sae mai rom, mai jīx dix sae poun vēui līh hliex. bō sae poun yām aoh brāix. poun tang suang qing ang nīe pai dou mai yām aoh, njāo mōh nin, poun ko dix lāeg dix sae yām dīam vēng du, ndaex dīx ngāix sae poun bōun ngōb mai grax nbōu nīe hmom.

69. [poun go ling suang gai mōh poun yūh gah mox, sang sīao dix yūh gah mox] poun go ling suang gai mōh poun ling feix jīx jēih ndaex rom dīx jē, feng zi see mōh Ca (H2P04)2 • H20+CaSO4 • 2H20. mōg bae bāing, mōh poun hua sioux suang sing, sam si oui nīex. poun go ling suang gai ndaex goui vū yāng hua e ling dīx yīe sōun gao sōun boun houig dīx nga sōun, dīx nblah jīx jēih ndaex rom, rom jēih dīeh dix mōh suang sing, ang boun gleh ndēe jāex grouh gīeh ndaex nīe goui you li suang nai een ndēe jāex, yīe loun dix. kaix sae poun go ling suang gai dix ndaex diex, rom dīeh dix mōh ling suang mai pian [**] ling suang, dou ma jīx ih noh, nbōg yām in gah yīe rōum dix mai tiex, liux, gai, meng in gix, dīeh dix mōh loun ling suang yian.

poun go ling suang gai jīx dix yūh poun vēui si mīe, poun nbāox tie dix kaix gou dou ma mai poun sae dix si ngāi kaing rīah. sae vēui sum, dīx mū sīao ha sib gīn houig jiad sib gīn, gah njāo yīe loun dix, yām sīao dix bō gīeh oud bīang diex mai bō gīeh bīed rīah. ih sīao bāog ndaex sae gah, bāog rōng sae gah, hmi mai si mīe, rōum dix sae, rōum dix sae poun ling feix braog num, gah iag loun ga, dou ma pai ih noh. gīeh sīao dix kaix goui dou ma, pai sīao dom jāo, ba sang sīao dix hla, sae noh si ngāi kaing rīah. noung dūx qid dix, si vōng hngoux gix mai kaox blix dīx yīeh sōun sīao dīx sōun houig ra sōun, jē dou ma ba goui hlax ra blah dīx yīeh sōun bō nīe kaing dīx sōun, dom ndēe hmom gīeh rom bōun suang sing, gīeh hlax bōun ih ling. bum dix yūh mai rōum dix sae mai poun you jīx feix, mōh nīe gīeh poun hlaong jē siao. sīao poun ling feix dom nīe gū nūm, yīe gīeh dou ma yōm goui sing, nbrēi dix rīan dix sīao poun goui sing. poun go ling suang gai dīx yīeh sōun goui poun liu suang gai ha sib sōun, diex ang goui liu mai dou ma muih liu log jēem, jēem diex, houn yeix kuad, dou ma hle [** cf. hlee] ndaex si mīe ang goui dou si ndaing hmom gah (log daex bāing, brāng brēg in gix).

70. [grax yūh poun gai meix ling feix mai sang sīao yūh gah mox] poun gai meix ling feix mōh poun nbēh suang mai jīx jēih ndaex suang dīx jē, qeng fēng goui a--Ca3 (po4) • CaO • MgO • SiO, mōg glāi lūng mai sam bae raoh, mōh poun hua sioux jīan sing, seng li jian sing, PH8--8.5, ang jēih ndaex rom, jīx jēih ndaex suang nbāeh, ang jīx som grāeng lāex, ang yod ba leed, ang grōub dix loun, qeng fēng ba goui siao ang jīx gīeh rom jāex dou, dīx yīeh sōun poun gai meix ling feix goui vū yang hua e ling gao sōun boun louig dīx nga sōun. kaix sae poun gai meix ling feix dix ndaex diex, gah mgaih dix gon iag kaing poun go ling suang gai mīex nyāo, yām mōh diex PH < 6.5, jīx dix gōi dīeh dix mōh rom ling suang yīan, jīan sing noh gon jīx rōum dix mai suang sing diex, gīeh ndēe lāex yūn [**] tiex mai liux dīam, njāo mōh nin, poun gai mei ling feix si ndaing ko dix sae mai diex mōh suang sing. ndaex poun gai meix ling goui gai mai gūi mīex nyāo, jē dū dē muih gai mai hngoux, hngoux jax muih gūi, poun siao yām an ko mai poun go ling suang gai.

poun gai meix ling feix jīx dix sīao mōh jī feix, dīx mū sīao hroug sib gīn houig bied sib gīn, jīx dix sīao hruad. bog ndaex sae gah, bāog rōng sae gah, sae dom raex ndaex diex, ke dix sīao mai poun you jī feix gon hmom sīao go kaing dang sīao dix noung njāo ndaing hreeng yām si ndah, jīx dix kan dīx nūm gōi sae kaix.

71. [sīao mōg poun ling kuang yūh gah mox] ndaex mōg ling kuang, blag iag mōh ling suang yīan (dīx yīeh sōun goui loui sōun houig līah sōun), jīx dix sae dou ma ih, ling blag nie gon sang gīeh noh dīeh dix geem ndāeg jīx dix sae gah ma, geem ndāeg goui siao go kaix, njāo mōh nin, mōg poun ling kuang jīx dix mōh jī feix mai poun hloub si mīe ngīe, ang jīx dix mōh poun nbāox lōi dix dix sīao, dīx mū sīao dix dīx yīeh gīn houig dīx yīeh ha sib gīn. sōun sang gīeh mōg poun ling feing [**] hlaong siao go, sang gīeh mōg poun ling kuang rōum dix sīao mai you ji feix, yūh nin jīx dix sīao you ji suang goui ndaex you ji feix, gīeh ling sū hlaong goui siao. ndēe ang you ji feix gūb, jīx dix gīeh mōg poun ling kuang mōh poun goui mgreem diex, nbāox gīeh poun go ling suang gai jeeix mōh poun si mīe, mgūah gāb dix sīao dāe, gīeh dou ma pai ih ling sū yām iag dix.

72. [poun liu suang jia mōh jē poun dix, sīao dix yūh gah mox] poun liu suang jia mōh poun jia feix jih ndaex rom dīx jē, feng zi see mōh K2SO4, si mgraing dix, mōh hua sioux jōung sing, poun sēng lī suang sing. yīe jih ndaex rom, iag yod ba jāex, ang yīe loun dīx. kaix sae poun liu suang jia dix ndaex diex, oud ndaex diex mōh jia li zi, dīx nblah mōh dou ma ba ih, dīx nblah mōh yang li zi ba louh. ndaex diex mōh suang sing, gīeh hreeng sīao dix nīe gīeh diex mōh suang sing, ko rīan dix sīao mai poun goui jīan sing log tang suang qing ang mai gai meix ling feix.

poun liu suang jia jīx dix mōh ji feix, poun sae dix kaix goui dou ma, dīx mū yīe sīao dīx gao gīn līah houig sam sib gīn, yūh mōh poun jī feix, sae dom raex hloub diex bīang, gīeh jia iag loun dix dāe, mōh poun nbāox tie dix sae kaix, ma diex hmaig ang rom poun nīe gah, ko mgūah dix sae, nū gah dou poun jia. poun liu suang jia si ndaing ko dix sīao gah houn yeix kuad, sūb mai mēix in gix, dou ma muih jīa ba ang ih lux.

73. [poun fux hox hua feix ba sīao dix si nqeeng mōh ba dix uig] poun goui yīng yāng yūan sū ndaex dāng ling jia ra loui mu mōh fux hox hua feix. yāng fēng goui ndaex fux hox hua feix si ndaing hlaong, yīe jēih ndaex rom, gah nyōm dix vīex ndaex grax. poun ling suang ang, ang hua go ling suang gai, ling suang e qing jīa mai dāng ling jīa fux hox feix in gix. (1) poun ling suang ang: jīx dix mōh poun si vēui dou ma, gah jīx. dix mōh poun si mīe mai poun gīeh si mīe pai dīng huan, si ndah ling sū goui ndaex, bōun jēih ndaex rom, jīx dix gīeh dou ma ih ndum mox ndum an, si ndaing ko poun ling feix sīao, dīx mū ma sīao dix dīx blag go ling suang gai. (2) poun ang hua go ling suang gai: jīx dix mōh poun si vēui si mīe mai poun gīeh dou ma pai dīng. (3) poun ang hua go ling suang gai: dīx yīeh sōun goui dāng gao sōun loui, dīx yīeh sōun goui ling suang gao sōun, dīx yīeh sōun goui yang hua jia ndim sōun, mōh poun goui mu poun pai goui siao dīx jē. yām in mōh sīao dix gah sūb mai mēix, gīeh sūb mai mēix pai dīng, nīe hlaong qang liang, nīe hmom ping jōung.

74. [ngai lāi sū zi goui gah hae poun fux hox feix mōh jēe dix] ngai lei sū zi goui gah hae poun fux hox feix mōh ndīng goui yāng fēng noh, gah ndia gix dix mōh dāng--ling--jia, log hae poun ling suang e ang goui 21--53--0 gah, lāo si ndong noh, dīx yīeh sōun goui dāng ndaex dīx nga sōun dīx (21), dīx yīeh sōun goui vū yang hua e ling ndaex ha sib sam sōun (53), ang goui jia sū (O); poun siao suang jia goui ngai lāi 13--0--45 gah, lāo si ndong noh, dīx yīeh sōun goui dāng ndaex gao sōun loui, ang goui ling, dīx yīeh sōun goui yang hua jia si sib ha sōun. gon goui poun fux hox feix dix nblah, kaix goui jē ba goui ndaex dāng ling jia loui jē, gon goui jē yūan sū an gix ndaex dīx jeeix, log gīeh hae goui ngai lāi 12--24--12ZN1.5 gah, mōh lāo si ndong gah goui poun fux hox feix dāng, ling, jia, sing ndaex dīx yīeh sōun goui gao sōun ra, dīx nga sōun boun, gao sōun ra, dīx sōun blag.

75. [sīao poun ling suang e qing jia yūh gah mox] (1) jēi si mīe: dēei poun ling suang e qing jia dīx sōun sae ndaex rom nīe kaing noh loui yīeh sōun, jēi si mīe gah ndaex, rom si ndah jēi si mīe gīeh hlaong kaing si mīe jeeix, jēi dīx nga siao seex, houg grouh geem sum kaix. dīx mū sīao si mīe sīao poun ling suang e qing jīa ra rōng, sae rom hroug sib gīn. (2) hmi si mīe: dēei si mīe dix sōun sae ndaex rom poun goui ling suang e qing jia ndaex ha sib sōun, hmi si mīe dāeh gah uig, si mīe sīao gah ma dīx mū sīao poun sing suang e qing jia loui rōng, sae rom gao gīn puan, (3) qid gah blah hlax: sīao rom poun goui ling suang e qing jia ndaex 0. 1 sōun houig 0. 2 sōun, gid gah hlax dou ma ndouig mgong dix mai ba sang dāi. dīx mū sīao dīx rōng houig ra rōng, sīao rom dīx yīeh gīn houig dīx yīeh ha sib gīn, poun ling suang e qing jia mōh jē poun tie dix sae dix, noh ang bōun dix louh poun ling jia feix an gix.

76. [grax dang yūh dix sīao poun fux hox feix] ran nkreeng mōg siah poun go ling suang gai līh, dēei poun go ling suang gai dīx yīeh gīn sae ndaex loui mglom poun aing rom nēem būi, poun aing rom nēem būi sīao ba ang grouh ba ang rom, hmi giex dāeh dāe, bum qoig ngīe, dēei mglāox glad gah, nbū mglāox gīeh goui loui lix mī. bum a līah ngāix jīx dix sīao. gah baoh noh goui npom tang ang ba si oui jai gah. bō bum ndēe ngōd, nū gah lāig rom ndaex. poun fux hox dang yūh dix, jīx dix gīeh mōh poun vēui si mīe, poun yām dīng huan dou ma; poun hloub si mīe. yām gīeh noh mōh poun vēui si mīe jīx dix ke dix sīao mai poun gōg līg gōg mōi mai poun diex rīb an gix. yām hloub si mīe gah, bō lai gīeh bīed si mīe, nū gah yīng sīang gūah si mīe. sang ran hloub diex gah si mīe, geem sae poun fux hox feix kaix, nbāox sīao diex hloub bīang. yām sae dix mai dīng huan dou ma, jīx dix sae ndaex rōng mai gah ndaex, gīeh si ngāi rīah dou ma loui li mī houig līah li mī, rīan gah lāex yūh gon gla. kaix sae poun hloub diex sīed blang. kaix hoig baoh poun dix, gīeh ang uig sīao dix dīx nbōg sang ndēeih bum hmom, glad sīed, rīan gah dou pom poun. yām sīao dix, dom ndēe hmom mōh dui dix ndum mox sīao ndum an.

77. [grax yūh mai grax sīao poun bum dix] poun bum yūh dix gah mgong dou ma, gag kaox hram hlax krum, rīb rīam ndaex gaeng, rīb rīam ndaex rom dīng grāeng dig rom kreeing, mglāox glong mglāox hnong, aing būi aing līg soux moi grag, poun hlax glāi in gix, bum gix gīeh si um bōun dix mōh poun. gah yūh poun bum dix gah jīx dix mgūah mōh loui jē: dīx jē mōh ba nū dix mgūah mgah dix, log mgong dou ma, hlax krum, rīb rīam in gix, gīeh tang goui ndaex gix hroug sib sōun houig dīx yīeh sōun, dāng goui ndaex gix dīx sōun, mōh ba rīex nīe ndaex poun bum; ra jē mōh ba gīeh pai mgūah mgah dix, log aing būi aing līg aing soux aing moi aing grag, poun hua sioux dāng feix, jīx dix pai gīeh vēui seng vū quh, gīeh poun dum pai mgūah mgah dix; loui jē mōh ba hlaong hmom si sou, log mglāox glong mglāox hnong, mglāox meix diex si nbēem, jīx ih yīng yāng poun bum dix. sōun sang bum poun hmom, in gix loui jē ang jīx dix yōm bīe dīx jē. mēng hag diex nīe rom hliex, hlaong qi vēng, ndēe nīe jāex, ndēe hlaong rom; jīx dix bum bīang diex mai bāog ndaex bum gah: bum bīang diex, sang ran gīag bīang diex hmom, hlong mōg diex, mglāox meix, rīb rīam mgreem loui boun quing, bum ba sang yūh dix poun gah bīang, dīx jād gīeh goui puan quing houig ndaix quing, mgud mai ndū ndīg dīx noh sīed, sae poun aing, pux gai, mglāox glong mai rom jeeix, bum yūh nin dīx jād dīx jād, geem glad gah mglāox hmom, dīx kix bu bliag dīx nbōg. mai yām aoh ra kix, yām guad loui boun kix, hoig si um sin jīx dix sīao. bāog dix bum, blag nīe mōh hod gaeng hod nyīex, an gix gah yūh dix om gah bum dix bīang diex. gīeh ang gūb aoh ang nbōg yām nīe, jīx dix bum nbo mai sae poun aing lō aing nbrūng gah, gīeh vēng du hlaong, poun hlaong vēng du gao ngāix bu bliag dīx nbōg, dīx kix houig ra kix jīx si um dix sin, jīx dix sīao.

poun bum si ndaing nīe you ji zi gah, yāng fēng gah ndaing mgrūm, kaix bum dix bōun gīeh dou ma hmom gūah huan. dīx yīeh sōun poun bum goui you ji zi gao sōun puan houig dīx nga sōun puan, dāng 0.4 sōun houig 0.5 sōun, vū yang hua e ling 0.18 sōun houig 0. 26 soun, yang hua jia 0.45 sōun houig 0.67 sōun; jia sū si ndaing nīe gah ndaex, gon goui yūan sū dīx jeeix mai jē ba gīeh dou ma dīng huan dīx jeeix, jīx dix gīeh mōh poun vēui sum dou ma, dīx mū sīao ra hreing gīn houig boun hreing gīn.

78. [poun nyāox yūh dix gah ba dix, sīao dix yūh gah mox] nbrīem kaox, rīb rīam mglēeing dix mōg geem mōh poun nyāox, ba goui gah ndaex mōh jia, gon goui gai, ling mīex nyāo, jīx dīeh dīx goui jīan sing, njāo ang dou ma om bāox dix, mōg gah ang om bāox (mgāig gah ndaex bīao). gīeh vēng du mglēeing ang om, mgrāng yīng sex mai gah yām noh gah ang om bāox, gīeh vēng du mglēeing lūan hlaong, bōun dix mōh gūi suang jia, poun ang bian yūm, bae bāing, gīeh vēng du mglēeing dīam, lūng bae, poun si ndaing yām. poun nyāox jīx dix sae vēui sum dou ma, jīx dix sae yām dīng dou ma mai jīx dix hloub bīang si mīe. sae yām dīng dou ma, jīx dix hruad bīang hlax, jīx dix sae dou ma ih yāng fēng, gah ang gīeh mgōuih, bōun rīan saex mai gōng gah dou ma. hloub bīang sī mīe, kaix sae sī mīe hruad poun nyāox bīang, kaix dox gon gla ih yāng fēng, gon gīeh diex hlaong vēng du, ang gīeh gla lāex.

jē mōhdīx yīeh sōun goui K2O mīex sōundīx yīeh sōun goui P2O5 mīex sōun
poun nyāox hngoux8.090.59
poun nyāox mgong hngoux jax13.606.40
poun nyāox mgong ga mūng35.302.50
poun nyāox mgong māng ngaix36.302.5
poun nyāox rib8.1--10.22.1--2.4
poun nyāox kaox5.9--12.43.1--3.4
poun nyāox nklaog hngoux2.90.8

79. [jē ba jīx dix mōh poun gōg mai gah sīao poun gōg dix] jē ba mōh poun gōg mōh aing rom nēem līg mōi grag in gix mai jē ba goui ndaex gōg ba rōum dix mōh, gah grax kraox eei būi mōi, līg rom poun an gix gah mōh poun gog. jē ba jīx dix hlong ndaex gōg mōh mgong dou ma, rīb rīam hlax kao, mōg diex mai meix in gix. jē in gix goui you ji zi mai yāng fēng ndaex, si ndaing bōun yod rom mai bōun goui ang, dīx yīeh sōun mgong dou ma bōun yod rom ra yīeh ha sib sōun houig loui yīeh hroug sib sōun, dīx yīeh sōun jē rīb meix gix bōun yod rom loui yīeh sōun houig līah yīeh sōun, dix yīeh sōun diex grouh siah bōun yod ang gāo sib gāo sōun. grax gah yūh poun gōg dix goui jē ba yūh si nbēing diex, bāog ndaex yūh gah mai ndaex aing loui jē mēng hag diex hlaong ndēe goui rom mai nīe rom hliex gah, ko dix sīao jē ba yūh si nbēing diex, sid jē ba sang sae dix ndaex gōg gū ngāix hlong ndaex gōg, goui puan līah ngāix gao nga ngāix dēei līh kaing gōg dīx nbōg, nbāox bum blag brāix gōg. mēng ndēe dīam goui rom mai grouh hag diex gah, jīx dix bāog ndaex dix yūh gah, bāog ndaex raex ndaex gōg, sae jē ba hlong ndaex gōg ndaex, gīeh si ouh jīx dix sae rom ndaex, gīeh noh jāex leed, bōun dix mōh poun. gah kraox eei būi līg mōh dēei rom pag aing rom nēem līg lāig ndaex ndūng poun, jīx dix mōh rom poun. dīx yīeh sōun poun gōg goui dāng 0.5 sōun, vū yang hua e ling 0.25 sōun, yang hua jia 0.6 sōun, mōh poun goui voui jīan sing hla yām. nīe sīao dix vēui goui dou ma, dīx mū sīao ra hreing gīn houig boun hreing gīn, poun gōg hoig si um sin gah jīx dix sīao gah hngoux si vōng, dū dē poun gōg gīeh sīao dix mai poun pai nīe si ndaing hmom.

80. [mgrong ang poun gūb gah hngoux, si vōng mai hngoux jax] (1) hngoux: yām ang poun dāng gūb gah, blah hlax si mgraing, mgong dīam mai siah dix, hlax rīex grouh si mgrōing [**], yām ang poun ling gūb, gon gla siah grōx, hnim huan, hla mgūah mgong dix; gīeh poun ling nīe ang gūb gah, hlax kraox si mgraing bae, hlax rīex raoh si ndah rōn, gon gla joung gāong, rīah siah mai ngoing dix, hla gaex, nkrib sī ndaing nīe, ang bōun gān guad. yām ang poun jiax gūb, mgong iag dīam, iag mgūah mgong dix, hlax si mgraing bae; bīang blah hlax brēeih, būi ah saex grouh mgraing gah; yām nie hlax yūm grouh uig, dāi īag, mu hngoux ang nīe, gah hoig ndieh gīan dix. (2) si vōng: yām ang poun dāng gūb, gon gla siah dīam, hlax dīeh dix si mgraing, si ndaing hnim huan; nbōg yām nīe blah hlax uig grouh si mgraing, raoh nām oi haeg mgōm s i vōng ang jīx goui dūx gah, mōh mgong ang goui dūx mai gīeh dūx si vōng dīeh dix iag. yām ang poun ling gūb, hnim huan, dōuih hlax mai braog si hveing hlax raoh si ndah rōn, dīeh dix mōh gla raoh; ba nīe ang poun ling gūb gah, blah hlax grouh rog ron dix, dūx iag mai ang hmom mgrong, mu si vōng iag mai ang sīed. yām ang poun jia gūb gah, hlax si mgraing mai goui hroi si mgraing glāi gah; yām gīn nīe, rāo hlax grouh om kaix brōui gah ngū nan, mōh ngīe ndaex mgrāeng hlax ba gon glāi ngīe; si vōng ang poun jia gūb gah, mgong siah grōx, si nax nqoung ngoing, npaeng yīe pru noh mgōuih, qang liang ang hlaong. (3) hngoux jax: yām ang poun dāng gūb gah, mgong siah grōx, hlax glāi si mgraing, blah hlax gob iag mai njūng dix, mgong mgūah dix ang nīe, si mgleem ngoing mai iag dix, ang hmom huan. nbōg yām ang poun ling gūb gah, mgong diam, rīah ang nīe, iag mgūah mgong dix, si mgreem hla goui hla gaex, mu ang nīe goui dou gah ang gīan, ang bōun gān guad mai aoh. yām ang jia gūb, blah hlax glāi si mgraing, rāo hlax mai braog hlax raoh nām oi ngīe, mgong siah mai yie mgōuih dix, mu ang sīed.

81. [nbēen sae poun gah hngoux] hngoux yi jīx jōung dāo ndaex yīng nāng blag nīe, grax sang sae poun gah hngoux ko dix mōh nin; yūh gūb si vēui, rīan gah ndaex mgrāeng, tie gah kaix. nīe sae poun noung jia feix, ke dix sae poun ling feix mai dāng feix dāe, yūh mōh poun si vēui si mīe, ko nbāox sae poun gah kaix. dīx mū ma sae poun noung jia feix boun hreing gīn houig puan yīeh gīn, sīao mai poun ling feix bied sib gīn houig dīx yīeh gīn, sae yām tai gaeng dix, gah jīx dix sae poun ling feix yām pe dix gaeng. sang jāo sae poun dāng feix, loui sōun poun dāng feix dēei dīx sōun ra sōun yūh mōh poun vēui si mīe sae dom raex. gaeng ang gūb poun jia, poun ling mai poun sing, ko rīan dix sae poun jia feix, poun liu feix mai poun sing feix. ah loux dom uig, sae poun gah hngoux, si vēui sang ko dix nīe sae, gīeh pai huan yūh gla hngoux; ndaex mgrāeng rīan dix houg gaeng, rīan gah gūah mgong ang ih mai lūan hlaong hngoux; nbōg yām blag kaix, mgāig gah yūh gon hngoux, nbāox ko dix tie poun ling, jia, dāng mai poun an gix ba pai yām, rīan gah jāo beei blag kaix, gīeh mu nīe gīan.

82. [yām huan hngoux sang sae poun jē ba dix gah] sae poun yām hoan [**] yām dīng hngoux, sang jāo sae poun gīeh mgong hngoux nīe goui nīe dīng, ko sae poun gīeh hngoux hmom dāi hmom blix. (1) jāo sae poun gīeh hngoux nīe dīng mgong: yūh nin mōh sang gīeh hngoux pai hmom mguah mgong nīe goui mgong gah, gīeh hngoux nīe dāi hmom blix. poun ko sae dix kaix hoig sum gla dix gao ngāix, sae poun tang suang qing ang gao gīn houig dix nga gīn. ma grōx, ma hngoux kai hngoux jax mai ma ang gon kaox blix hmom gah, jīx dix moi nīe sae poun gah; ma gūb poun si vēui si mīe mai ma hmom gon kaox blix gah, jīx dix iag sae mai ang sae poun hua feix gah. (2) ko sae poun mai. dāi mai blix hngoux: yām ndouig mgong hngoux mai yām dāi hngoux sang ih poun dāng sū dom nīe, sang sae poun mgāix [**] gah yūh gla. log gīeh hlax hngoux lūan glāi, qaox dix nīe vēei mai gaeng hla sum dix, ang bōun dix sae poun līh dāi, yūh nin gīeh gon hngoux qaox lūan dīng ang jīx blix. sin hlax glāi blū blīex, dīx mū ma jīx dix sae poun rom nēem puan gīn houig ndaix gīn, sae poun tang ang gao gīn houig gao gīn puan yām līh dāi. yām sang ndouig dāi dix līh, sin dīx mū ma sīao poun rom nēem, poun go ling suang gai boun gīn houig puan gīn qid gah hlax, si ndaing gīeh blix hngoux nīe dou nīe gīan.

83. [sang ko dix hmom sae poun gah si vōng yūh gah mox] vēui sum dix sae poun vēui si mīe gūb. poun vēui si mīe ko nīe sīao poun gōg, poun hlax glāi in gix. yām tai ma mai vō, sae poun vēui si mīe ndaex diex, gīeh poun ang nīe jīx dix bāog ndaex rōum dix sae gah. yām sum dix, dīx mū ma rōum dix sae poun ling feix mai poun dang yūh lōg nyīex bied sib gīn houig dīx yīeh gīn, sae vēui si mīe, mai jīx dix bāog ndaex sae gah. yām ndouig mgong dix (hlax goui līah blah houig ndaix blah) mai līh dāi jax (hlax goui gao blah ra houig gao blah boun) sae poun ra nbōg, dīx nbog sae poun dāng feix sam sib gīn. blah hlax yām ndouig si vōng dix goui līah blah houig ndaix blah, sae poun vēui līh dāi jax, sae poun yām in dīx nbōg bōun gīeh si vōng hlaong qang liang. gīeh sui ping sae poun ang hlaong, nīe sae poun yōm dāi, jīx iag sīao poun gah si ndaing yām. poun sae dīx vēui dāi vēui dūx, sang sae dix si vēui līh gao ngāix, nbog yām in rīan dix rīam mai sae diex gah num, yūh nin ang gīeh poun nai dix, gah ang gīeh si vōng mgōuih mgub.

84. [poun ang ko dix sae yām sum si mīe dix] (1) poun gīeh si mīe si um lāex, log poun tang suang qing ang mai poun go ling suang gai, sin sang sīao gix yām sum si mīe dix, bō gīeh gix bīed si mīe. gīeh poun tang suang qing ang oud mgreem rōng si mīe mai jīx dix gīeh diex goui si nax gix, gah jīx dix yūh ndaex ngōd, dāo poun go ling suang gai mai poun gōg ndaex dāe, kaix hmi si mīe mai. (2) poun ob lāex yūh si mīe, log poun rom nēem. (3) poun gīeh li zi lāex, log poun lūx hua ang, lūx hua jia, sīao suang ang, sīao suang dia.

85. [mōh poun dix uig ba ang jīx dix qid gah blah hlax] poun jīx npom log ang sui, tang suang qing ang, ling suang ang in gix, ang jīx dix qid gah blah hlax. njāo jīx lāex yūh npom ang yiex lūx sū mai meix goui gah hlax, gīeh dou ma ang hmom dīng huan.

gon goui, poun lūx hua ang goui lūx li zi mai poun lūx hua jia goui lūx li zi ang bōun ih sīao qid gah blah hlax. njāo bōun lāig lūx li zi gū si ndāeh, gīeh dou ma ang hmom dīng huan.

gon goui poun mōg ling kuang, yāng hua sing, njāo nū jēih ndaex rom, hlax dou ma ang bōun ih, gah ang bōun dix qid gāh blah hlax.

ah dom ko, poun ba si ndaing ko dix qid gah hlax mōh poun rom nēem, siao suang ang ling suang e qing jia, liu sung jia, go ling suang gai in gix.

86. [si ndah noung yox yie laex yūh dou ma dou goi] (1) si ndah di bex qong [**]: jē si ndah in yīe ob lāex yūh nqong, ang bōun dix sīao gah nqong; si vōng, nbi gei mai jūb dū dē gix, gon gah yīe lāex gah, dom ndēe hmom bō sīao gah. (2) si ndah di di vui: si ndaing yīe lāex yūh nqong, ang bōun dix sae gah nqong. (3) si ndah e siux ling: yīe lāex yūh nqong, gon gla nbi gei mai blāeng kaox blix ping gox, dom ndēe hmom bō sae gah dou ma in gix. (4) si ndah jīu siao ling: yīe yūm yūh hyia, yām dāi dou ma bo sīao. (5) si ndah ling ang: nqong yīe lāex gah si ndah ling ang: kaox ping gox, kaox dīe yīe lāex gah. (6) si ndah dui liu ling: lāex yūh nbi gei mai gon gla dou ma dīx nblah, gah yīe lāex yūh ping jōung mag lī, ping gox dīx nblah. (7) si ndah bēi liu ling: lāex yūh gon gla daex dīx nblah mai lāex yūh mag lī, blix gu, nqong, dāi pix jīu [**]. (8) si ndah lox go: poun hlax glāi mai rīb rīam hoig qid si ndah lox go gah, ndaex dīx kix ang bōun dix dox līg soux moi grag mai ia sim ih.

87. [jē si ndah noung yox ang bōun rōum dix sīao dāe] (1) si ndah noung yox yīe dou npom ang yām gah jō dix jīan sing, ang bōun dix sīao mai noung yox goui jīan sing. log 1059, lox go, yāng hua lox go, di di vui, ling ang, jia ji 1605, mā la liu ling in gix ba mōh noung yox yōu ji ling, gix mōh noung yox jōung sing mai vui suang sing, gīeh oud ndaex rom si ndah jīan sing pai dou npom ang yām njāo mōh nin, ang bōun dix sīao mai si ndah see liu hox ji, bo e dōu yiex. (2) si ndah noung yox goui grax dieh dix kaix rōum dix dāe, gīeh lāex yūh dou ma dou goi, ang bōun rōum dix sīao dāe. log si ndah jīu fang jīux zi ang bōun rōum dix sīao mai noung yox goui jīan sing, sīao dāe lāo sang rīan dou ma gah saex nai gōng, gon sang nīe tie nqom ob dix; si ndah bo e dou yiex gīeh sīao mai si ndah see huix liu huang jīx, dīeh dix mōh liu hua toung, ang lai gīeh giex bōun blaex si jing. yām in, liu hua toung jih dix mōh toung jīx rom, si ndaing yīe lāex yūh dou ma dou goi. (3) kaix rōum dix gīeh goui bēeih, si ndah noung yox lāex yūh nin ang bōun dix rōum dix sīao. (4) kaix roum dix gīeh goui hee mai goui ba jōum gah, si ndah noung yox yūh nin ang bōun rōum dix sīao dāe. (5) si ndah vui seng vū sa qoung [**] ji ang bōun rōum dix sīao mai si ndah sa jing ji. log si ndah sa ming gang jing, 7216, qing qoung jing in gix ang bōun dix sīao mai si ndah dāo jiox qing, dāo vēng jing, see liu hox ji, bo e dou yiex. (6) si ndah ang gīeh rīb goui ndaex gaeng, ang bōun sīao dix mai si ndah di di vui, mā la liu ling. (7) rīan ndīng goui noung dūx si ndah kaix rōum dix dāe. si ndah noung yox ang nīe ba sīao dix gū si ndāeh, yām rōum dix sīao dix, sīao noung dūx gix vēui si rū; si ndah ba haox [**] ndēe sīao dix, sīao dīx blag sīao dix vēui.

88. [pi nyā sae si ndah blaex rīb] (1) yām sīao si ndah dix: si ndah blaex rīb blag gah ndaex, sīao yām goui hngoux jax hlax dīx blah goui mgong mgrēng dīx mu, si ndah blaex rīb sīao dix hu bīed rīb, ko dix sīao yām goui hlax ra loui blah, gīeh vēng du goui dīx nga dūx nīe si ndaing hmom. (2) lāeg dix sīao si ndah blaex rīb: sang mgāig jē rīb goui ndaex hngoux jax vēui; geem lāeg dix sīao si ndah blaex rīb kaix, gīeh mōh jē rīb goui hlax dīx ra blah blag nīe, dīx mū ma sīao si ndah si sib bied sōun bex qao di rux ji dīx nga hao sēng dui mai rom qid gah; gīeh mōh jē rīb goui hlax blag nīe, dīx mū ma jīx dix sīao si ndah ha sib sōun pux qao jing dīx rōng, dui mai rom qid gah; gīeh rīb in giex goui ndaex kom ra, gīeh si ndū nīe om bāox, jīx dix. lai louh dix sīao dāe. (3) ndīng sīao rom: gīeh diex oud blang mōh ba grouh, sang ko dix nīe sīao rom, dīx mū ma sīao dīx yīeh ha sib gīn houig ra yīeh gīn. yām qid si ndah: yām gouig brāix bōun ngōb ndaix, ndim ding mai bōun ngāix kaix puan ding. log si ndah blaex rīb dīx nblah, ang gīeh rīb goui, sang hrod gah yām goui gouig, njāo mōh nin, lāeg dix sae yām gouig brāix yām hmom gouig.

89. [sang yūh dix dōng si ndah noung yox sīao dix si nqeeng yūh gah mox] si ndah di di vui: si mgraing blīex, npom si ndah jai yūh mēeih eix. si ndah lox go: si mgraing blīex, npom si oui jūx, mōh rom. si ndah sing liu ling: ang goui yīng sex [**], npom sam jai yūh mēeih eix, mōh rom. si ndah di sā seex: si mgraing blīex, mōh rom, sam si oui im. si ndah lux lux lux fēng: si mgraing blīex, mōh mōg, si oui jai blaix [**]. si ndah lox go fēng: raoh deix [** diex?], mōh mōg, si ndaing si oui jūx. si ndah si vui ying: mgrāng log yāeng diex nan, mōh mog, npom jai yūh mēeih eix. si ndah dāo vēng ling: sam si oui, si mgraing blīex, mōh rom. si ndah liu suang toung: glāi log rāo ma, mōh mu, ang si oui. si ndah dou jing ling: mōh mōg bāing, sam si oui. si ndah kex meix ling: mōh mōg bāing, si oui braix. si ndah di kex soung: mōh loun mōg raoh. si ndah tox bu jīng: mōg si mgraing, sam si oui braix. si ndah sā qao dāng: si mgraing blīex, mōh rom, si oui. si ndah hex da juang: raoh blū blīex, si oui im braix, mōh rom. si ndah ding qaox ang: glāi bāing mōh rom, si oui npong. si ndah ex gao ling: mōh rom, si mgraing bāing, sam si oui. si ndah fux lox ling: mōh rom, raoh, gīeh bōun rom si mgraing ngīe. si ndah bēng da soung: mōh rom, si mgraing blīex, sam si oui braix. si ndah di bai: mōh rom, si mgraing blīex, goui jē ba jōum ndaex.

90. [briex ih līg soux sang yūh dix nīe jē] yīng yāng sang ih līg soux si ndaing nīe jē. gaex hag līg soux ang bōun dig dāng bex zi; ding fēng jīx gīeh gaex hag aoh, gīeh līg soux bōun yūh gaing mai aoh ndaex gaex, gai mai ling [**] bōun gīeh si nīag si ang joung nbrax; vui sēng sū gīeh līg soux glōd nbrax. brīex ih līg soux haoh jē, yīng yāng gah ang om bāox dix. nblāeh jēem ra gīn, dāng bex zi goui ndaex gon nīe kaing dāng bex zi goui ndaex mōg si vōng goui ra gīn puan sōun, ding fēng goui ndaex ndēeih iag dīx blag. gla jēem diex gix, dāng bex zi goui ndaex gon nīe kaing hngoux gix. nklaog hngoux jax kaix goui dāng bex zi, gon goui kuang vū zi. ndaex mōg si ang mai nklaog dom ia goui gai mai ling. jīx dīx mgāig dix yāox, ko nbrēi dix lai louh brīeh ih līg soux, nīe jē ba ih gix, yīng yāng mai rīang gix geem dīng. yūh nin, brīex ih nīe jē, ang lai lāeg brīex ih dix, gah pai gīeh līg soux jai hrom, nīe som.

91. [nbēen yūh peuix hox see liao dix] līg sang ih brīex goui yīng yāng, peuix hox see liao mōh mgāig dix yāox ndīng goui yīng yāng ndaex brīex ih līg, dēei brīex see liao gū jē ke dāe, yūh nin si ndaing hmom, gīeh līg, gīeh gon līg nīe pai dīng. yūh peuix hox see liao sang rīan dix gah grax in gix: (1) yūh peuix hox see liao sang mgāig ndēei houig see liao mēng dix, goui mīex jē, gīeh brīex see liao goui brīex on, brīex rīex, brīex nyōm uig; gīeh tang sui hua lox vū, dāng bex zi, kuang vu zi mai vui sēng sū hmom ko dix ke dix dāe, brīex see liao gah sang nīe goui jē. (2) mgāig gah yūh līg (mīex līg, gon līg, līg bāeh), hod gah ndīng sang ih gix yīng yāng yūh brīex see liao dāe. dom ndēe hmom yūh nin, gon līg, līg hnga yūh si mīe gah mai līg glung sang bāeh dix, jīx dix dox ih ba nyōm, dix yīeh sōun brīex see liao dīx ngāix goui brīex nyōm ndaex dīx blag haog lāong. līg ang sang nyang glung jīx dix lāeg ih mgam, dīx yīeh sōun brīex goui mgam hroug sib sōun haog lāong. (3) yām yūh brīex see liao sang gīeh līg muih dix ih, yīe dix aing. ndaex brīex peuix hox see liao, nēng liang mai dāng bex zi si ndaing hlaong, hee rīex ang nīe, nyōm dix ih, yīe dix aing; gīeh nēng liang mai dāng bex zi yōm ndaex, hee rīex nīe, ang nyōm dix ih, nū dix aing. (4) rīan dīng mōh brīex ih mai ndīng uig ih līg brīex. ndaex brīex peuix hox see liao, sin brīex rīex nīe, brīex on brīex nyōm ang gūb, brīex ih hoig nīe, yīng yāng ang gūb, ndaex dū līg ang bōun sae brīex ndīng, ang bōun ih ndīng, yīng yāng sang ko noh dix ih ang gūb. sin ndaex brīex ih dīx ngāix brīex nyōm qaox dix nīe, brīex on brīex rīex ang goui, līg ih noh yīng yāng hoig gūb, noh ang hmoung ndēe sag dix, ang nyōm oud gah ang hmom dīng. brīex see liao yūh gah mox geem ndāeg ko ndīng goui? ndīng sang ko see liao brīex on, brīex rīex, brīex nyōm dix goui mōh nin, ke brīex dāe yām grouh, mōh 5:3:2. mīex līg hngei goui boun yīeh gīn, dīx ngāix sang ih brīex grouh gao gīn, an puan gīn mōh brīex on hlax glāi (brīex on hlax gloi gao gīn ra gieh [sic] bōun dix mōh brīex grouh ra gīn, sang sīao brīex on hlax gloi sam sib gīn); brīex grouh loui gīn gaoh kaing brīex rīex; brīex grouh ra gīn gaoh kaing brīex nyōm. brīex on brīex rīex brīex nyōm mōh sam sib ha gīn uig. (5) rīan ndīng sang ko līg dix goui ngūah. yūh dom sīao dix brīex see liao ang ngūah, yīng yāng gīeh si ndū mai brīex see liao ngūah, (6) yām yūh brīex sang hmi noh dāeh dāe uig, gīeh ang yūh nin ang mōh brīex see liao hmom.

92. [sang yūh rīb grouh gah mox] dēei rīb ang ob ang nyang goui soug, kaix sid dix gīeh npaeng pru grouh mai gīeh būi houg grouh, brīex see liao rīex yūh nin eix ah rīb grouh gah. rīb grouh yūh dix grax kex sioux, glāi im mgrong dix yāox, npom si ndaing npong, nyōm dix ih, nyōm dix aing, gah ang gīeh yīng yāng nai dix. (1) houg rīb hod nbāoh ndēe goui rīb. yām mgoig aoh dix mai yām njāeh mai hngoux dix, rīb houg nbāoh ndēe goui rīb. kaix hoig sid rīb on, lāeg ndēe hlaong hag diex, naih hri bīang diex, houg boun puan siao seex, gīeh rom goui ndaex rīb bied sib sōun pai ndieh houg si sib sōun. yām in hlax hoig hvid, si bao goui gah rīb pai yūm uig, bum rīb mōh bum iag uig (si nax ndaex mgrāeng goui loui mī, gīeh goui dīx yīeh gīn), gīeh npaeng pru grouh. sin jō yām vēei brāix yām hliex braix, dom hmom hloub sū liao bu bīang bum mai sae rīb bīang gah jīx, bō gīeh hliex bōun, houig yām gouig brāix ndēeih houg rīb oud mgreem bīang, houg dom grouh. gīeh rom goui ndaex rīb ndieh gao sōun boun houg gao sōun a līah, jīx dix briex hmom. (2) houg rīb bīang mgraih. mai rāox mai mēng ndēe nīe hliex ko dix sīao mgraih houg gah. sīao kaox, oux mai hriam vīen mōh mgraih goig, mgraih nyīex mgoux, mgraih lang. rīb houg dix bīang mgraih qoig mai mgraih om bīang nyīex nan, bō gīeh bū kaing bied sib li mī, yūh si nax rīb goui, gīeh npaeng bōun pru si nax rīb. blag brāix rīb yūh. si nbēing, gīeh ko si mgēing dix, yūh nin nyōm rom hu kaing. rīb sang houg dix mīex mglang, mgāig gah yūh brāix glong, sin brāix glong hmom, dīx blag kix bōun grouh. kaix yūh būi dix yāox, houg rīb nin, yīng yāng goui ndaex gon iag lāex kaing houg dix bīang diex. (3) rīb grouh raoh om nām oi nan. mēng ang ko dix houg rīb log jē an giex blag bīang nan, jīx dix sīao houg jē in. rīb kaix hoig sid dix naih dix houg hmom, gīeh npaeng pru grouh, gīeh rom goui gah grouh dīx blag, bum hlaong goui loui mī houg puan mī, gīeh noh si oui blai, ndīg sīed gah jāong dix si nyeig, gū jād hruad gīh gah jeeix. kaix bum dix ra loui ngāix, vēng du ndaex bum hlaong houg ha hroug sib dūx, rīb ang nyang grouh, rom goui ndaex aoh sang dou, si oui nīex. yūh nin sam sib ngāix houg hroug sib ngāix bōun dix mōh rīb grouh. ndēe ang hmom grax yūh nīn mōh hoig nīe lāex yūh ying yang goui ndaex, yīng sex dīeh dix mōh raoh nām oi, dīam yīng yāng. yūh nin ko līg ih, līg si ndaing muih dix ih.

93. [grax jia gōung briex see liao ih līg dix si nqeeng] (1) mgam pong. daex hlax, see liao goui ndaex rom, rīb rīam, nbi gei mai rīah mgong ba on ba kraox, si nkrah diex goui gah mgam pong, gīeh nyōm līg ih mai gīeh līg nyōm aing. (2) yūh mōh rom. yūh mōh rom, ang gīeh līg dāeg yām ih dix brīex. grax sang gīeh brīex ih līg mōh rom. goui ra jē: ① yūh si ouh, sae see liao on gloi ndaex jāg yūh brīex rom, ang sae rom yūh mai, rom see liao dang līh, gah jīx dix louh mgreeng goui gah jāg mgam daex līg, dēei mgreeng iag kaing sae mgreeng dīng goui ngai loui boun li mī gah, sae see liao ndaex yūh mōh rom. ② yūh mai rom, ran sae rom ndaex hnong yūh eix rom see liao gah, sae see liao kaix rom, hoig rōum rom gīex see liao dix dāe jīx dix gīeh jāg yūh mōh rom, dox līg ih mai. njāo nīe rom ndaex, ang bōun dix hreeng ndāeh. (3) grēed pong. kaix hoig grēed see liao dix, gīeh līg hmom siao hua, grēed dix nīe pong, gah nīe hmom siao hua (ang son mōg hngoux jax). sīao jāg fēng sui ji goui dīx nga qing vax ra, dīx fēng jōung hyoug [**] dix ra hreing ndaix yīeh nbōg, si nax mgreeng sīao gah goui ra hao mī, jīx dix grēed si vōng ko līg dix ih. jē mgong haoh hee gah mai mgong rīex gix, sīao mgreeng goui ndaex dīx hao mī blag gah. om jūb hngoux jūb dū dē gix, mgrēed [**] mu goui 0.1 hao mī. (4) yūh mōh nām oi. een mōg hngoux grēed dix ndaex ang ndaex dūng, nbū gōui dīx nga li mī puan houg sam sib ha li mī. sīao see liao ra sōun rom puan sōun sae ndaex rom goui vēng du bīed sib houig gao sib, hmi dāeh dāe uig, hruad mōg see liao grouh bīang dīx jād, gīeh nbū goui puan li mī, een goui loui boun mu siao seex, dōub gah ndōub, gīeh vēng du goui ha sib ha dūx houig hroug sib dūx. sin tie aoh yām hmi dix see liao, gīeh vēng du houig hroug sib ha dūx, jīx dix sae mōg hngoux jax blāeng mai mōg hngoux blāeng ndaex ra sōun, dōub ndōub hmom, yūh nin nīe si ndaing hmom. see liao dīeh dix mōh nām oi kaix hoig naih dix hloung, jīx dix dox līg ih, ang bōun dix een hreeng, nū gah nīex lāex. brīex see liao nām oi bōun gīeh nām oi dīx sōun hlaong houig ndaix sōun mai gao sōun ra, hoig hmom loux die, si ndaing ko gon līg ang nyang bluad deeih ih.

94. [sang dox līg ih briex im yūh gah mox] dox līg ih brīex im, kix ngū ang lai hyab, gah ang nīe sīao rīang būi, brīex ih līg ang nīe uig, gon gīeh līg nīe dīng nīe gīan, ngūah eei līg gah ang hlaong, māe bōun eix gon nīe gah mai. (1) gah yūh brīex im dix. brīex on log hnu houn, daex glaox, nbi gei, houn gix jīx dix mgam pong mai yūh mōh rom; om hngoux, dū dē, nklaog dū dē mai houn grouh gix, vēui sang dox līg ih yūh dix mōh mōg uig; nblāeh dū dē, nklaog jēem diex, nklaog rīex mai mōg rīb gix, vēui sang dox līg ih, sīao rom si ngāong mai rom si u jēi gah, nbāox hmi brīex an gix ndaex dox ih. brīex nyōm im ih dix, brīex rīex mai brīex on im ih dix jīx dix gīeh si oui blai, yūh nin, si oui npong līg muih dix ih, hlaong yīng yāng, yīe līg aing līh. (2) gah grax dox līg ih brīex im. mgūah dix mōh dox ih mai rom mai dox ih si ouh ra jē, dox ih mai rom nbāox mgūah dix mōh nīe goui rom mai iag goui rom, nīe goui rom ang hmom bō lai sīao. brīex iag goui rom mōh dēei brīex on mai brīex nyōm ke dāe, sae rom ndaex jeeix hmi dāe dox līg ih. sang hmi dīx ndum mox dox ih ndum an, ang bōun dix een hreeng. dox ih si ouh, mōh gīeh brīex rīex brīex nyōm gū jē grēed dix mōh mōg, dui hmom ko dāe, dox līg ih brīex mōg, kaix hoig ih līg noh dox ih rom, ndēe hmom grax jē in, dīx mu mōh ang brīex yīe si oui hna, yūh dīx nbōg jīx dix dox ih loui boun ngāix, ang lai gīeh būi hnyab; mai dīx mu jīx dix gīeh jāg grēed mōh mōg, dui dix dox ih. (3) brīex im yūh si ngēih. jīx dix sīao rom si māox, rom si ndah gao moung [**] suang jia jēi ndaex. dom ndēe rīex hmom bō sae poun aing gah daex. hlax sang ih līg, nū gah goui gōng gah brīex. (4) dēei jē ba ob līg gah ndaex hlax. brīex im dīx nblah, log mgong im ga mūng, ndaex goui maix jox su, houn kaox im mai nklaog houn kaox im, ndaex hlax goui qing suang ndaex om ndaex hlax in gix, gon sang nbrēi dix yūh dix, ih grēed, jēi ndaex rom, gīeh si oui blai mai hreeng een hmom jīx dix gīeh ba ob līg gah dou uig. gon goui, dox līg ih brīex im sang gīeh brīex ih nīe jē, nīe mōh brīex ih gon līg mai līg yūh si mīe gah sang nbrēi brīex ih. gon sang rīan zi liang brīex, bō dox ih brīex hi. brīex si oui hna, brīex si um mai brīex goui si ndah noung yox gah, brīex goui blai gah iag dox ih.

95. [yūh gah mox log sae gih ndaex briex ih līg] gīh ih mōh ba goui kuang vū zi gah, līg ang bōun ang yāox dix ih. ndaex brīex ih līg gū ngāix, sin bōun yāox dix sae gīh ndaex dīx jeeix, lāo ang gīeh līg nyōm ih, gon gīeh līg nyōm aing nēem dix, pai gīeh līg dīng, ang gīeh brīex līg nai dix, gīeh māe eei līg yōm. sin ndaex brīex līg ang goui gīh, līg ang nyōm som, si mgū līg dīng mgong mai bū brām dix, līg ang jīx dīng, gon jīx gēeh [** cf. gēeih] dīex, bīem lōu si māox līed nding. yām nīe si mgū līg, ba gon mglōd krum, nēix si nīag ang goui si mū oud, hrom gah ang hmom quh. dox līg ih gīh mīex ndīng geem ndāeg ko nieh? kaix yūh būi see ying gah, gīh si ndaing ko mōh ndaex brīex dīx yīeh gīn, sae gīh dīx blag gīn houig dīx gīn, yām dox līg ih hmi gīh dāeh ndaex brīex uig. gīh bō sae ndaex dom nīe, līg hoig dīng, sin gīh hlee kaing ' ndaex brīex ih dīx rōng, jīx ob gah, gīeh hlee ra rōng houig puan rōng, jīx gīeh līg yūm. dīx nbōg dox gon līg ih, gīeh hlee kaing dīx rōng houig ra rōng, gon līg jīx yūm gah.

96. [nklaog jēem diex grēed mōg mōh briex see liao] dīx yīeh sōun nklaog jēem diex dāng bex zi goui ndaex ndīang puan sōun houig a līah sōun haoh jeeix, zi fang goui ndaex dīx sōun blag houig loui sōun, tang sui hua hox vū goui ndaex gao sōun dīx houig dīx nga sōun ra, gon goui yīng yāng ih dou dīag ndaex, nbrēi dix yūh nklaog jēem diex mōh brīex dou dīag dou dū si ndaing hmom siao go, mōh jē brīex see liao si ndaing hmom ang ngūah nīe. yūh nklaog jēem diex mōh mōg, sae brīex see liao nyōm an gix ndaex, dox līg soux ia sim ih, mōh brīex si ndaing muih gix dix ih. ia nēix mai līg bāeh gīeh ih brīex ke dix mōg nklaog jēem diex ndaex, nēix gix jīx nīe dīx nga sōun houig dīx nga sōun puan. sin tiaox jing jū, jīx dix hmi mōg nklaog jēem diex mai brīex nyōm an gix, sae ndaex ang, sae rom ko ndaex mai sae gīh ko ndaex, hoig goui puan līah ngāix, dox līg soux ia sim ih, lāo ang gīeh gix nīe nēix, gon gīeh gix nīe nyōm som, brīex see liao gon ang nai dix om brīex an gix nan. houg nklaog jēem diex grouh (gīeh rom goui gao sōun loui houig gao sōun līah), grēed nklaog hngoux jax ndaex gao sōun puan mai nklaog mgam ndaex gao soun puan, sae rom ndaex jeeix, gon jīx dīx gīeh jāg yūh mōh mu, lāo ang jīx dix dox līg soux ia sim ih, gon jīx dix dox gax ih.

97. [aing ia yūh mōh briex see liao līg, sang dox līg ih yūh gah mox] (1) krom aing ia dāe. grax ko aing. ia dix krom mōh nin: hruad mgam gix ndaex ndang ia, gīeh nbū goui boun li mī houig līah li mī (mgam hoig ke dix gah jīx, dom ndēe hmom bō sīao mgam rīex), gīeh aing ia giex mgam ke dix dāe, bō gīeh diex hmaig gix goui ndaex. dīx ngāix mgūah dix krom bōun ngob dīx nbōg mai boun ngāix dīx nbōg. (2) zi liang. aing ia sang mōh ba kraox mai ba ang mglāox hmaig gix goui gah ndaex, aing ia kraox goui dāng bex zi ndaex gao sōun loui, gīeh hoig aing dix boun mu siao seex, yām goui vēng du ndaex dang dīx nga dūx hoig njāeh dix mgūah dix, zi liang hoig līh, njāo mōh nin, aing ia krom dix ngāix mox sang dox līg ih ngāix an. aing ia hoig lāex bō yūh mōh brīex sēe liao līg. (3) grax dox ih. grax sang dox līg ih brīex see liao aing ia goui loui jē: ① dox ih ba kraox aing ia kraox nyōm līg ih līg si ndaing muih dix ih. dēei aing ia ngāix mox ngāix an, sīao rom loug sae gah ndaex, gīeh dōux ngīe, hmi mai brīex see liao dox. līg ih. ② yūh si oui blai: bum aing ia kraox dāe (jīx dix sae ndaex ang), yēen sīed dōub gah ndōub, bō gīeh npom, goui puan ngāix houig a līah ngāix si oui npom blai, gīeh hoig sin jīx dix dēei līh hmi mai briex see liao dox līg ih. ③ houg grouh: dēei aing ia kraox houg ndēe aoh gīeh si jing goui gah yūm uig, jīx dix houg gah ndaex gouig, jīx dix ga grouh gah ngū ding ngū kix. yām dox līg ih sīao rom si u jēi gah, gīeh on, gah jīx dix grēed mōh mōg hmi ndaex brīex see liao. grax in gix lāong loui jē, grax blag kaix ra jē rīex hmom, bōun rīan nqom saex nqom ngīa gāh aing ia. (4) ndīng ko dix dox līg ih. sīao aing ia dox līg ih ko dix mgiex ying jex "dox ih brīex hmom brīex nyōm, tie ih brīex see liao aing ia", njāeh dix dox iag goi dox nīe kaix. dīx yīeh soun brīex see liao gīeh brīex aing ia goui ndaex dīx nga sam sib soun, dom ndēe nīe bo hlee kaing sam sib soun, dox mōi ih jīx dix goui ndaex ha sib soun, gon sang tie brīex see liao kraox on ndaex. sang nbrēi dix rīan dīx, brīex see liao ang uig ih dix sang pai bih dix dig, ang boun dix nkram ndaex ndong ling nbou. soun ang gīeh vīag gong gix goui gah, ko goui nbog yām blaex vīag gōng, yūh vui seng ndaex ndang si ngax.

98. [gon mōi gon grag ang aing dix sang yūh gah mōx] gon moi gon grag gix kaix gēih dīx ngāix gīeh ang aing dix, ang goui rīang ang bēx, jīx dix dēei ba lūng dōux mai loun aing gien goui ndaex grāeng vāig rāeh gah daix dix līh. in mōh njāo ang rom deeih njāeh hmom, nbāeh gaex hag gon moi gon grag. grax sang bai dix mōh nin: nbrūng, moi, grag jīx dix sīao rom sī biag si u sae ndaex grāeng vāig mai sae nbēei [**] see lax loui yīeh hao sēng gah, gīeh loun aing boun on, dēei uing līh gah mgian daix dix kaix. hoig yūh nin dox bēx rom deeih kraox. gah jīx dix dox ih si ndah loung, ih see lax yiux dīx yīeh hao sēng houig ra yīeh hao sēng mai liu suang nax dīx rong. gon jīx dix bu bi vāig gah daix dix mai bīed vāig si u, gīeh aing pai bōun līh. gon nbrūng gon lo nū aing dix jīx dix sīao si ndah di bex qoung dīx kex, rom da jēng gao hao seng yūh mōh rom jēng, da lāig gah ndaex nēix huig; mai jīx dix sīao mgin [**] līg dīx mu, goi sae rom mgin [**] ndaex grāeng vāig rāeh, yūh nin ra loui nbog jīx vāi. grax sang rīan dix mōh dox gon moi grax nbrūng lō in gix yod brīex, dox bēx kaix hoig gēih. dīx nblah sae nbēe huang yiux mai nbēe līg ndaex nyīex grei kaix gēih, yūh nin gah ang gīeh goui grax nū aing dix.

99. [mōi grag nbrūng lō ob gah si ndah noung yox sang bai yūh gah mox] mōi grag nbrūng lō ih brīex nyāex rom hoig gōb si ndah noung yox gah, qid si ndah nbrang gah ndaex ndang, mai dox mōi grag nbrūng lō ih si ndah gōng, sīao si ndah ang ko, in gix jīx gīeh gix ob gah si ndah. kaix an gix lioung, ndēe oud mōi grag gix gīeh ang ko, oud blag pru npaeng si ndah noung yox, npaeng pru si ndah houig gah gix, gah jīx gīeh gix ob. kaix hoig ob gah si ndah noung yox gix yūh nin mōi grax in gix dog hao, nbāi bāing līh kaing ndaex moing, nū līh npom, rog ron daix njāong, yūm bī. yām sang bai dix sang mgāig gah mōh saex dix. sin mōh gōb si ndah hag, jīx dix sīao rom si biag si nkrah hag gah. sin mōh ih si ndah noung yox, jīx dix sīao rom siao sū dax dīx sōun houig ra sōun mai sīao rom gīh pag ndaex dū gah, pag dom ang si ndah noung yox lai goui ndaex dū. gah gon jīx dix sīao mōg si māox hua seex boun rōng, rīb gāng qao boun rōng, dou jēem ra gīn, yūh mōh mōg, sae rom loug ndaex dox ih (in mōh ndīng ih līg, bēix si ndah, mōi grag nbrūng lō gon sang nīe kaing). mōi grag nbrūng lō ob gah si ndah 一 六 〇 五,一 〇 五 九 , di bex qoung, di di vui, ling hua sing in gix, jīx dix gīeh jao si ndah da rom jēng liu suang a tox ping mgreem hag, mai da jēng jiex ling ding gah si nīag.

100. [līg goui saex pai dōng yūh gah mox] sang pai dōng gah goui saex līg ko nqag dīx ngāix loui nbōg (nqag bōun ngōb jāo, nqag yām njūng si ngāix, nqag bōun nbōu), nqag puan nbōg. nqag yām som: līg saex ang lai bōun nīe som, ang hrom ih brīex, ang lai som om si nqeeng nan, ba nīe saex jīx ang lai ih brīex. nqag gah yūh rīang: līg nbrax, si ngai rīang ngīe, si ndax njūng dix, vū vīed si ndax dix ang nū, dōuih mēeih jāex blang, hu quh ang nū. līg saex. oud, hu quh nū hnim, ngēem gaing dix, si ndax njēe dix, ngai ang rīang, dōuih mēeih grouh, nbōg yām dīx nblah num hyaog aoh. nqag aing nēem: yōm ko dix ih brīex, līg nbrax, aing on ngīe mōh mgong mu lom lei, ang si oui dang. sin nū aing dix, loun aing iag grouh, yīe mōh saex hnao gix ba njāeh dix. līg aing aing grouh, si ndaing gon nīe, rīan dix mōh nīe brīex rīex iag brīex on, ang brīex see liao hmom dui dix dāe. gīeh aing līg rom, aing dix lox lox, si oui im jūx, mōh ang hmom siao hua, yīe mōh ob gah brīex see liao, mai mōh njāo pai louh brīex ih dix, pai sōg yūan yīng mōh njō dix. nqag gah id: līg ang saex rīex id ndīeb sua, si nīag nbo, npom hmom ko līh, līg saex id mgub, yām id ang goui rīang, sam nū npom, ang bōun līh id, gon jīx ngōm log soux nan. nqag gah yūh mgrāng haeg: līg nbrax haeg blang hmom ngīe, līg saex haex [**] bū brām dix. sin ang dōng krum haeg gah njāo dix, yīe mōh goui hnim mai goui saex hag. gīeh hoig dōng gah goui saex līg, yāox dix liang gah aoh, nīe si ndaing si ndong gah saex līg.

101. [rian saex brēing līg] saex brēing līg gah ah saex brēing lāex graeng vāig gah, bōun saex pai; haog gah pai, līg saex si ndaing nīe yūm. jē saex in nū dix bai, rīex mōh rīan līg gah. sang rīan līg gah saex brēing, dom ndēe hmom houig mai vō da yi fang jēng gah līg. sin hoig yāox gah ang līg hmom goui rīang, guad si yaeng, iag ih brīex mai muih dix nyāex rom kreeing, sang rīan dix mgāig gah mōh ang mōh hoig bōun saex brēing. līg hoig bōun saex brēing, yām njāeh aing gian grouh, aing goui ba si mgraing mai ba raoh bāing om mēeih nin gah, kaix, aing līg ndēeih mōh rom, ndaex aing gon goui hnam gah, si oui jūx. gon līg dīx nblah bōun saex brēing jīx laeng gah. līg hoig bōun saex brēing ang bōun dix ndāeh oud mai līg nbrax, dang gīeh oud noung, goug jao si ndah pai houig dix bai, sīao liex qing bai. yām in gon sang da jēng rīan saex brēing gah līg ang nyang bōun saex, nū gah haog saex brēing noh. līg bōun saex brēing būi ang jīx dix ih nēix, si nbaeng dom raex, kaix ndēe hoig bīed līg saex mai graeng sīao dix pag gah rom si māox uig.

102. [rian vīag vāig goui ndaex grāeng vaig līg] noung quing eei līg tiaox jing ang hmom, līg blag nīe goui vīag vāig. vīag vāig lāo ang ih yīng yāng goui ndaex gaex līg, gīeh līg ang jīx dīng huan, ba nīe gon gīeh līg yūm. līg goui vīag vāig, grōx hu gū ngaix si nyeig, iag ih brīex, haeg bruih, yīe ang rīan dix mgāig, gīeh būi eei līg hreeng lāex gah. log saex vīag vāig dīx nblah, būi mai līg soux yīe bōun noh uig, gon ang gīeh gaex hag būi hmom. saex vīag vāig njāo nīe ndēe gaoh, si ndaing pai haog, geem nbrēi dix rīan dix gah. gāing rīan līg gah saex vīag vāig, mōh bō lai gīeh līg oud ndēe sang bōun dix saex in, bloi līg mai dang eei ndaex ndang; aing būi mai aing mōi grag sang gīeh noh si oui blai geem ndāeg bōun dix sīao mōh poun; brīex see liao on glāi, si nkrah si ngax geem dox līg ih kaix; ndaex ndang yūh ndong som mai ndong nyāex rom dox ih brīex si ngēh nyāex rom si ngax, ndaex ndang sang nbrēi dix gīeh si ngax. kaix nbrēi dix krian krei gah brīex see liao, gon ko dix yūh nbōg yām blaex vīag. gon līg goui sam sib gīn houig si sib gīn jīx dix njāeh dix blaex vīag dīx nbōg, gīeh eei goui dīx yīeh gīn nbāox blaex dīx, nbōg, yūh nin ndaing hmom siao go. blaex vīag jīx dix sīao grax in gix: (1) mu si ndah di bex qoung pian [**], ra gīn gīan līg hmi si ndah ndaex brīex ih 0.1 kex, dox ih yam hvid vāig, mai dox nyāex rom dom gūb. ngāix kaix bōun ngōb jāo nbāox dox ih dīx nbōg, gīeh nīe yām gah. (2) si ndah qix qoung jing, ra gīn gīan līg sae si ndah ndaex brīex ih gao hao kex puan houig dīx nga hao kex, dox ih bōun ngōb. (3) si ndah yiex meix su A mōh si ndah rīex hmom mee yām in, brīex see liao ra hreing gīn sae si ndah ndaex puan kex houig gao kex, hmi ndaex see liao dox līg ih si nqeeng ndaing hmom siao go.

103. [grax sang rian saex hneeg līg] saex hneeg līg mōh saex hnao jīx haog, si ndaing goui yām si guad brāix. līg saex gīeh maog, līh npom mai miah dix, jīx gīeh saex si jing hu gah līg an gix, gīeh līg an gix bōun saex. līg bōun saex hneeg, npom ndaing nū, maog si nqeeng, mgub dix bīang diex dīng npom, vāig hod gah npom līg keem iag keem dīng. līg saex dīx ngāix grōx kaing dīx ngāix, kaix yūm njāo ang rīang dix lai goui. yām in gon ang goui si ndah hmom rīan saex hneeg līg, grax hmom mōh gīeh līg eei dix gēih, dang ndēe eei gix kaix, bō vīex līg saex houig gah nyīex. līg vīex dix gaoh kaing blag brāix, dang eei noung dīx kix, mgāig gah ang saex goui dēi dēi, geem ndāeg sae oud mai nbāox. sin bōun jē saex in sang dang eei līg saex, dox ih si ndah tux meix sū mai qing meix sū, ra gīn gīan līg saex sīao si ndah 0.04 kex, yām in nbrēi dix krian krei gah brīex ndaing goui grax hmom.

104. [nbēen rian nbrēing ia] brēing ia gah ah ji sing qeng yi gah, si ndaing pai haog, ia saex ndaing nīe yūm gah, yām in gon ang dōng gah grax bai dix noh, mōh jīx ngīe dix rīan gah jiex jōung yi miaox [**] ngīe. yi miaox sīao dix gah brēing ia ih ji sing qeng yi rox [**] dūx yī miaox gah, goui II si mai I si ra jē. II si yi miaox iag dūx sing, sīao dix gah gon ia goui rom mēeih. kaix hoig līh gon ia ndaex si mgrog dix a līah ngāix, sīao dōung gāng yi miaox sae rom jēng liu sui gao sōun gīeh mōh rom, njaeh ndaex mēeih gon ia dīx njaeh ra njaeh, jīx dix gān loui boun kix. I si yi miaox bōun dix sīao gah ia hoig goui loui kix haog lāong, bōun gān noh dīx nūm houig ra nūm. yām yūh jiex yōung [**], sīao rom jēng liu sui dīx yīeh sōun gīeh si ndah yi miaox mōh rom, daix sīao nyēix hoig siao dūx gah rom jiu jing jun mgreem bruig ia yūh jiex jōung. gah jīx dix sīao jē yi miaox in dīx hreing sōun yūh mōh rom, da rom jēng yi miaox in gah hoig nba huig naog ia, yūh nin geem hoig jīx dix mian yi ang lai bōun saex.

105. [grax sang bai saex hag mōi gīeh rōi mgraig] rōi hag mōi mōh vīag iag jīx bu dīx jē. rōi mīex dom gah haeg mōi, gon vīag vah lāig mgreem hag mōi, gīeh bīang nblōg mōi mu, mōi ngīex lu lax ang nyōm oud, dīx nblah gīeh hag goui ndaex lēem, moi si ndaing grōx gah, houig mai guad mōi yūm gah ang rīang dix lai goui gah grōx dix. moi bōun saex yūh nin, bīang nblōg jīx bōun bu bi ba gian lom lei gah mai mu doun dix līh, ndēe goui ndaex gah hag gōn bōun jīx nbiad mgraig līh kaing. sin sīao si ndah di bex qoung sae rom ra sōun, rom si ndah in graix gah hag mōi, bōun bāeh mgraig yūm. kaix in, sīao si ndah. dou dīag pix yīng ling dox moi ih, mōi saex ndīag ra yīeh gīn dox ih gao kex, gah jīx bai saex vāi.

106. [grax bai saex gah lāex si nax mgib mōi mai mgib bēix] si nax mgib mōi mgib bēix si um sāex mōh njāo hreeng jēi jāong dix ndaex poun aing nēem, gīeh mgib si um geem saex fax ying gah. mōi bēix iag quh, mgib ang lai hmom mgrāng mai lōum [**] mgib yīe bōun jē saex in gah. mōi bēix bōun saex in, hu qoh yām njāeh, jūng gah nū, mgreem mgib goui ndaex mai līh rom kreeing kaing, gīeh houig yām nīe saex mgib mgouh dix līh uig, gon nīe bōui dix gū si ndāeh gīeh mōi bēix yūm. bai saex lāex si um mgib mōi bēix, ran dēei ba kreeing oud ndēe saex mai daex nēix yūm lāex, kaix sīao rom si ndah laix su e loui sōun mai jīx dix sīao si ndah gāo mēng suang jia dīx sōun, si nkrah ndēe saex gah, graix si ndah kang jing sū rūang [**] gāo mai huang ang rūang gāo gah. gon jīx dix sīao nbēe sīang yiux mai nbēe bēix dīx loui sōun tie dein huang lax ndaex puan sōun, ngaig loug sae ndēe saex mgib kom hax. kaix graix si ndah mai kaix hax mgib, sīao man geei sum si ngax mai blah si kroi gīe gah, gīeh si ndah gaex oud mai gie si ngax.

107. [grax een dix briex si mīe] si mīe vēui sang briex dix hmom sang houg dix dom grouh, nboui dix dom si ngēh, nkreeng nkrib dou kaing. si mīe hoig goui vīag gōng gah dang een noh oud dīx ndaeh. si mīe nkruah gū si ndāeh ang lai jīx dix een mai bum si mīe an gix, rīan gah ke si mīe an gix dix mai. sang mgāig dix houg si nqeeng, ba ang oud ndaex qee in dix, ba oud grei grao gix sang hlong mgreem gah mgam mai rīb, nbū goui dīx nga sam sib li mī, gīeh bō ndēix ndēe leed; ba hoig gīe dix hmom, blag mgreem een pia gah, si hveing gīeh goui si nax, ang bōun dix bīed nding, nū gah leed. si mīe lāeg dix dom si mgleem dom bang, jīx dix een ndaex ang mai een ndaex mgam hngoux jax mai mgam hngoux, gīeh ang leed, gah bōun rīan vīag gōng gah. sang pai mgāig gah aoh si mīe mai gah hi si mīe, jīx dix haig si mīe oud bīang, seed daix dix ndaex si mīe seing, sin hmoung si u daix dix mai hax daix dix, sang pai bu bliag dix houg.

108. [brīex brēem ndāeg dēei dix houig sang briex yūh gah mox] (1) gīeh npaeng pru. hngoux im ang bōun bum dix briex, sang naih dix hri, gīeh npaeng pru, bu bliag lai lox, rīan gah aoh, gah hi mai līh blāeng. ndaex nyīex noung ming sin sang een brīex liang seex, jīx dix bum ndaex nyīex, ba goui tiaox jīng jīx dix hlong hlaong, gīeh hlaong kaing bīang diex si sib li mī, yūh rōng gah liang seex oud bīang, sīao jāg gū fēng ji, paix fēng sang, ding fēng sang pru npaeng, gīeh npom bōun houig gah liang seex, gīeh npom aoh mai rom dou kaing brīex. yām gīeh npaeng pru, sang baoh ndaex ndouh, bu bliag hngoux leed lai lox. (2) hloub gah sū liao bō gīeh npom. vēui hloub dix, dēei nbrēix mgong nbrēix mai rīb rīam, krib [**], diex mglāox līh kaing uig. kaix bum hngoux lang ngīe, dīx bum gīeh goui ndaix ndim yīeh houig loui boun hreing gīn, seed jiu jing vēng du jī si nax, hloub sū liao bīang kaix, si hveing graix gah mglāox hmom. sīao jē grax in, guang jing mōh ang gīeh npom. njāo mōh nin, sang nbrēi dix mgaig ndēe goui ndaex sū liao, mgāig gah gīeh glang noh lāex, si hveing hoig ang hoig mgud dix hmom gaex. sin yāox ndēe npom, sang pai nblāox noh. gū ngāix sang yūh nbōg yūm mgāig dix vēng du, mgāig gah hoig blāeng hngoux mai gah aoh hngoux. sin jō yām gouig, dēei sū liao bīang, pai houg. (3) qux lix blag hua sioux loui jē. ① qux lix gah gīh: brīex liang seex leed hoig dēei rīb rīam gix ndaex, dīx ra yīeh hmi gīh ndaex dīx gīn blag houig ra gīn, kaix hmi dix dāeh uig, jīx dix sae ndaex krong, gah jīx dix bum blang diex, dīx bum gīeh goui loui yīeh gīn houig puan yīeh gīn. kaix bum dix ndaix mu siao seex houig gao siao seex ra, naih bum brīex liang seex hri ngīe, dīx ngāix bu bliag ra nbōg, gīeh npaeng nyīed [** cf. nyīad]dix pru. sin brāix gouig, dēei dix houig gah diex. brīex liang se ex hoig houig dix grouh mōh ba sang som dix, dang een dix briex hmom, briex mai grouh, bō gīeh rōum dix mai liang seex an gix, nū gah ndēeih leed. qux lix grax in, ang nīe sīao māe, hmom siao go, si nkrah gah rom si ngāong kaix, mgaox hoig yūh dix hmom, guih mōh eeb ang gīh soung gah. ② qux lix gah rom qu: bum hngoux leed hoig dēei dix rīb rīam si ngax ndaex ndēe goui npaeng gah ndaex nyīex, hngoux leed ra hreing gīn qid rom qu gah ndaix gīn houig gao gīn, qid nang hmi nang, gīeh rom qu bōun goui gah mu hngoux uig., ndaex a līah ngāix ang jīx blāeng, jīx aoh, jīx hi. ③ qux lix gah rom si ndah ang sui: bih ndēe sang briex hngoux dix ndaex nyīex si ngax, ran qid rom si ndah ang sui blang diex, geem bum hngoux leed bīang kaix, nbū jād bum gīeh goui gao li mī. bum haog yūh nin, gīeh bum hngoux hlaong goui dīx mī. kaix hoig bum dix, sīao sū liao hloub ra mu siao seex, ndēeih naih hngoux leed. hngoux leed hoig qux lix dix nin, loui ngāix houig puan ngāix ang jīx blāeng. ra yīeh gīn hngoux leed sīao rom si ndah ang sui dīx gīn mai ra rōng, gouig brāix houg lai lox, rom si ndah ang sui dou uig, ang yīng sīang brīex ih eix, mōh ang bōun dix een mōh si mīe. (4) bō gīeh jīx leed. dēei poun nyāox, rom si māox hoig si ouh sae ndaex qee, mgūah dix nīe sae ndaex qee, hveg ndēe ndēix brīex liang. seex dix (brīex liang seex sang naih dix) gīeh jīx yod leed hngoux, gīeh rom goui ndaex hngoux leed yōm si nyeig.

109. [sang rian vīag gōng ih briex liang seex yūh gah mox] (1) houg ndaex gouig gīeh vīag. gōng yūm: yām aoh brāix ndaex ma hngoux vēng du si ndaing hlaong, houg brīex liang seex ndaex gouig, bōun gīeh vīag gōng yūm. (2) sīao nkreeing [** cf. nkreeng] mai yēeb vīag gōng dou: sīao nkreeing gah, nkreeing vīag gōng ndaex liang seex līh uig, mai sīao qe yēeb yēeb dou kaing liang seex. kaix nkreeng kaix yēeb dix, pai sae gōng yūm ndaex ngū mai jīx dix sīao rom loug gīeh hax yūm. (3) blaex vīag gōng sang lūan kaing guad: sang mgoig mai hngoux dix, mai guad hoig njāeh dix, qix vēng goui ngīe meei gao dūx puan nin, vīag gōng dīx nblah dou kaing ndēe oud dix moux dix gah guad. hrod gah yūh noh nin, jīx dix sīao grax goig, bāog, kuad mai bih blaex vīag gong sang moux dix gah guad yūm. nūm kaix mai vō, yām haog qix vēng houig gao dūx lāong, qid si ndah fang qoung ling (mai di di vui gix) si hveing grao, rīan vīag gōng moux dix gah guad ndēeih houig gah liang seex. ah loux dom ndēe uig, bāeh gōng moux dix gah guad dīx dui, hoig om mōh bāeh gōng hreing hmeen mu. (4) ndo dix bāeh gōng gah liang. seex: gōng muih dix haog ndēe hlaong, bum liang seex hlaong qoig gīeh gōng haog bīang bāeh kaix, mōh sīao gah muih gōng dix haog ndēe hlaong grax in, bum liang seex nīe bum, gīeh hlaong sam sib li mī sīao. mgong rīb, mgong bang ngīex, mgong nqong, seed dōuih bīang bum liang seex. goui dīx ngāix ra ngāix, dēei dix gūh gōng līh bāeh yūm. gah jīx dix nkreeng liang seex oud gah dōuih bum, blaex gōng goui ndaex. (5) ndo dix bāeh gōng gah brīex muih noh dix ih, sīao mgam hngoux, nklaog hngoux jax, mōg si vōng, nblaeh nbēe in gix, yūh brīex muih gōng dix ih ndo houig, saex hmom ndaex dōg ndaex gloung, ndāeh bīang bum liang seex ndēe nīe gōng, gīeh gōng rōum dix houig ih, dīx ngāix dēei līh dīx nbōg, nkreeng līh bāeh yūm. (6) mgud hloub bīang liang seex, rīan gōng si nouing [**] gah: gōng si nouing (log gōng hngoux jax) bōun dix mōh gōng, mu on, ang bōun lāig ndaex bum liang seex dom raex, jīx bōun dom ngīe gah bīang bum liang seex. hoig dōng gah yūh gōng si nouing nin, yām sae liang nkraox ndaex grao, sin rom sui feng, vēng du ko hmom, gīeh mōh liang seex hmom, gōng gīe ang. nīe gah, jīx dix sīao nqad, pia ang gōng goui gah mai ba grouh, hloub, mgud bum liang seex hmom sīed gah, bō ndāeh ndaex goui jeeix gox. gōng ang bōun bu dix oud dāe, ang goui mīex ngāix dix jīx yūm. (7) bāeh gōng gah si ndah rīb: ① houg hlax kaox daex naix grouh grēed mōg, mōg hlax kaox ndaex naix gao gīn ndim dui dāi bi ba aex [**] ndaex dīx gīn, yūh mōh rom dāe, ra yīeh gīn liang seex sīao si ndah ndaix tei, mgūah jād dix sae gah, nīe sae bīang, ang lai jīx goui gōng gah, mgrāng yūh mai npom ang jīx dīeh dix. ② gīe si mgīab, gī lā ndaex man sā bu, een bīang liang seex, ang mai dūng bō lai dōub, yūh nin, liang seex geem ang lai jīx goui gōng. sin gōng hoig goui gah liang seex, dēei gōng mai dom dou, een mgīe si mgīab mai mgīe gī lā bīang kaix, gah jīx yām. ③ een si ho ndaex liang seex puan līah biam, gah jīx rīan gōng gah liang seex.

110. [yūh mōg ding fēng gah houn yeix kuad] lāeg houn yeix kad hmom dou ba ang goui saex, kaix hoig si nkrah dix si ngax, sīao jāg da jīang jī grēed pong, nbāox sīao mo si māox (mo hriam gah jīx) yūh mōh rom. yām mo dix sae houn yeix kuad hoig pong gah sae nang rom ndaex jeeix, gīeh rom grēed dix līh si ndaing hmom rom, mai ang gīeh houn yeix kuad dīeh dix raoh lūng. sōun sang ang gīeh mōg ding feng hi yām yūh dix, jīx dix gōi sae rom si ndah ya liu suang ndaex jeeix. sīao nkreeng hrang dōng nkreeng ra nbōg, rom hoig nkreeng dix hmom sae ndaex ang (ndaex dūng gah jīx), een dūm dix ndaix mu siao seex houig gao mu siao seex, kaix dig si nbroui bīang mai rom si ngāong. sōun sang gīeh mōg ding feng si ndaing nīe si ngax si ndaing bāing, jīx dix nbāox tie rom ndaex ang ndaex dūng, sīao kaox si mgūax gah, een dūm dix gao mu sīao seex ra, gīeh rom goui bīang mōg hoig si ngāong rīang, gōi hieh rom goui bīang. mōg ding feng kaix dēei rom dix kaing, gon goui rom ndaex ha sib sōun. yām dēei ding feng līh, ran dēei ba oud bīang dīx jād, kaix dēei ba goui ndaex mgrēng, in mōh ba rīex hmom dēi dēi. mōg leed yīe hi yīe nīex, sang pai houg dix grouh, sīao jāg houg grouh nīe hmom. sin jāg ang goui, jīx dix sid mōg ding feng mōh loun si ndū uig, sae dix houg ndaex grāeng. kaix hoig houig dīx grouh ndēeh [** cf. ndēeih] yūh mōh mōg, geem son dix mōh ba hoig hmom. ba hoig hmom sae ndaex qee man jīx lāig npaeng ndaex, briex hmom ndēe si ouh.

111. [yūh nam oi gah si vōng] yūh nām oi gah si vōng, grāeng sīao dix gah ang nū ang nīe, sīao ngīe jāg dah pong, o dīng, ang dīng, nbae nkreeng, dūng hriam (dūng su liao gah jīx), gon goui vēng du jī mai noung dūx jī liang dix noh gah. dēei si vōng hoig grēed dix mōh mōg mai ba mōh mu gah jīx, mu gīeh si ndū yāeng mu mgaox, sae dix jēi ndaex rom, mōg si vōng dīx yīeh gīn sae rom ndaex ra yīeh ha sib gīn, jēi gao mu siao seex ra. yām jēi dix, mōg si vōng dīx yīeh gīn, sae si ndah yi vang dang vui ding fēng mei ndaex dīx gīn, nbāox sae si ndah lux hua gai si ngax ndaex ra rōng, gīeh briex ding fēng mei dom hmom. hieh mōg si vōng hoig jēi dix hmom mai rom ndaex o kang, sae rom ngaig sin. gīeh rom hoig hax houig bied sib bied dūx houig gāo sib dūx, yon ngū kaing gao fēng jōung, sin yāox gah hoig dang oud rom kaing si vōng log jēem dou fux jeeix nan hoig jīx. kaix hieh rom dōux daex ang, gīeh noh hloung. gīeh vēng du ndaex ang hoig goui jiad sib dūx, nbāox sae ding fēng mei ra rōng, sīao kaox si mgūax braog ndaex ang, een dix ndāeh ra mu siao seex, sīao brūx hloub bīang ang gīeh si u. gīeh vēng du ndaex ang goui hroug sib ha dūx si nqeeng, gīeh rom dōux si vōng hmom bōun dix mōh nām oi. gah mgoig, sae rom dōux ndaex man sā bu nbiad rom līh. yām nbiad dix vēng du ang yōm kaing hroug sib dūx. rom si ngāong nbiad dix līh hieh ndaex o dīng, nklaog jīx dix mōh see liao, kaix sae ngū mgreem o ngaig dom ndieh rom. yām njāeh sīao ngū dīng ngaig ra mu siao seex, ngū sang hmom dīng gah. rīan dix bō lai gīeh leeing, nū gah soung nām oi gah. gīeh rom nām oi hoig dōux, ndēeih sīao ngū iag ngaig gah, ngaig dom houig noung dux bo mei si sib ra dūx, geem jīx dix yon ngū dēei nām oi.

112. [yūh nām oi yi tang gah houn] nām oi yi tang houn si ndaing nīe sīao dix gah grax yūh ming bao, gao ding mai nām oi blix. yūh nām oi yi tang houn iag sīao māe, si ndaing pai ih gah, si ndaing ko būi eix noung quing yūh. jē ba yūh dix gah mōh houn im, houn grouh gah jīx, grāeng sīao dix mōh jāg grēed pong, rū dao ngū mai o, peeng, ang in gix. grax yūh dix mōh nin: (1) grēed pong: gīah hloux houn, grēed mu goui dīx li mi. sin sang mōh nām oi loun, kaix grēed dix pong sae. nklaog. hngoux hoig si nkrah hoig lāeg dix hmom ndaex gao sōun, gīeh npom bōun lāig ndaex yām hngaong dix, ang jīx bīd dix dāe. (2) hngaong guih: sae houn im (houn grouh hoig jēi dix jēih gah jīx) ndaex hngaong, hngaong sin mai jīx dix guih sin. (3) mgūah mōh nām oi: mgūah dix mōh nām oi loun mai nām oi rom ra jē. yām yūh nām oi loun, kaix hoig hloung houn hngaong. dix, hmi si ndah mei ya (ding fēng mei gah jīx) ndaex boun sōun, hmi dāeh ndaex uig (bō yūh mu houn lāex, nū gah ang nyōm dix nbiad). yām yūh nām oi rom, ran gīeh houn hngaong dix mōg rom, sae rom siu si ndū mai houn, hmi houig hroug sib dūx, hmi rom si ndah mei ya (ding fēng mei gah jīx) ndaex, gīeh bōun dix mōh nām oi mai vēng du goui hroug sib dūx houig hroug sib ha dūx. gīeh sang bōun dix mōh nām oi vēng du ang bōun dix hlaong kaing hroug sib ha dūx, nū gah ang ding fēng mei lai jīx bīd; sang gīeh mōh nām oi, vēng du ang bōun dix yōm kaing ha sib ha dūx, nū gah goui si jing gah mai si oui blai. (4) nbiad: sīao man sā bu nbiad loui boun nbōg, gīeh rom nbiad dix si mgraing blīex, ang goui si nbroui rom rīang ngīe geem ndāeg nāox. (5) gīeh si ngāong rīang: sae rom hoig nbiad dix ndaex o, gīeh vēng du gōi houig bied sib dūx, sae hox sing tang ndaex ra sōun blag(hox sing tang mōh jē ba ih dix, yīe jōuih dix gah nyīex sang ding), hmi dom si ndaing, nbāox sae ngū gah, gīeh vēng du houig dom dīx yīeh dūx, gīeh yūh nin sam sib fēng jōung, gīeh nbeeig dom si ngāong rīang nām oi. (6) gīeh nklaog līh: rom nām oi hoig nbeeig mgrong, sae dix nbiad ndaex man yam si u. (7) ngaig mōh nām oi: gah mgoig sae dix ngaig rom nām oi ndaex o, ngaig gah rom si ngāong, gīeh rom hoig hid geem bōun dix mōh nām oi.

113. [yūh ga sōi gah dū dē] ga sōi hox ah fēng see mai fēng tiaox gah, yūh dix gah dū dē, jēem gix mai, houn gix. ba lāo eix din mōh jē ga sōi yūh dix gah dū dē. dū dē yūh dix mōh ga sōi, sang ran rūah si nbroui goui ndaex si ngax, si nkrah si ngax, sīao rom si ngāong jēing gao siao seex ndaix houig dīx nga sīao seex. kaix hoig jēi dū dē dix jēih, dēei līh kaing ndaex rom breem [**], si nkrah lai lox, grēed dū dē mōh rom. kaix sae rom kom nklaog ndaex man hae nbiad, sae ndaex rom nīex kom hae, lu liang dom si ndaing, gīeh rom dōux giex nklaog dang oud. gīeh rom dōux hoig nbiad dix līh uig, dēei nklaog dou kaing, gīeh rom dōux dūm dix ndaex rom nīex. yām dūm rom dōux dix, mōg nbēe jīx si nbloui bīang rom, yām būg rom dōux njāeh (rom nīex) sang būg dix kom mōg nbēe si nbloui in. rom dōux een dix kaix, nbāox sae rom si ngāong jēi dīx ngāix, gon nbāox līh mōg nbēe, gah gon sang būg dix līh. hoig jēi dix ndaex mōg suang piao fēng mai rom si ngāong, rom dōux si ndaing si ngax bāing, jīx dix sae ndaex hae nbiad rom gon goui gah, nbiad dom ndēix grouh rom kaing, jīx dix mōh ming. yām yūh ming, ran sīao rom dōux lēed hmi mai rom ga san, sae rom loug ndaex, yūh dōux ngīe, bīed daix dix gah, gīeh jīx līh om hee nan, kaix nbāox sae mōg dū dē grouh hmi mai. sang hmi noh on blang ngīe, ang bīd gah daix dix, geem ndāeg jīx dix gīeh mōg roig. yūh mōg roig sīao nbūg jīx roig gah, ndaex goui gah nbūg goui dīx a līah hao mī, sae mōg dōux hoig hmom ndaex nbūg, gīeh noh roig dix līh sōi ngīe, sae ndaex o rom loug, hvaing līh mōh bōud [** cf. boud] ga sōi im kraox. nbāox sae ga sōi ndaex rom si ngāong, kaix hoig sae dix ndaex rom nīex mai rom ga san, hveg gah kaox oux si mgū, ndāeh ndaex nyīex dīx ngāix, gīeh rom līh kaing jeeix, kaix hoig grouh jīx dix mōh ga sōi grouh.

114. [yūh ga sōi bāing nyōg gah houn oi] sīao mōg ding fēng houn oi, sae mōg dū dē (mōg jēem gah jīx) ndaex jeeix; yūh mōh ga soi bāing sōi ndaing nyōm dix jōuih ndaex laih. (1) lāeg jē ba sang yūh dix ga soi gah: houn oi im (houn oi grouh gah jīx) sang sīao dix, zi liang sang si ndaing hmom. klob bāing. houn oi im sang dīng mu, gīah hloux, ang goui saex. ndaex dū dē (jēem gah jīx) ang goui si nbroui, hmom mgrāng, si ngax. ndīng sang sīao houn oi gix dix: houn oi grouh bied sib sōun houig gāo sib sōun, dū dē (jēem) gao sōun houig dīx nga sōun. sin mōh houn oi im sang sīao dix līah yīeh si sib gīn houig a līah yīeh hroug sib gīn, dū dē (jēem) ra gīn houig dīx nga gīn. (2) grēed pong: sīao jāg fēng sui jī grēed houn oi im (houn oi grouh), dū dē (jēem) pong, dēei ba hoig grēed dix pong sae ndaex krong nkreeng dag deui dix, sīao rom qid gah blang, gīeh rom houn oi gix lā lāig ndaex ang (ndaex dūng gix gah jīx), nklaog jīx dix dox līg ih. (3) gīeh rom ding fēng dūm dix: kaix hoig lā rom ndaex ang, nkram dang dūm dix mgreem, houig kaix bloi rom jēi dix noh gah, dig rom sam lūng hle [** cf. hlee] si nbroui gix goui gah, nbāox sae rom kraox, si mgūax rom dōux. yūh nin ra loui nbōg, gah hoig hvaing mōg ding fēng si ngax līh, houg grouh. (4) dū dāig mōh loun: mōg grouh sang yūh ga soi gah, dēei līh loui boun sōun, dui mai rom, gīeh mōh rom ding fēng boun puan sōun, sīao rom loug hmi mai, gīeh dōux ngīe, ndēeih hmi mai ding fēng hoig ke dix dāe ba gon goui gāo sib hroug sōun houig gāo sib jied sōun, sae si ndah ga san ndaex dīx sōun, sae rom si ngāong ndaex. jeeix, dū dāig mōh loun. (5) roig yūh mōg hvaing ga sōi: sae loun ding fēng ndaex nbūg roig, yēen rīang dix si ndū blang, gīeh ga soi im roig lāig ndaex o. hoig goui dīx mu fēng jōung, ngaig ga sōi bāing si ngī ngīe, yām sae dix ndaex rom sang pai sīao mgong oux hvaing līh, sae hloung ndaex rom hloung, houg grouh kaix. (6) meed gah hmad: hnod ga sōi hoig grouh mōh mād, een ndaex nyīex (ndaex ang gah jīx), doug hmad gah mgreem ga sōi, si nax ga sōi giex hmad gīeh goui gao li mi puan. meed hngaong ra mu siao seex, gīeh ga sōi si ngax bāing dēei līh.

115. [yūh blai] jē ba yūh blai hre gah mōh jē ba nīe ding fēng gah, log hngoux, hngoux jax, si vōng, nqong, houn mai blix kaox si gāing gix jīx dix yūh gah. ndaex jē houn log houn oi mai houn yeix kuad ding fēng goui ndaex gon nīe kaing nqong, mōh lē ba si ndaing hmom gah blai hre, sin ji sū hmom, blai yūh dix si ndaing npong, ang lai sīao hngoux gix gah. log blix kaox si mgaing, mōh fux qang ping blag ling yiex, sin nbrēi dix sīao, lāo ang iag sīao brīex, gon bōun gīeh ngūah num yōm. blix kaox si mgāing si ndaing nīe goui gah eix yīng nāng mōh qing gang li, ding fēng goui ndaex blix mōh ha sib sōun houig hroug sib sōun, yūh blai gah si ndaing hmom. yūh blai gah in gix, om gah yūh dix gah hngoux gix nan, jīx dix hrom jing yīng hoig yūh dix mōh vēui in, gīeh nīe nyōm dix sīao zi yīng, gīeh gāing nqo haog huan, nīe bōun māe sīao brīex hngoux gix mai su saix blai yūh mōh blai hre, grax yūh dix mōh jēi noh jēih, hngaong sin, naih hloung, hmi mai su saix blai, gīeh log nām oi, hlong si oui blai, hngaong blai līh. grāeng sang jēi hngoux gix gah, sang pag dix si ngax. hngoux gix jēi gao mu siao seex ra, kaix sae ndaex hngaong, hngaong sin. vēui sang hngaong dix hruad nklaog mgam gah ndaex hngaong (sin mōh hngoux gix ba goui nklaog jīx dix ang hruad nklaog), yām hngaong dix sang hruad rom mai bu bliag dix noh lai lox, ra yīeh gīn brīex hruad rom gah dīx yīeh si sib gīn houig dīx yīeh hroug sib gīn. vēui hruad rom mai kaix hruad rom ngū sang dīng, vēui sang līh kaing hngaong dīx nga fēng jōung, sīao ngū dīng hngaong. hngaong boun mu siao seex houig puan mu siao seex, brīex sang hngaong dix dom si ndaing. kaix hoig hngaong dix sin, naih hloung blang nqad si ngax, bu bliag ra nbōg, mian ba loun pong, gīeh si ndah blai bōun lāig gah ndaex. brīex naih hloung mōh sam sib dūx houig sam sib eid dux, hruad su saix blai dāeh gah uig, brīex ra yīeh gīn sīao si ndah dīx gīn mai boun rōng. kaix hoig hruad si ndah blai gah hloub hmom gah nbrēix gix, een goui dīx nga sīao seex puan houig dīx nga sīao seex ndaix, hmi brīex hoig om nām oi mai su saix dāe, sae ba hoig hmi dix ndaex ang, dōub mōing ang sīed, hoig goui dīx yīeh gao mu siao seex jīx si oui blai, bōun dix hngaong blai līh. sōun sang gīeh blai nīe līh, nīe hmom zi liang, yām hngaong blai līh sang dōub ndōub dom sīed, ang gīeh npom blai bōun līh, bō sīao grāeng goui qing gah, grāeng gīeh si gīad sang hmom, npom mai rom sang gūb, gīeh vēng du blai līh goui dīx nga dūx. blai līh vēui yīe goui si nbroui gah, blai līh kaix yīe ndaing jeed, njāo mōh nin, dang een blai njāeh mai blai mgoig, blai līh vēui a līah ndaix gīn mai blai yōm kaing gao dūx puan blag kaix een dix hngaong dāe blag kaix. būi ndīx yūh blai fēng jiu, een grax hmom yūh blai a līah mgrong: 1. būi yūh dom dōng si ndong dix gah jī sū; 2. rom sang hmom sang die; 3. yām sae si ndah blai vēng du brīex sang ko; 4. brīex yūh blai gah sang nīe ding fēng; 5. grāeng sīao sang ndaing si ngax; 6. vēng du yām hlong blai sang ko; 7. ngū sang hmom laeh, iag lāex mai ang goui si nbroui. grax yūh blai in gix ko mai kox sioux yīng li.

116. [hruad rom gah jēem mai dom mgoui gix jīx pai goui blāeng gah] grax hruad rom gah jēem gix gleh pai blāeng, ndēe hmom goui blag in gix: dīx mu mōh ndōd nbōg yām, sīao boun puan ngāix hoig jīx dix ih. ra mu mōh si ndaing hlaong qang liang. loui mu nklaog dang hu kaing dou, ang goui rīah ang goui hlax, on groing nīe rom. (1) yūh krong: lāeg mgong rīb ang goui si jing ang hi (nbrēix, rīb, mgong hngoux jax jīx uig), yūh diab nbrēix gix, lang gīeh goui ra yīeh dīx nga li mī, vīeh gīeh goui hroug sib li mī, kaix yūh diab nbrēix lom lei dix, ndaex si nax gīeh goui jiad sib li mī, hlaong goui hroug sib li mī, blag bīang blag mgreem gīeh ndōub goui, gīeh ndaex krong bōun sae jēem gao gīn. si hveing krong blag brāix gīe jei rīex gah dīx jād, ndaex krong hlong sū liao gah dīx jād, blag brāix nbāox sīao sū liao gīe hmom. gah blag mgreem ndēe njon dix seed mgong yang yid jīx līh rom gah dīx mgong, gīeh rom goui grei bōun līh gah. (2) ran jēi jēem si vēui sang blāeng: sae jēem ang gōng nyang ih, ang mōh dīx blag, ba ndaing dīng mu ndaex peeng, sīao rom si u (ian vēng du rom mōh ha sib dūx, jeem gix mōh sam sib ha dūx) jēi. yām jēi dix, yūh lūng dū dāo gah kaox, hoig goui puan fēng jōung dēei pia dōub bīang, sīao grāeng bōun gīeh vēng du goui gīe hmom. jēi puan mu siao seex, jēem dūh dix blāeng. nbōg yūm in pai hvaing jēem līh, gīeh rom līh kaing uig, sae ndaex peeng ang rom goui gah, sīao brūx dāi hloub hmom, een ndaex nyīex goui vēng du dīx nga dūx houig dīx nga dūx puan, kaix loui mu siao seex jēem līh blāeng, yām in, vēng du ndaex peeng goui sam sib dūx. (3) yūh vēng du dīam gīeh blāeng pai dīng: dēei jēem hoig sang blāeng hruad lāig ndaex krong. hloub blang gah rīb, hruad rom bīang gīeh vēng du dīam: puan mu siao seex hruad rom dīx nbōg, dīx nbōg sīao rom dīx nga gīn. ngāix njāeh dix hruad rom gah ian, vēng du mōh dīx nga dūx a līah, rom lā dix līh, vēng du goui sam sib dūx, ndaex krong, vēng du mōh dīx nga dūx a līah; ngāix kaix, rom hruad dix gah vēng du goui dīx nga dūx līah, rom lā dix līh vēng du goui dīx nga dūx ndim, vēng du ndaex krong mōh dīx nga dūx līah; hoig goui loui ngāix, rom hruad dix gah vēng du mōh dīx nga dūx puan, vēng du rom lā dix līh mōh dīx nga dūx ndaix, vēng du ndaex krong mōh dīx nga dūx boun. yūh nin boun puan ngāix, blāeng jēem jīx dix dēei līh kaing ndaex krong. yām hruad rom gah jēem, sin sae nblāeh jēem gix ndaex, gon bōun gīeh qang liang hlaong. grax yūh dix mōh nin nblāeh jēem jēi ndaex rom goui vēng du sam sib dūx, jēi dīx nga siao seex boun, kaix dēei rom nblāeh dīx sōun hieh ndaex rom si ngāong goui sam sib sōun, vēng du rom gīeh goui sam sib dūx si ndaing ko. hruad rom gīeh vēng du dīam bīang krong.

117. [jēem dou fu] si vēui yūh jēem dou fu, ran grēed jēem grouh mōh dix dīx blag, nkreeng nklaog dou kaing, sae jēem hoig grēed dix ndaex rom si ngāong, jēi ra mu siao seex houig boun mu siao seex, jēi dom hoig jēih jēem. kaix grēed jēem jēi dix kom rom, grēed dom gie. sōun sang gīeh rom dou līh, sae rom si u ndaex rom jēem hoig grēed dix, sīao man bōun jīx nbiad rom jēem līh gah, nbiad līh, gīeh nklaog dang oud, geem jīx dīx ngaig rom dou jēem. yām ngaig dix, dū dāo lu lox, nū gah leeing yūh o, gīeh jēem daex du yūh dix si oui leeing. rom dou jēem sang ngaig dix dom ang lai goui npom im, gah loug bīang rom dou jēem om ba sam goui hroi rōun dix dāe nan, geem ndāeg bōun dix yāog o. sin sīao si māox nīex gīeh rom jēem rōun dix, ra yīeh gīn rom dou jēem sīao si mgox nīex sin dīx gīn mai ra rōng, gīeh si māox nīex mōh rom sae ndaex peeng, hieh rom dou jēem bīang, pai dū dāo, dū dāo dom houig mgreem, gīeh rom dou jēem mai rom si māox nīex dāeh dāe uig. kaix in ang lai dū dāo, nkram noh gōi dīeh dix mōh hua sioux jox young [**], rom dou jēem rōun dix bōun dix mōh rom jēem dou fu. sin sang gīeh mōh jēem daex bū on loun, dēei kaox pia gob boun blah jim log loun jēem nan, pia kaox hlong dix mgreem gīeh jīx dix dēei, hlong man bāing ndaex, hieh rom jēem daex dū ndaex kaix, sae ndōub bīang gīeh rom līh kaing, dēei kaox si hveing, sid mōh loun, jīx mai. gah yūh jēem dou fu lom lei dix, mōh dēei man bāing gīe rom jēem daex dū gah, mgud rom goui ndaex dou, dēei man kaing jīx mai.

118. [jēem dou fux pix] yūh jēem dou fux pix, jēi jēem, grēed jēem mōh rom mai nbiad nklaog līh kaing om gah yūh eix jēem daex dū nan, mōh ngīe sang gīeh rom jēem nīe dōux, gīeh noh yīe rōun dīx log hag nan, yām ngaig rom dou jēem, gah dōux rom jēem sin bīed gah daix dix ang bīd gah daix geem ko, yūh nin jīx dix yāog o kaing bīang ngū. kaix hoig yāog rom jēem dix bīang ngū, ran sae ndaex grāeng an gix, sīao log dūh būg dix sae ndaex o oud bīang ngū lu lox, gīeh gōi loug jīx rōun dix log hag nan, sin hag in dīeh dix bāing ang bīd gah daix eix, jīx dix sīao tu dēei līh houig gah kaox si mgū. yūh nin lu lox, yūh dom hoig uig rom dou jēem. hag jēem daex dū houg dom ndēix grouh, sam gon on jeeix, jīx dix niab dāe, nbāox gīeh npaeng pru grouh, hoig grouh uig geem jīx dix gīe.

119. [jēem jūx] gīeh jēem mōh dou, si nkrah si ngax, jēi ndaeg rom gao mu siao seex līah, sae dix hngaong ndaex hngaong dīx nga mu sīao seex, yām hngaong dix ran gīeh ngū dīng gah, kaix sīao ngū iag gah. kaix hoig sin jēem sae ndaex krong, hloub man gah bīang, een puan ngāix houig a līah ngāix, gīeh noh dang si oui, gīeh si nax jēem hoig goui hee jīx mai. in mōh ba sang yūh eix jēem jūx gah heui. nbāox hrod dix yūh līh, sin yūh jēem jūx mai si mging, jēem dīx yīeh gīn sīao gīh dīx nga gīn ra, ba dūm dix grei nbēe daex gao kex puan, mōg bax gox ra rōng, mōg gī lā ra rōng, mōg si mging ra rōng, si mging hoig sid dix gao gīn mai mōg mag grām jeeix, hmi mai jēem yein dāe. sin mōh yūh jēem jūx taix hox; jēem hoig hngaong dix sin sang een dix ndaex nbia gīeh si oui, naih nbū jēem goui boun puan li mī, gīeh si oui mai vēng du dīx nga dūx puan houig sam sib dūx ra, hoig goui ra loui ngāix, haeg bāing goui gah jēem dīeh dix lūng, sae gīh mag grām gix ndaex, yein hmom. jēem dīx yīeh gīh, sīao gīh dīx nga gīn ra, blai gaex gao gīn, ngāe nbēe daex gao kex puan, mōg bax gox ra rōng, mōg gī lā ra rōng. kaix hoig sae dix ndaex eing gao ngāix dū dīeh dix nbōg, kaix dōub hmom bō gīeh npom, yein ra loui kix jīx dix ih.

120. [jēem si ma] dū dē si ma goui dū dē si ma raoh, dū dē si ma lūng, dū dē si ma nbēe, dū dē si ma sae gīh mag grām gah, grax gah yūh dix ndēix om bāox dix uig, mōh jē ba sang hmi dix mai ba ang hngaix [**] om bāox. sae dū dē grouh ndaex rom loug dung dom nbruih hloux, hvaing līh jēi ndaex rom si gīad, grēed mgūah dix mōh blag, sae ndaex rom gīeh nklaog si nbloui blang rom, dēei dix dig. sae dū dē ndaex nbia, naih nbū goui boun puan li mī, een ndēei si u gīeh si oui. loui ngāix dū dīeh dīx nbōg, a līah ngāix du dē dīeh dix si mgraing bae, gīeh hoig nbruih dix on hoig ko. dū dē hoig si oui jēi ndaex rom gīh (rom si ngāong ra yīeh gīn sae gīh ndaex si sib hroug gīn), hoig goui ra kix hmi mai liao sang sae dix ndaex jīx mai. dū dē si ma raoh: dū dē hoig jēi dix ndaex rom gīh bied sib gīn, mag grām grēed dix dīx yīeh dīx nga gīn..dū dē si ma lūng: dū dē jēi dix mai gīh dīx yīeh si sib gīn, mag grām grēed dix dīx nga gīn boun, rom nām oi raoh dīx nga gīn, tang sex gao gīn līah. tang sex mōh nām oi si vōng mai nām oi raoh ba ndīag dix leeing dae. dū dē si ma sae gīh mag grām gah: dū dē jēi dix mai gīh dīx yīeh gao gīn, dū dē grouh ra yīeh gīn, rom gīh ra yīeh si sib gīn, si ma die si sib gīn, mag grām grēed dīx yīeh hroug sib si gīn, mōg mag grām grouh ndaix gīn, nām oi raoh gao gīn līah, bax gox, gī lā, mōg si mgiab mōh ndaix rōng kom uig. dū dē si ma nbēe: dū dē jēi dix mai rom gīh dīx yīeh dīx nga gīn, mag grām grēed sam sib gīn, si ma die gao gīn, mag grām mōg grouh ndaix gīn, nām oi raoh gao gīn, bax gox, gī lā, mōg si mgīab mōh līah gīn kom uig, nbēe daex hoig sin dīx nga gīn.

121. [yein daex ding gaing npong] daex dīng gaing rom si ndaing iag, dou si ndaing sīed si ndaing gian, yām yein dix sang gīeh gīh yīe bōun lāig ndaex mgrēng daex. njāo mōh nin, yām yūh gaing daex sang gīah hloux rīeh kaing, gaing daex qaox nīe dīng sid goui mōh loui boun sīag; gīh sang sīao gīh mōg, yīe bōun lāig ndaex gaing daex. sin sīao gīh dīng mu, nū jēih, qaox hreeng nbōg yām jēih, yīe gīeh daex dīng gaing bum. dix aoh ndaex ang, hi si um. yein daex ding gaing, gaing daex ra yīeh gīn sīao gīh sam sib gīn, yām yein dix ran hruad gīh gah grei ang, sae gaing daex dīx jād, hruad rom gīh bīang, nbāox hruad gīh bīang. sae daex dīx jād dīx jād, hruad rom gīh mai hruad gīh, hoig sae dix nāog ang nbāox hruad gīh bīang, dōub ndōub sīad [**] bō gīeh npom. yām hruad gīh, blag mgreem yōm hruad, blag bīang nīe hruad, gīh sae dix gah mōing ang sang gon nīe jeeix. gīh sang hruad dix dāeh gah daex uig, gīeh daex gū gaing bōun bīed gīh uig. kaix yein dix dīx ngāix ra ngāix, rom gaing daex līh, gaing daex rog ron dix, mgud si māox bīang, gīeh gaing daex bōun oud ndaex rom daex uig, gīeh rom yein daex hlaong kaing daex puan li mī. ang bōun gīeh gaing daex nplian kaing rom. goui dīx kix bōun yein dix sin. kaix hoig sin gaing daex, jīx dix nbāox lōi dix yūh, yūh mōh gaing daex dīng npong mai gaing daex an gix. grax yūh gaing daex dīng npong, dēei gaing daex hoig yein dix sin, gīah hloux mai rīah goui gah, sid loun si ndū ngīe uig, houig ndēix sang grouh, jēi ndaex rom vu sīang lūx puan ngāix houig a līah ngāix, dēei līh houg grouh, nbāox houg puan līah ngāix, dēei līh houg grouh. kaix hoig houg dix loui nbōg jēi dix ra nbōg, gaing daex gīeh lūng mōh hoig hmom. ba ke dix mōh rom vu sīang lūx mōh: gaing daex dīng hoig yein dix grouh mōh ra yīeh gīn, blai jīang jiu ha sib gīn, jīang sex gao gīn līah (mgūah dix sae ra nbōg), si ndah tang jīng boun tei, ang si sīang suang nax boun rōng, soug gī la līah rōng, jai hung dīx rōng, si mgīab dīx rong, sae rom vui jīng ndaex jeeix.

122. [daex ding gaing ying nāng] daex dīng gaing yīng nāng gah sae gīh mag grām mai gah yein dix goui ndēe dang, kaix hoig yein dix hmom, npong gah ang om bāox. gaing daex yein eix daex dīng gaing gah, si vēui sang yein dix, mgāig ndēe doun ndēe glog, hrod dix lūg gaing daex goui loui boun sīag, sae dix jēi ndaex rom, kaix houg rom goui gah blag brāix grouh. yām yein dix, daex dīng gaing im ra yīeh gīn sīao gīh gao gīn a līah. nbōg njāeh dix yein dix sīao gīh līah gīn, goui dīx nga sīao seex boun dū dīeh ndaex ang; nbōg yein dix kaix sīao gīh līah gīn, goui dīx nga sīao seex boun nbāox dū dīeh ndaex ang; yein dix nbōg loui sīao gīh puan gīn, puan ngāix dū dīeh ndaex ang, ba dīng mu nīe yein dīx ngāix ra ngāix. hoig yein gaing daex dix hmom, dēei dix nda ra loui mu siao seex, hoig nda rom grouh sae ndaex ang, sae rom jīang gah, sae daex dīng gaing dīx jād njaeh rom jīang bīang dīx nbōg. sae nguan kaing mōing ang gao li mī, sae rom jīang bīang, gīeh daex dīng gaing mglib ndaex, goui jiad sib ngāix houig bied sib ngāix geem ndāeg bōun sin. rom jīang yein daex dīng gaing yīng nāng mōh yūh dix gah in gix: lāo mian jīang dīx nga gīn sae rom ko ndaex ngaig loug, sae gīh ndaex ra gīn, nām oi mei gui puan gīn, rom nām oi si vōng puan gīn, lāo bex jīang puan gīn, nām oi raoh hmom gao gīn a līah, dū dāo gix dāeh dāe uig. rom ji ang hmom lūng blang ngīe; si oui npong die, yām yein daex sang sīao ba si ndaing hmom, geem ndāeg boun yein daex dīng gaing hmom.

123. [daex jax qai] ran dēei mgon gīah hloux rīex mai si nīag goui gah num gaing daex, bō gīah hloux on goui gah ndaex mgrēng mai gah rāo, nū gah ang nyōm dix yāox gah. kaix sid gaing daex goui dix ra rōng, gū mu loun gīeh ba rīex ba on goui gah, ba glāi ba bāing mgrūm gah. sīao maox hma jīeh gix mōh njīeh nda grouh, yām nda dix blag glāi gīeh vūd dix blag vēei, nū gah nda dix lūng. nda dom ndēeih on loun daex, hoig ndēix sang grouh yein noh mai gīh. loun daex sang gouh dix, sang mgāig gah grouh mōh lēed, yēen braog loun daex gah daix dix, gīeh hmoung gah sam gian mōh hoig jīx. hoig gouh daex dix sang pai yein dix ndaex ang, gīeh hreeng bum dix aoh yīe hi. yein daex jax qai sang yūh dix ra nbōg. ran mgūah loun daex mōh jād sae ndaex ang, sīao gīh yein gah, loun daex ra yīeh gīn sīao gīh ndim gīn houig gao gīn. yām yein dix ran hruad gīh gah grei ang dīx jād (ndēix goui dīx blag gīn), sae daex dīx jād, nbāox sae gīh dīx jād. hruad gīh dāeh gah daex uig, gū jād daex yēen sīed uig, yēen dom līh rom kaing loun daex, gīeh on. sae daex dīx jād dīx jād, gah hruad gīh dīx jād dīx jād, gah yēen sīed gū jād, hoig nāog ndaex ang hruad gīh gah bīang, nbāox yēen dom sīed. in mōh yein dix yām njāeh, nbōg yām yein dix mōh jiad sib song siao seex (loui ngāix loui som). gīh lāig ndaex daex, rom daex līh blag brāix, loun daex dīeh dix iag, ndaex ang goui rom yein, dēei daex līh, een ndaex krong, gōi ndīg gah jāong dix, gīeh rom līh kaing. hoig goui dīx ngāix nbāox yein dīx nbōg, loun daex ra yīeh gīn sīao gīh gao gīn houig gao gīn dīx, dēei loun daex goui ndaex krong mgūah jād sae ndaex ang, sae gīh gū jād, yēen sīed gū jād, hoig sae dix nāog ang mgud gah si māox. hoig goui dīx yīeh dīx nga siao seex (puan ngāix puan som), sīao rom yein goui ndaex ang, si nkrah gah dēei līh, sae ndaex krong, bum hmom ndīg mgud rom si ngax kaing, goui dīx ngāix gib joux hmom ngīe. hoig yein dix ra nbōg mai hoig mgud rom kaing ra nbōg, loun daex sang joux gib dix blang ngīe gū loun, lōd si nīag rīex goui ndaex līh, sīao rom yein hoig si ngāong si nkrah gah, gīeh mglāox diex goui gah daex si ngēh. nbāox sae ndaex krong, sīao ndīg gah jāong dix, hoig goui dīx ngāix dīx som, kaix hoig mgud rom dix līh, ra yīeh gīn daex hoig sin hmi sīang liao ndaex loui gīn, mōg mag grām ra gīn, si mgīab mu dīx rōng mai gīh gao gīn. sīang liao rōum dix dāe mōh sīao bax gox gī lā ha sib ha sōun, sang nax gao sōun, gāng qao puan sōun, sa reng boun sōun, roux [**] gūi ndaix sōun, si mgīab lāo loui sōun, si mging hoig sid dix grouh gao sōun puan. sae loun daex hoig yein dix hmom mai liao hoig peuix dix ndaex peeng kaox dīng mōing, hmi peuix liao dāeh gah uig, sae daex ndaex ang, sae dix dīx jād sīao mgrīx yēen sīed gah, bō gīeh si nax goui ndaex, dīx ang mgūah dix sae puan nbōg gīeh nāog. kaix hoig nāog ang, hruad peuix liao peuix dix bīang bōun rōng, nbāox sīao hlax daex yeix dix grouh (hlax jax qai mai hlax brāng brēg, hoig yein dix gah gīh gīeh grouh gah jīx) tux gah mōing ang, sīao sui nyix graix mōing gah, ang gīeh npom, jīx dix een ndaex grao.

124. [gei jiang] grax gah yūh gei jiang dix goui ra jē. dīx jē mōh gei im jiang, an dīx jē mōh gei jing hoig yein dix sin. jē si vēui ko ndaex lōg nyīex yūh dix ih dīx jeeix, jē blag kaix ko qang yein daex yein dom nīe. grax sīao gei im yūh jiang gah, mōh mgūah gei im goui ra blag, kod dū gei mai soug, houg ndaex gouig gīeh ndēix sang grouh, graix gīh gah, niab dix sae ndaex ang. kan dīx ngāix rom yein līh kaing, dēei gei līh nbāox houg, kaix hoig houg rom goui gah gei grouh, jēi mai ming jiang die, jiang yiux npong ba ndaing dōux rom gah jīx, goui gao ngāix houig gao ngāix puan jīx dix ih. grax jēi gei hoig yein dix kian mai jiang, dēei gei hoig yein dix sin, sae ndaex rom hloung jēi loui boun mu siao seex, gīeh gīh ang lai soung gah, kaix sae ndaex krong mgud rom līh kaing, jēi ndaex ming jiang die (rom jiang yiux ndaing dōux ndaing hmom npong gah jīx) gao ngāix houig gao ngāix puan jīx dix sae ndaex ang hu jōuih.

125. [blix mix jian] blix sang yūh mīx jīan gah sang ran dēei si mgīag mai yē ba kreeng [** cf. kreeing] goui gah kaing, si nkrah si ngax, dēei soug blix līh. blix qaox nīe dīng jīx dix mgāig gah sang yūh dix noh mgūah goui ra blag, gah jīx sid loun goui dīx jeeix; blix iag ang sīao mgūah, sīao nyēix jih blix goui ndaex, bōd gah mgon gah jīx, yūh nin mōh sōun sang gīeh nām oi jīx lāig gah ndaex. sōun sang gīeh gāing pai yīe dix yūh, jīx dix sīao ndoux gong kaox, an dīx blag seed mgong tu gah (mgong kaox gah jīx) gīeh mōh daix, si hveing ndoux seed nyēix gah, lāeg blix goui ndaex gah. kaix hoig rīan blix dix hmom, sang yūh rom nām oi. yūh rom nām oi dom ndēe hmom sīao nām oi bāing ndaing si ngax gah, ndīng sang sīao nām oi dix mgāig ndīng goui blix hu son. sae rom mai nām oi ndaex o hleig, gōi ngaig bīang ngū on, yūh lūng si mgūax rom nām oi. gīeh nām oi hoig jēih, sīao dom ia ra mu (ang sīao glod), yūh nbāi līh sae ndaex rom nām oi (yām in, rom nām oi gīeh hax ang bōun gīeh dom ia rōun dix), si mgūax rom nām oi giex dom ia lāig dāe, gōi gīeh ngū dīng, gīeh dom ia gōi rōun dix, rōun si nbroui goui ndaex rom nām oi dāe, dīeh dix mōh mgāi si nbloui oud bīang rom, sīao log dūh goui ndaex ngai hvaing līh gah. kaix hoig hvaing mgāi dix līh, nbāox ngaig puan liah fēng jōung, rom nām oi geem son dix hoig hmom. hoig rīan rom nām oi dix hmom sae blix ndaex, jēi ndaex rom nām oi si u boun puan siao seex, kaix nbāox ngaig bīang ngū. grax ngaig blix mīx jīan dix goui ra jē: (1) jē grax ngaig dix dīx nbōg: sae blix ndaex rom nām oi si u, hoig jēi dix boun puan mu siao seex, nbāox ngaig bīang ngū, ngaig rom nām oi loug, yūh lūng ngaig, ngaig dom bōun jon dix hvaing dōux nām oi, gīeh hloung rōun dix ang lai jīx lā dix geem ndāeg hmom. in mōh grax ngaig blix mīx jīan dix dix nbōg ngīe. (2) grax nīe ngaig: jēi blix ndaex rom nām oi si u boun puan siao seex, sae dix ngaig bīang ngū, hoig loug rom nām oi nbāox ngaix boun puan fēng jōung, kaix een gao siao seex houig gao siao seex ra, gīeh rom nām oi bōun hmom lāig ndaex blix. hoig een dix nin, ndēeih ngaig bīang ngū, hoig loug rom nām oi, nbāox ngaig boun puan fēng jōung, yāog dix een gao siao seex houig gao siao seex ra yūh nin loui boun nbōg, rom nām oi dōux ngīe, hoig hloung rōun dix dāe. nbōg ngaig dix gah kaix dēi dēi, nbōg yām goui ndaix fēng jōung houig gao fēng jōung. blix mīx jīan nīe ngaig dix, njāo hoig bōun lāig nām oi ndaex uig, ping zi geem rīex hmom. ta mōh sīao grax mox, yām ngaig dix, sang gōi dū dāo blix mix jīan, goui mgāi gah pai hvaing līh. yām ndēix sang sin blix mīx jīan, dom ndēe hmom. sae rom hia ndaex jeeix, yūh nin ang jīx gīeh nām oi bāing rōun dix dāe, gīeh ping zi blix mīx jīan nīe hlaong. blix ra gīn sae rom hia ndaex ra rōng houig boun rōng. sōun sang gīeh blix mīx jīan npong, gon jīx dix sae jai hung, ding sīang gix ndaex jeeix. sin sang yūh blix mix jīan grouh, kaix hoig ngaig dix gīeh hloung, een grouh bīang ngū dao.

blix, nām oi, rom sīao dix gah mīx jīan
jē blix mōhnding sīao blixndīng sīao nam oindīng sīao rom
mag līra gīnra gīndīx gīn
blix dīera gīnra gīndix gīn
si mēi siamra gīnboun gīnboun gīn
si njāongra gīnboun gīnboun gīn
blix gura gīnloui gīndīx gīn
nbi nūmra gīnra gīnblag gīn
gei dang daora gīnloui gīn houig boun gīnblag gīn

126. [blix grouh] ran si nkrah blix hmom ba ang saex si ngax, dei si mgīag kaing, sin ba om dein nan nīe gah blix (log blix siad ba om dein nan si ndaing nīe gah hloux), sae dix jēi blix ndaex rom si ndah qing yang hua nax hoig loug, jēi dīx mu fēng jōung houig puan mu fēng jōung, gīeh ba om dein an rom dix dou kaing blix, ndēeih sae ndaex rom hloung sīao. ba si nkrah rom jīan si nkrah hoig si nkrah blix dix, kaix log blix siad gix ba ang dēei hloux ngīe, blix an gix kaix sang dēei hloux kaing, kod soug mai dū goui mgrēng blix dou, sid blah hri hri [**] ngīe. sōun sang rīan dix gah si um blix grouh, gīeh blix grouh ang jīx gom, sīao hmad meed blah blix. grax meed mōh nin, sae blix ndaex grāeng ang jīx npom, doug hmad sae ndaex grāeng goui blix. blix dīx nga gīn sīao hmad dīx rōng haoh jeeix. kaix hoig meed blah blix, jīx dix houg grouh ndaex gouig mai nda ndaex vēei.

127. [go pux blix ping go] yian liao sīao dix ndaex go pux blix ping go, sin sīao blix ping go loui yīeh gīn, sang sīao nām oi bāing dīx yīeh jiad sib gīn. blix ping go yūh dix mōh go pux, sāng lāeg ba ndēix sang dēem, ba gon ndaing gian. hoig lāeg dix hmom, sīao mgon gīah hloux gah, lūg goui ra blag, kod gah ndaex mgrēng, si nkrah gah rom si ngāong, jīx dix ngaig ndaex rom nām oi. sae rom nām oi ndaex o nbrag dix yīeh gīn, nām oi goui ndaex mōh si sib sōun, gīeh hoig loug, sae blix ping go im kraox hoig yūh dix hmom ndaex ra yīeh si sib gīn, tie ngū dīng gah gīeh pai loug. sae rom nām oi dang yūh dix ndaex dīx nga gīn, gīeh rom nām oi hoig loug, nbāox sae rom nām oi ndaex dīx nbōg. sin dou blix ping go hoig nbruih, goui hroi dūh gah, tie nām oi bāing ndaex dīx nga gīn, gīeh rom nām oi hoig loug nbāox tie nām oi bāing ndaex, yūh nin lu lox, sae nām oi līah nbōg, gīeh rom nām oi hoig bōun lāig ndaex dou blix, mgrāng log rom jīang nan jīx dix dēei līh kaing ndaex o. blix ping go hoig ngaig dix sae ndaex ang kom rom nām oi, jēi si sib bied siao seex, kaix hvaing līh naih ndaex nbia krei dix houg grouh. houg blix go pux jīx dix houg gah gouig gah jīx dix gīeh grouh nyīex yūh būi noh grouh gah. grax bing dix grouh ndaex nyīex mōh nin: naih blix go pux hoig yūh dix hmom dīx blag ndaex nbia, een ndaex nyīex hle vēng du goui hroug sib dūx houig hroug sib ha dūx, nyeeb si vīex mai ndaex ndouh sīed, goui sam sib hroug siao seex bōun jīx grouh. gah yām bing dix, sōun sang rīan blix ndēix ngū gah leeing, goui gao mu siao seex ra lai louh mai dū dīeh jād bīang mai jād mgreem dīx nbōg. blix go pux hoig bing dix si mgraing bae, bīd si ngī ngīe. sin yāox ndēe brēeih, jīx dix gīah gah mgon, ba ang ko mgrāng gah jīx dix joux hmom, dēei loun lān ngaig dix mai ba ang nyang sin līh kaing ndaex, bōun dix mōh blix go pux hmom mai.

128. [nām oi bāing nbi laing] yūh nām oi nbi laing, sīao nbi laing im kraox ra yīeh hroug sib gīn, sīao nām oi bāing ra yīeh si sib gīn (ha uig sīao dix mōh ngīe dīx yīeh jiad sib gīn), rom si māox puan rōng, si ndah ya liu suang qing nax ra rōng. yūh nām oi nbi lang sang lāeg nbi nīe dou mai nbi kraox hmom. ran dēei nām oi bāing si sib song gīn sae rom si ngāong ndaex dīx yīeh mai ndaix gīn, ngaig bīang ngū, gīeh dōux rom, nām oi goui sam sib sōun, dang sīao nām oi bāing dīx nga gīn līah, sae rom si ngāong ndaex jeeix, ngaig si u gīeh jēih, hieh ndaex dūng gix yūh mōg. sae ya liu suang qing nax dom uig ndaex rom si ngāong dīx gīn gīeh jēih, sae rom si māox goui boun gīn ndaex rom si ngāong goui dīx yīeh hroug sib gīn gīeh jēih. ran gīah hloux nbi laing, lūg nbi lom lei lom lei ngīe, gīeh mgūan goui boun li mī, kod si mīe mai dū ndaex, yūh si ngax, sid loun lang dīx boun li mī, vīeh goui dīx li mī. sae gei hoig sid dix ndaex rom si māox' hoig yūh dix hmom, nbāox hruad rom si māox bīang dīx gīn, sīao gram oux mgud bīang, bō gīeh nbi si nbloui dix bīang rom, jēi gao siao seex puan. hvaing līh kaix si nkrah gah rom si ngāong dīx nbōg, nbaox jēi ndaex rom si ngāong, goui ra mu siao seex tai rom dīx nbōg, gīeh rom si māox ang lai si oui gah hvaing līh, gīeh rom si ouh kaing. sae nbi ang rom lai goui gah ndaex rom loug gīeh sin, ngaig gao fēng jōung puan, hvaing līh jēi ndaex rom si ngāong dīx nga siao seex, ndēeih sae ndaex krong, sīao rom si ngāong qid si ngax gah. sae nbi ndaex rom nām oi hoig rīan dix hmom, jēi gao siao seex ra, sae ndaex o rom loug ngaig dīx nga fēng jōung, tie dix sae nām oi bāing ndaex si sib song gīn, gīeh nām oi hoig jēih lāig gah uig, hieh ndaex dūng gix, jēi dīx nga siao seex boun, si mgīd rom nām oi kaing, ngaig loug ndēeih sae nbi ndaex, gah ngaig loug nang. gīeh rom nām oi hoig ndieh mai hoig bōun lāig ndaex nbi, sae rom ndaex nām oi bāing gon goui ha sib bied gīn an, gīeh mōh rom nām oi hroug sīb gīn, dēei līh dīx sōun ke mai rom ya liu suang qing nax, nām oi gon goui mgūah dix sae loui nbōg. ngaig dom hoig bōun ndāi rom nām oi dix yaeng geei nan, dēei līh kaing o bō gīeh hax, nbāox hmi mai mōg nām oi bāing.

129. [go pux houn oi] (1) grax peix yuan liao dix dāe: houn oi im kraox ra yīeh gīn sae nām oi bāing ndaex hroug sib gīn, rom hia bōun gīn, ling meng suang dīx gīn mai līah rōng, ya liu suang dīx gīn. (2) grax yūh dix: lāeg houn oi hoig dīng ba ang vīag gix goui gah, gīah hloux. sid mu lang goui ra li mī, si nkrah gah rom si gīad si ngax, kaix sae ndaex o goui rom nām oi gah sam sib sōun houig si sib sōun, ngaig loug, dū dāo yām ngaig dix noh lu lox, nū gah bīd dix dāe lūan on. nbōg yām in, dēei rom nām oi gao sōun, noung dūx mōh ha sib sōun, rom hia gao sōun, noung dūx mōh dīx nga sōun, ke mai rom ling meng suang, ya liu suang, mgūah dix sae bīang mu houn ngaig dix. gīeh houn oi ndēix sin, rom nām oi hoig bōun lāig ndaex houn uig. kaix, būg houn mai rom nām oi līh kaing ndaex o, sae ndaex ang mai grāeng jīx ko dix oud ndaex, jēi gao mu siao seex. gah mgoig, een houn ndaex nyīex bing eix noh gah, vēng du ndaex nyīex goui ha sib dūx. gīeh vēng du rom goui gah houn hoig ndieh goui dīx nga sōun hoig jīx. houn oi im kraox puan gīn jīx dix. yūh mōh go pux ra gīn.

130. [joux jia gōung blix si n jāong] njāo ang blix si njāong bōun dix hreeng ndāeh, vīex ndaex grax gah si ndaing nū, sang yūh noh mōh jē ba ih, gon ran sang joux jīa gōung noh hmom. (1) bieh blix si njāong gah kaox: hloux blix si njāong hoig bāing, mian gah daix dix gon hmoung loux gian, yūh nin hoig jīx dix bieh. qaox bieh dix jāo, blix ang nyang hmom dēem, blix si njāong joux yūh dix līh soug dīng dou iag; gīeh hla bieh dix, blix hoig lūan dēem dix, blix joux yūh dix dou giex soug hoig dang hu kaing nbāox dix, blix si njāong joux jīa gōung dix ang hlaong zi liang. blix si njāong bieh dix sang sae noh ndaex krong si ngax mai yāe si ngax, bō lai gīeh si nbloui gōb blix si njāong: blix si njāong hoig bieh dix rang si nkrah dix gah rom. si hmaig mglāox gix gōb gah, ran gēem hmaig mglāox gix līh gah nbia, sae ndaex krong kaix, sīao rom si ngax qid si nkrah gah, nda rom grouh kaing. (2) grax jī sū yein dix: blix si njāong kraox hoig krei dix hmom, ra yīeh gīn hmi mai gīh gao gīn ndaix, een ndaex dōum, ndaex dūng kaox, ndaex ang gix, ndāeh loui ngāix, gīh hoig si ndaing oud gah blix si njāong, jīx dix dēei līh kaing ndaex grāeng sae dix noh gah. yām yein dix ang bōun gīeh si nbloui gōb, ang jīx dix sīao rom loug si nkrah blix si njāong kraox, nīe ang bōun gīeh poun hua feix, si ndah noung yox bīed blix. (3) nda houg: blix si njāong dēei dix līh kaing ang gix, naih blang nqad si ngax, houg gah diex ndēe goui npaeng blag līh gouig, gōi dū dīeh dix houg gah daix dix. yām hmom gouig, houg loui boun ngāix jīx dix gouh. yām nda dix, ang bōun gīeh hliex bōun, gah ang bōun ndīg gah jāong dix. blix si njāong hmom zi liang joux yūh dix, mu si ndū dīng, blag brāix raoh mai sam bae gīh, dou blix on ang dou kaing soug. blix si njāong hoig houg dix hmom, sae ndaex qee si ngax, jīx dix jōuih gah see ping jīa gōung qang. bō ndouh sae ndaex hae sū liao, nū gah hi lāex blix si njāong hoig yūh dix hmom. sae blix si njāong ndaex qee, gīeh mōh ndēe hmom houig npaeng gah, jīx dix een dīx nūm.

131. [jia gōung blix si njāong ba jē sang jīx dix ih] (l) grāi lāo blix si njāong: sae blix si njāong hoig krei dix ndaex ang mai ndaex dūng, jēi ndaex rom si ngāong gīeh gīh dou kaing, goui ra loui ngāix, gīeh gīh gon sam lux gah, jīx dix hvaing līh, nkreeng dīx nbōg, rūah ba lāex ba hi līh kaing ndaex, nbāox si nkrah gah ndaex rom si ngāong dīx nbōg, sae dix houg rom grouh ndaex nqad, groux dix jīa gōung. ② jīang gāng qao gao gīn ra, bax gox boun rōng, nām oi bāing gao gīn, si ndah die dīx gīn mai ling mēng suang jeeix, ngaig rom loug si sib gīn. kaix jēi blix ndaex dūng, ra gīn blix sae rom hoig loug ndaex boun rōng. yām jēi dix sang dū dīeh dix boun nbōg, gīeh rom hoig jēih yūh blix jīx mai, nbōg yām rīan dix mōh ra ngāix. dom ndēe hmom sīao jīm gah nqeeih dix, mgāig gah lux ang lux die ang die, ran lux gōi die kaix, hoig ko hmom. hvaing blix si njāong līh, sae ndaex jāg bing grouh, sin jāg ang goui, jīx dix naih ndaex nqad si ngax, houg ndaex gouig, gīeh hoig grouh jīx dix sae ndaex qee hu jōuih ndaex laih. ③ blix si njāong ko bīao jōing [**], mōh ba raoh bāing, būi hun ih noh ang jīx aoh gah ang lai gīeh aoh, nyōm ih brīex mai hmom dū gah. (2) blix si njāong dāi gūi hua: ① sae blix si njāong hoig rīan dix ndaex dūng, jēi mai rom gīeh gīh ang lai kian gah, hoig dou gīh kaing dīx blag, rūah ba ang hmom līh kaing, ba hmom si nkrah ndaex rom si ngax dīx nbōg, naih ndaex nqad gīeh rom grouh kaing. ② blix si njāong ra gīn sīao nām oi bāing dīx gīn, ngaig mai rom dīx nga fēng jōung, hvaing līh sae bi gad ndaex boun rōng nbāox ngaig mai rom gao fēng jōung. bō sae rom dom nīe, gīeh hlaong kaing blix si njāong jeeix ngīe, yām ngaig dix gah mgoig, dom ndēei hmom sae blai ndaex jeeix. kaix hoig hvaing dix līh, bing ndaex jāg, gōi naih hloung ndaex nqad kaix. geem jīx dix sae ndaex qee hu jōuih ndaex laih. blix si njāong dāi gūi hua hoig jīa gōung dix lūng suah, hloux si ngī, sam nīex die, hmom yūh dū eix, gīeh eix nyōm ih brīex. (3) blix si njāong hra: ① jēi blix si njāong gah rom si ngāong ndaex ang, gīeh gīh goui gah ndieh nblah, gon gīeh gīh lux gah, hvaing līh rūah ba hi līh kaing ndaex, ba hmom si nkrah ndaex rom si ngāong dīx nbōg, naih ndaex nqad gīeh rom grouh kaing. ② blix si njāong ra gīn sīao nām oi bāing dīx gīn mai ra rōng, sīao bax gox, gāng qao mai rom hoig ngaig dix loug. jēi blix si njāong mai rom ngaig dix ndaex ra loui ngāix, bōun ngōb bōun nbōu dū dāo dīx nbōg, gīeh blix si njāong bōun jēih ndaex rom uig. kaix ngaig blix si njāong mai rom ndaex o, gīeh rom bōun lāig ndaex blix si njāong geem nāox, hvaing dix bing grouh gah jāg. ③ ngaig rom nām oi, sae blix si njāong giex rom nām oi ndaex jāg, yūh log nām oi jēem diex nan, gīeh nām oi nāog gah blix si njāong uig, bō gīeh bīd dāe, gīeh blix si njāong hoig si gīad, bāing log hra nan uig, ran die gōi nīex. (4) blix si njāong si ndah fux sōu: fux sōu mōh si ndah rīb dīx jē, gīeh mgag eix hmom, ang gīeh dix lai maog. gah ndaex yīng nāng sēng, sing nblah goui si ndah in, si ndaing npong, gīeh si ndah fux sōu giex blix sī njāong peuix dix dāe, si ndah nīe yām gah. ① dēei si ndah fux sōu yūh mōh blah, dēei soug kaing, houg ndaex nqad, dū dīeh yām houig dix, houg grouh ra ngāix nīe hmom, sin jō yām goui hliex, jīx dix bing gah jāg. ② sīao mo si māox grēed blah fux sōu grouh mōh mōg, jīang līh ra sōun, nbāox jīang gāng qao puan sōun, bax gox jeeix mai nām oi bāing ha sib sōun, hmi hmom dāe ngaig mōh rom, kaix yūh log yūh eix blix si njāong dāi gūi hua nan, geem mōh boud blix si njāong si ndah fux sōu.

132. [grax sang jia gōung blix si vīe dix] dōu blix si vīe mōh si ndah ndaing jōung yāo, gah mōh yian liao yūh qing see mai houng see. grax jīa gōung dix mōh si ndah mōh nin, yām kix 7 houig kix 9 hloux blix si mgraing blīex, lāeg dix bieh mai gouig brāix, bō gīeh mad, pai lūg blix goui ra blag yām im, sae dix hngaong daex hngaong puan fēng jōung houig gao fēng jōung (mai jīx dix ngaig ndaex rom loug puan fēng jōung houig gao fēng jōung), dēei dix nda grouh mai jīx dix bing grouh, jīx dix yūh mōh si ndah. jīa gōung qing see mai houng see, gīah hloux blix krom, mgūah goui ra blag, dēei si mīe kaing ndaex, si nkrah si ngax, sid siah siah ngīe, jēi ndaex rom si ngāong ra ngāix, hvaing līh gīeh rom njaeh kaing uig, sae rom jē ba ih ba raoh gah mai jē ba ih ba gloi gah ndaex, gīeh raoh (mai jīx dix gīeh gloi), dēei līh gīeh grouh, sae nām oi yein gah, gīeh rom hoig līh kaing blix si vīe, yūh nām oi mōh rom sae ndaex, gīeh nām oi goui ndaex si sib sōun, nbāox lōi dix jēi ra loui ngāix, dēei līh nda grouh (jīx dix bing grouh), bōun dix jīx mai.

133. [jia gōung blāeng oux] (1) jīa gōung blāeng oux grouh: ① lāeg blāeng oux. sīao blāeng oux on ba goui haeg gah, ran baih hloux kaing, gīah hroi nqoung, sid gaing num, sīao mgon npoig hri hri ngīe. sae dix si nkrah ndaex rom, si nkrah mglāox mai bēeih si ngax kaing, dēei līh yūh rom grouh, sae dix ngaig sin ndaex o. ② ngaig blāeng oux. ngū sīao dix yām ngaig blāeng oux hmom ang hmom, gah jīx dix gīeh blāeng oux grouh hmom mai ang hmom. gīeh rom hoig loug, ndāeg bōun sae blāeng oux im npoig dix hri ndaex o. blāeng oux npoig dix hri ra yīeh gīn sae gīh ndaex boun gīn houig līah gīn, si ndah ga san loui rōng mai jeeix, gīeh si ngax, gīeh ba si mgraing goui gah bōun si ngax kaing, blāeng oux grouh ang lai jīx dīeh dix lāex. gīeh blāeng oux hoig loug, pai hvaing līh. gīeh rom grouh, naih ndaex nqad nda gao fēng jōung, nbāox houg gah ndaex gouig. gīeh goui dīx blag mu siao seex dū dīeh dīx nbōg, hoig dū dīeh dix loui boun nbōg, jīx dix dīx mu siao seex dū dīeh dīx nbōg. yām gouh dix bōun nbōu, naih dix nda ndaex nqad. ngāix kaix gah hoig houg dix, gouh bōun nbōu jīx dix sae ndaex krong ndaex yāe, gīeh ndaex goui gah mgrēng, nin npaeng bōun pru noh. kaix ngāix yūh nin dom hoig grouh. blāeng oux im ra yīeh gīn bōun blāeng oux grouh dīx nga gīn. ③ krom dix briex. blāeng oux grouh hoig houg dix hmom, sin ang bōun pai jōuih dix, ko krom dix briex hmom: krom dix briex ndaex ang rīex hmom. briex blāeng oux grouh ndaex ang, sang tux noh dom sīed, sīao qee gix hloub bīang, nbāox dōub gah ndōub ang si rū, bō gīeh leed, hi. (2) jīa gōung blāeng oux mōh sōuing see [**]: blāeng oux gū jē jīx dix yūh mōh sōuing see uig. jē blāeng oux ang om bāox dix, sōuing see yūh dix zi liang hmom ang hmom gah ang om bāox dix. blāeng oux ba rīex hmom mōh blāeng oux nbōg van, gah yōm njūm māe. blāeng oux yām ndaex guad yūh mōh sōuing see ping zi si ndang hmom, njūm māe qaox ndaing hlaong. blāeng oux haeg ang hmom log blāeng oux nbōg van, blag nīe yūh dix mōh blāeng oux grouh. ran baih hloux blāeng oux, mūg dix dig ba rīex gah num, sīao rōm si ngāong si nkrah si ngēih, tui siah siah ngīe, ngaig mai gīh. ra yīeh gīn blāeng oux hoig tui dix siah sīao rom si sib gīn, gīh sīao līah gīn houig gao gīn. yām sīao ngū dīng ngaig, jīx dix blag ndīeb o dū dīeh dīx nbōg, nbāox ngaig dīx nbōg jīx mai, pai dēei līh kaing ndaex o. dēei līh kaing ndaex o sang pai, nū gah lūan, ping zi ang lai hmom gah. kaix hoig dēei dix līh gīeh rom soung dou kāing [** cf. kaing], naih bīang oux hlong dix noh gah, houg gah ndaex gouig, sam dū dīeh, gīeh si ndū grouh. sin brāix hmom gouig, houig loui ngāix jīx dix gouh. blāeng oux im ra yīeh gīn jīx dix yūh mōh blāeng oux sōuing see grouh dīx nga gīn. sin jō yām vēei brāix hliex brāix, blāeng oux hoig līh kaing o, jīx dix jēing bīang ngū rū dao. rū dao iag hlaong goui ndīang bied sib li mī, vīeh goui dīx mī, gīeh ko lang, dom ndēe hmom yūh ndēix nding, yām jēing blāeng oux gīeh ang jōud bīang diex. bīang rū dao jīx dix dōum gah loun juang, gah jīx dix sīao kaox mai oux gah, blag ndaex grad sui nyix gah, kan dīx mī nīe een mōing ndaex rū dao dīx mu. ndōub daing gah oux, dīng iag yūh si ndū mai ba houig blāeng oux. pru ngū gah meix mai kix, vēng du gīeh goui bied sib dūx. yām rēing noh, blāeng oux sōuing see nbū bum dix ang hlee kaing gao li mī loui. dū dīeh lu lox, gīeh bōun rēing dix uig. blāeng oux sōuing see hoig rēing dix, sae sīed ndaex krong, een ra ngāix, gīeh ndēe leed mai ndēe grouh om bāox dix. kaix naih dix nda loui boun mu siao seex, geem jīx dix sae ndaex krong dēi dēi, hu jōuih ndaex laih. blāeng oux sōuing see hrod gah rīex on, sīah mgong dīng mgong, hmom ang hmom mgrong, mai grouh ang grou [** grouh?], mgūah dix goui jiax, yi, bīng loui jīx. ba si ndū siah mgong, ba bāing mai on dix, ba kraox ba nyōm, ba si ndaing grouh, ba si ngax mōh ba rīex hmom. (3) yix lang pian: ① joux krian krei blāeng oux sang yūh dix dēei dix dig ndēe rīex blāeng oux ba ang jīx dix ih, een ndēe on, baih hloux blāeng oux, gīeh noh lom lei ang nyang lāex. blāeng iag, sīao mgon lūg rāo līh goui dīx li mī blag, gīeh ving dix, blāeng dīng jīx dix sid lang goui gao li mī houig gao li mī puan, vīeh gīeh goui liah li mī houig gao li mī, nbū goui 0.15 li mī houig 0.2 li mī. ② sae blāeng oux ndaex rom loug: sae ndaex rom loug ang jīx gīeh dīeh mgrong yūh dix, gīeh noh si ngī ngīe, blag brāix si ndaing nyōm dix yāox. grax yūh dix mōh nin: sae blāeng oux hoig yūh dix ndaex rom loug goui dīx yīeh dūx, gīeh oud ndaex gao fēng jōung houig gao fēng jōung puan, dū dīeh blāeng oux goui bīang giex ba goui mgreem, gīeh bōun hax si ndū uig, nbāox sīao rom si gīad si nkrah gah, bō gīeh npom aoh gon goui gah, nū gah gīeh zi liang ang hmom gah.

134. [sang iag grēed dix yūh nbēe siang yiux yīh gah mox] sīao nkreeng dīng ngai mai nkreeng iag ngai nkreeng ngīex gah ra nbōg. hoig rūah si nbroui goui ndaex līh uig, si nkrah ngīex ndaex rom si ngāong, hoig ndīang goui dīx blag mu siao seex, hvaing līh nda grouh. ndīag mu ngīex mōh gāing si ndaing so dix yūh dīx jē, grāeng ndīag ngīex gah mōh o sīao būi log quix [**] nan mai o pa lā si nbēing grei, jīx dix sīao ngū uig, yām ndīag dix, gah dīng ngū mai gah iag ngū yīe dix yūh. yām ndīag dix ran sīao ngū dīng, yām in gōi grū grīeh ngīex, dīng ngū si nyeig sang pai grū grīeh noh si nyeig. sin ngīex ndēix sang sin, yūh ngū iag gah, ndīag dom jīx nbōun gīeh eix ngīex vih dix gah mian eix noh gah daix dix, mgrāng sam raoh nam oi, hoig yūh nin sang pai nāox ngū gah. yām in sae rom hloung ndaex o jeeix, sin līh nbēe nīe ndaing hmom. kaix hoig dēe [** cf. dee] ngīex līh kaing ndaex o, sang naih dix sae ndēe si nbēing ndēe si ngax, yēeb daox bō gīeh npom leeing goui gah. gīeh hoig si gīad, dēei ba leeing mai hloux goui ndaex, jīx dix grēed gah mo. gīeh mu grēed dix nīe mōg, nbēe nīe si ndaing līh gah. ngīex hoig grēed dix mōh rom jīang, sang ran dui dix mai rom, rom dui dix ndaex sang mōh bied sib ha sōun, vēng du rom gīeh ndiang goui gao sib dūx, mgūah dix sae loui nbōg; nbōg njāeh dix sae rom mōh hroug sib sōun, nbōg kaix ra nbōg mōh dix dīx nga sōun. nbōg njāeh dix sae rom ra nbōg, sang yūh lūng gū gūax dīx mu siao seex, nbōg kaix sae rom, mglang nbōg yām sang gū gūax dix, mgāig gah hoig yūh ngīex, si nqeeng mōh dīx blag mu siao seex. gah blag kaix, lung liang dix mgūah nbēe, si vēui sang mgūah nbēe, dīx blag mu siao seex sang gōi gū gūax noh, yūh nin nbēe gōi si nbloui blang rom, dēei log dūh si hvaing nbēe gah. kaix hoig hvaing nbēe goui bīang dix uig, gah si nax nklaog gon goui nbēe mīex nyāo, sang lung liang nklaog, gīeh dom bōun līh nbēe. grax yūh dix mōh nin: sīao si ngīan yī ndaex dīx mu, vīen gah kaox lang goui dīx mī blag, yēen yāog si ngīan gah nklaog, nbēe goui si nax nklaog gōi līh oud bīang rom, kaix nbāox mgūah, mgūah yūh nin loui boun nbōg jīx mai.

135. [njaeh nbēe si laex] ba jē sang njaeh eix nbēe si lāex gah, sang mōh ba kraox ba si ngax, rūah si nbroui goui ndaex. sin gon sang ndāeh dix, naih noh hri ngīe, nda ndēe vēei ndēei goui npaeng, dū dīeh lu lox, nū gah aoh si um hi gah. ba sīao hloux kaox mai kaox, sang sid noh goui dīx loui li mī. een noh ko si nbeing ngīe bīang pex bāng ndaex dung njāeh nbēe gah, bō lāi bum qaox nīe sīad [** cf. sīed]. sin qaox nīe su siah, jīx dix dōum man sa bu si ngax bīang gex bāng, gōi sae yian liao ndaex dūng kaix. hoig sae yian liao dix hmom, sae rom ndaex o, rom sang si ngāi kaing gex bāng gao li mī houig dīx nga li mī, dōub ndōub dūng njaeh nbēe sīed, rīeb mgong gīeh hloung rōun dix, doug ngū gīeh nbēe līh. ngū sang ko dīng, ang bōun dix hlai dīx blag, gah ang jīx dix keem dīng keem iag. sae rom ndaex dūng gīeh hloung rōun dix, rom goui ndaex dūng sang gīeh vēng du om si nqeeng, ang bōun dix gīeh dīng dīeh dix. yūh nin, rom goui ndaex o njaeh nbēe loug kaix, rom daex jēng qi haog houig gah ndēe goui yuan liao, houig gah mgong gīeh hloung rōun dix, dīeh dix mōh rom, rom jē in lūan lāig ndaex ndēe mgūah nbēe giex rom dix, geem jīx mgūah dix līh mōh nbēe si lāex.

136. [njaeh nbēe kaing kaox nbīd nyōng] mgō kaox nbīd nyōng mai rīah gū si ndāeh goui jāng nāo mai nbēe ndaex ra sōun houig boun sōun, goui gah gag mai hlax dīx sōun houig loui sōun, gīeh kaox nīe hreeng nbōg yām goui, nbēe goui gah ndaex nīe gon nīe. njaeh nbēe kaing hlax grouh mgrōing, nbēe līh kaing gon hlaong kaing hlax im bied sib sōun. (1) bod dix dēei gag mai hlax; lāeg dix bod mai hngoux mai guad. yām bod dix ang bōun dix bod gag kaox hlax kaox kom uig, gag, hlax goui gah kaox puan sōun ndāeh dīx sōun, gīeh kaox gon hmom mglaoh kaix. sang ka nbēe nāo gah mgō kaox rīah kaox, lāeg kaox hoig hlee kaing sam sib nūm. lūg gāh bā gou, mgō kaox mai rīah lūg vīeh goui ra li mī houig ra li mī blag, nbū goui ndīang dīx mu li mī, lang goui ndīang gao li mī. sae ndaex dūng oud bīang o sang njaeh eix noh gah, rīan gah dou nbēe kaing. (2) grax gah njaeh dix. grāeng krai sīao dix mai grax sang njaeh jāng nāo mai nbēe om grax njaeh eix nbēe an gix nan, mōh ngīe hong ba ang jīx dix mōh o hriam. yām yūh dix, een dūng goui hlax (mai blah kix) bīang o njaeh eix noh gah, rom goui ndaex o sang si ngāi kaing hlax gīx [**] ndīang gao li mī, pru ngū dom laeh, rom loug līh npom, plad kaing jāng nāo mi nbēe njaeh līh. npom rom goui jāng nāo mai nbēe gah, houig gah mgong hu npom gah, lāig ndaex ba gīeh hloung log gū gog kix yāeng si uing nan, nāo mai nbēe si nbloui dix bīang rom. sīao man sa bu jīa gah bōun boud jāng nāo, nbēe goui kaix gon goui jāng nāo ndaex dīx nblah, eix ah nbēe jāng nāo gah. nbēe jāng nāo mōh rom ang goui mgrāng gah yūh (mai mōh ba si mgraing blīex), npom jīx dou, nbēe si lāex, jīx dix dēei jāng nāo mgīex ndaex mai jīx dix yūh si ndah gah, yām dei jāng nāo ndaex nbēe jāng nāo, sae nbēe jāng nāo ndaex o njaeh dix noh gah, njaeh dix ra nbōg bao, dei dix krom rom mōh dīx yīeh ha sib ha dūx houig ra yīeh dūx (ndīng mgrāng gīan mōh 0.87 houig 0.915), ah nbēe bāing gah. kaix hoig hloung nbēe bāing ba līh kaing mōh mu jāng nāo ndaing si ngāong, kaix yūh lūng jīa, jīa dom ang jāng nāo lai goui gah, ba ndaeg kaix mōh nbēe. nbēe sae ndaex dūng mōh hriam hoig goui sing gah, bō lai gīeh npom, nū gah houig npom koung qi gah, yang hua dix, mai gon ang bōun gīeh rom lāig ndaex.

137. [njaeh nbēe kaing hlax kaox bex yix lang] grāeng krai sīao dix mai njaeh nbēe gah kaox bex yix lang si ndaing yīe, goui louih dao dīx mu, o kang goui mōing dīx yīeh li mī, mai loug hriam hlaong goui dīx yīeh bied sib li mī dīx mu, gon goui mgong gīeh hloung, ba ndod rom mgūah dix mai jāg pru ngū, hrod dix sae gah sang njaeh dix nbēe. dīx nbōg njaeh nbēe sae hlax dīx hreng gīn, sae rom boun yīeh gīn, sae hlax ko si ndu, yūh sīed gū jād, gīeh npom rom bōun hmom plad gah hlax, npom jīx līh kaing ndaex, gīeh njaeh nbēe dom si ndaing hmom. njaeh dīx nbōg sīao nbōg yām loui mu siao seex blag, njaeh nbēe ra gīn mai ra rōng. yām njaeh nbēe dix sang gīeh jāg pru ngū yūh lūng pru ngū dīng, gīeh ngū ang iag ang yeed, laeh dom dīng, yūh nin geem ndāeg gīeh nbēe pai līh nīe hmom.

138. [njaeh nbēe gah hlax kaox ang sū] (1) ba njaeh nbēe dix gah: ba njaeh nbēe dix gah mōh hlax kaox ang sū ndāeg kraox dēei dix, gīeh nbōg yām een dix hreeng, nbēe goui ndaex hlax ang sū jīx ndieh gah, nbēe ang lai nīe. hlax kaox ang sū ra yīeh gīn, jīx njaeh nbēe gah ndaex ndīang boun gīn. (2) gah grax yūh dix: hlax kaox ang sū dēei dix houig sid gah vāig sid daex pong ngīe, hong gah ndaex hngaong. gah ndōub hngaong seed mgong jīx līh npom gah. ang bōun dix sīao mgong hriam, sīao mgong dōng mai mgong nbrag, nū gah lāig hee hriam ndaex nbēe, ang lai gīeh zi liang nbēe hmom gah. dūng dāong nbēe gix ang bōun dix mōh dūng hriam. kaix hoig gīeh npom rom hlax kaox ang sū aoh, nbēe hu mai npom rom, lāig ndaex mgong hu npom gah, houig gah ndaex gong gīeh hloung. njāo ang nbēe giex rom si ndū gīan, nbēe si nbloui bīang rom, ja mōh nbēe dēei dix kaing bīang rom, hoig bōun dix mōh nbēe sang njaeh dīx heui. hngaong sīao dix ang bōun dix goui ndēe npom, dōub dom sīed, sin goui ndēe roig npom, dēei grāeng toux sīed gah. dīx nblah sīao ndōub hngaong blai ndōub gah, hruad rom hloung bīang kaix, gīeh daox npom rom pai ndēeih dīeh dix mōh rom, lōng mgong līh rom gah, lāig ndaex grāeng dāong noh. yām njaeh dix, ngu sang dīng lah, gīeh npom rom. hoig līh goui dīx mu sīao seex, nbēe goui ndaex hlax kaox ang sū gah uig līh.

139. [nēix nba yein ying tui] ying tui gah ah sing vui hox tui gah, grax yein dix ndaing yīe, si oui nbāex, kaix ih dix sam goui ndēe die, mōh tex qang ba ndaing ao min gah eix yīng nāng. nbōg yām yein. nba yīng tui dix mōh yām līh si ndab houig vēui sang ih eix vō, vēng du goui ndīang ndaix dūx (dom ndēe hlaong ang lūan kaing gao dūx puan). nba kraox mōh nba līg blag kaix, dīx kon goui ndīang gao gīn boun. kaix hoig dēei nba līh, hveg ndēe vēei ndēe goui npaeng, nda gao siao seex ra houig dīx nga siao seex boun, kaix sīao vāig sid daex hri joux yūh braog nba hmom gah, gīeh nba sam lom lei ndīeh dix, dēei nbēe goui gah hag vāig mai nbēe hag goui gah ngōng, yūh si nīag ndūd uig, nbiad rom hnam līh. joux yūh nba sang gon gīeh nba hmom uig. gīh yein nba yīng tui mōh gīh jiax jao yīng ha sib sōun houig hroug sib sōun mai gīh mēng see quang sam sib sam sōun houig ha sib sōun, ke dix sīao dāe. nba kraox ra yīeh gīn sīao gīh gao gīn boun, mgūah dix sīao loui boun nbōg. gīh njāeh dix sīao mōh puan gīn houig līah gīn, yūh lūng dū dāig gah daix dix gah nīex nba (jīx dix du dāig gah hag), bīang hag sae rīang dix dū dēeig gah vāig sid daex, dēeig dom līh rom kaing, nbāox grāid [**] gīh gah, gah nbāox dū dēeig dom līh rom kaing. nēix gah si ang mai nqoung sang nīe sae gīh gah mai nīe dū dēeig dix noh, hoig bōun nbiad rom hnam goui ndaex si nīag si ngax, yām od blang nēix sang gōi od ngīe noh, nū gah gīeh nīex lāex. kaix hoig yein nbōg njāeh dix, yām bum dix blag hag vūd dix gah blang, blag nēix oud gah mgrēem, goui boun puan ngāix bu bliag dix yein dīx nbōg, hoig bu bliag dix loui nbōg nbāox graix gih gah. nbōg yām in mōh nbōg yām si ndaing jōung yāo yein dix, sīao gīh līah gīn, hoig grāid gīh [**] gah, sang bum dix, rīan dix bu bliag. hoig goui loui ngaix, nbāox graix gīh gah, sīao gīh ra gīn houig loui gīn. nba hoig yein dix loui nbōg, hoig bōun yein dix hmom (nēix raoh si ndah rōn, mu gīh goui gah). sin ang nyang yein dix hmom, gon sang yein dix dīx nbōg, sīao gīh dīx gīn, gīeh gīh mai rom gīh goui gah nēix uig, ndēe bū nēix nbāox sae gīh kraox gah, hoig bum dix a līah ngāix houig gao ngāix jīx dix hveg. ndēe hveg nba sang goui npaeng mai mōh ndēe rīang, si nax nba sang si ndū, ang bōun dix mgab dix dāe. kaix in mgāig dix yāox gū si nqeeng, sin yāox ndēe dūh nēix dēei nbēe goui gah nba sae gah, nū gah houig rōi dix dom gah yīe mgraig. hoig hveg dix loui kix, nba njāeh dix si oui npong, goui dīx blag nūm nba hi glāi ngīe, yām in hoig bōun dix mōh nba yīng tui heui, mgrāng gah nyōm dix yāox, si ndaing npong, nyōm dix ih.

140. [grāeng vāig tux] (1) grāeng vāig tux guang dōung: gah. ah grāeng vāig tux guang vui gah. nēix tux dix ndaex grāeng vāig jē in rīex mōh nēix gah nba, gah jīx dix sīao nēix goui huig mai nbēe gah, nēix nbēe rīex sīao nbēe sam gian, yām yūh dix, dēei blah oux kod hee goui blag ndaex grāeng vāig līg (mai grāeng vāig bēix), si nkrah si ngax. sid nēix huig mai nēix nbēe goui dīx li mī ngīe, nēix huig mōh jiad sib sōun, nēix nbēe mōh sam sib sōun, ke giex dāe, sīao rom loug si u si nkrah nbēe gōb dix gah. nēix hoig sid dix dīx nga gīn sae nām oi bāing ndaex ra gīn, blai gaex līah rōng, gīh ndaix rōng, jīang yiux kian līah rōng, nām sīu bāing dīx tei, hmi dāe. yām tux nēix sīao njī lū gah, qub dōuih. grāeng vāig ga njī lū, geem tux nēix hoig hmi dix hmom ndaex grāeng vāig, bō tux qaox nīe sīed, nū gah gīeh grāeng vāig nbih. sin hoig tux goui gao li mī boun dēei maox geei sum vīen gah dīx nbōg, gīeh nyōm dix hveg gah. sōun ang gīeh npom goui ndaex grāeng vāig gīeh grāeng. vāig nbih, sīao nyēix jih grāeng vāig ndouh gah, gīeh npom bōun līh. kaix sae dix si nkrah ndaex rom si ngāong, dēei dix hveg grouh gah kaox si mgū, bing grouh gah ngū mai gah ndaex bing jīx uig (vēng du bō gīeh hlaong kaing si sib ha dūx). (2) grāeng vāig tux kui ming: nēix tux dix gah ndaex grāeng vāig tux kui ming ang lāeg dix yāeng grāeng vāig tux guang vui nan. dom ndēe hmom sīao nēix huig goui gah nba si vēui mai nba blag kaix, gon goui nēix ngīa mai nēix nbēe gah braog, grāeng vāig sīao grāeng vāig siah kraox gah, hoig kod dix pai dix mai. sīao nēix si ngax, dēei si ang mai si nīag kaing, sid nbū goui 0.3 li mī, lang mai vīeh gīeh goui ndīang dīx li mī blag, nēix huig jiad sib sōun, nēix nbēe sam sib sōun, nēix dīx nga gīn sae gīh ndaex puan rōng, nām oi bāing boun rōng, blai gaex boun rōng, nām sīu bāing dīx tei, si mging im ndaix rōng (mgab pong), hmi dāe uig. si vēui sang tux grāeng vāig, sī nkrah grāeng vāig sī ngax, dad goui ha sib lī mī, sīao njī lū sae gah, gah douih [**] kom ra blag vīen gaex gah geei. kaix si nkrah nēix mai nbēe goui gah blag brāix graeng vāig, hveg gah kaox si mgū, vīen lang goui dīx nga li mī, gīeh mōh dīx dui, si nbeed grāeng vāig blong gah daix dix, goui ra li mī dēei nyēix jih ndaex gah, gīeh npom bōun līh, kaix nda groux mai jīx dix ga grouh. (3) grāeng vāig tux ou braix: nēix tux dix ndaex grāeng vāig in sang ran sid dix goui dīx li mi, nēix huig beid sib sōun, nēix nbēe dīx nga sōun, nēix dīx nga gīn sīao gīh līah rōng, nam oi bāing ra rōng, jīang yiux līah rōng, mōg mag grām boun tei, mōg vū sīng līah tei, blai gaex ra rōng, sī mgīab boun tei, nām sīu bāing dīx tei. gah tux nēix dix yāeng tux grāeng vāig tux kui ming.

141. [nēix yein dix kian] (1) lāeg nēix mai yūh nēix hmom. nēix yein dix kian dix mōh ling pian, duang toux mai sīang tui loui jē. dīx blag vīex hag mai si ang, ba goui nba gah mōh ling pian, ba ang nba blag kaix goui gah mōh duang toux, nba leed kian mōh sīang tui. hod dix lāeg nēix gah grax sang yūh dīx noh, dēei dix dig nēix pong, hnam kreeing mai nbīam [**] goui gah, bōd nēix gah mgon gū si ndāeh, krei dix yein. (2) yein nēix. mgūah dix graix gīh gah nēix loui nbōg gīh njāeh, sae gīh gah nēix dīx jād, bum dix gīeh hnam līh kaing dīx nga siao seex boun. nbōg kaix sae gīh gah mōh sae gīh gah dom nīe, kaix hoig gīeh hnam līh ngāix kaix, sang nīe sae gīh gah jeeix, gīh sang sae sī ndū dix gah gū si ndāeh. hoig sae gīh sang sae sī ndū dix gah gū sī ndāeh. hoig sae gīh mgāb [** cf. mgab] dix bum dāe. goui boun puan ngāix bu bliag dīx nbōg, lai louh ba oud blag bīang mai ba oud blag mgreem, nbāox tie dix sae gīh gah jeeix, būi ah gīh nbōg loui gah, hoig goui a līah ngāix bu bliag dīx nbōg, sin gīh ang gūb, krian dix nbāox tie. sae gīh gah loui nbōg sang goui dīx nga ngāix puan, geem son. dix hoig hmom. ndīng sīao sīh [**] mōh sōun nēix gao sōun puan houig gao sōun ndaix, nbōg dīx nblah gon jīx dix sae nām sīu bāing ndaex jeeix. (3) briex. nēix hoig yein dix hmom, sang si ngax, dou nēix gian, blag sid dix sang raoh, jīx dix briex ndēe dīam vēng du gah jīx dix jūb oud ndaex rom lux gīh bo meix dīx nga dūx dīx houig dīx nga dūx boun.

142. [nēix lax rux] 1. nēix lax rux guang si: (1) lāeg nēix sīao dix mai yūh nēix hmom: lāeg dix dēei nēix braog, dēei si ang kaing, bad dix dig mguah deeih, nēix gīeh lang ndīng sam sib hroug li mī (gah mgoig ang bōun dix gob kaing loui li mī), gīan gīeh goui ndiang loui rōng mai boun tei (kaix bing dix goui ra rōng mai puan tei), gah dōuih blag bīng suad ndaex īag gah dīx mu, jīeh maox gah, gīeh yīe dix hveg. (2) yein nēix: kaix hoig yūh nēix dix hmom, gīeh rom si ouh kaing. hmi peuix liao sang sae dix gah hmom, grāix [** cf. graix] gah nēix uig, bum dix sae ndaex grāeng, hoig goui ndaix mu siao seex, rom peui liao bōun lāig ndaex nēix uig, rom liao bōun lāig ndaex nēix uig, dēei līh hveg gah kaox si mgū, ndēeih vīex dix mgrouh gah ndaex nyīex. (3) peuix liao: nēix braog līg ra yīeh gīn, nām oi bāing a līah gīn mai līah rōng, blai da qiux goui hroug sib dūx loui gīn mai boun rōng, jīang yiux ndaix gīn, nūm siu bāing dīx rōng houig ra rōng, gīh boun gīn. (4) mgrouh gah ngū: een peeng ngū gah ndaex nyīex sang mgrouh dīx noh, keen nyāox bīang lah ngū, nēix hoig yein dix mai kaox oux hveg dix gah vīex dix hveg gah ndaex nyīex, vēng du mgrouh dix gah mōh ndīang ha sib dūx, nbōg yām gīeh goui loui ngāix. mgraih goui ndaex nyīex, mgūah dix mōh loui jād, jād bīang, jād mgrēng, jād mgreem, jād mgreem mōh nēix gox, jād blag blang mōh nēix an ngāix nāox. sin mōh nēix kraox uig, dīx mu siao seex louh ndēe goui nēix dīx nbōg, nū gah mgrouh dix lāex. sin ang mgrouh dix gah mgaox ngū, yām gouig brāix houg gah gouig (bōun nbōu gouh lāig ndaex nyīex), houg dom līh nbēe kaing, sin jō yām vēei brāix līh hliex, vīex dix mgrouh gah ndaex nyīex. nēix lax rux hoig mgrouh dix hmom, si ngī ngīe, nēix huig raoh si ngī ngīe nang, nēix gīan mai gian dix, nyāing nēix ang lai goui si ang, si oui hngeei, ban daing hmom ang bōun dix yōm kaing jīad sib sōun. 2. nēix lax rux vū hang: (1) gah yūh dix: lāeg dix sīao nēix braog kraox, dēei si ang kaing, sid lang goui si sib ha li mī, vīeh goui boun li mī, yein gah gīh mai num siu buing gao siao seex ra houig gao siao seex boun. kaix hoig dēei dix līh kaing ndaex dōum, sīao rom goui si sib dūx houig ha sib dūx si nkrah rom hnam goui gah nēix (bō lai jēi), kaix nbāox hmi mai peuix liao an gix, yein ra loui mu siao seex. hoig yein dix jīeh gah māox, hveg gah kaox oux, mgrouh gah ndaex nyīex, sīao mgaox ngū bing sam sib hroug siao seex, bōun dix mōh nēix lax rux. (2) peuix liao nēix ra yīeh gīn, gih līah gīn, nām sīu bāing dix rōng, nām oi bāing gao gīn ra, jiang yiux bāing puan gīn, blai fēng jiu (mai blai hre gah jīx) loui gīn, mōg si mgiab lāo bāing boun rōng, mōg ga li (si mgiab gix ndaex) dix rōng. gon goui nēix lax rux see puang [**] an gix, mgrong yūh būi nōh dee sang om bāox dix heui.

143. [nēix lax rux gaing līg] nēix lax rux gaing līg mōh yūh dix gah gaing līg kraox bāeh dix, dang goui ndēe sēe nyōm kaing nbāox. yein nēix lax rux gaing līg, gaing līg ang si ang lai goui gah, ra yīeh gīn sīao gīh gao gīn ndaix, si mgiab ra rōng, nām sīu bāing dīx rōng. yām yūh dix, ran rēeg haeg gaing si ngax mai si nkrah si ngax, dēei sī ang līh kaing, nda dīx blag ngāix, sae gīh, nām sīu bāing, si mgīab gix dīx nbōg gah, blag hag vūg blag mgreem, yein gah ndaex dōum gix. kaix puan ngāix, bu bliag nēix. nbāox yein puan ngaix dēei līh kaix, sīao rom goui vēng du sam sib dūx houig si sib dūx si nkrah si ngax gah, sīao oux seed gah si nax gab, ndī log būng bīang nan, een gah ndaex nqad nda rom grouh kaing, mgrouh gah ndaex nyīex kaix. ngāix njāeh dix mgrouh dix sīao ngū dīng, ngāix kaix sīao ngū iag, mgrouh dom hoig grouh gian hag, nēix huig raoh si ngī ngīe, geem jīx dix ang lai mgrouh, kaix hoig hloung jīx dix briex. gon goui sīao gih yein nēix lax rux gaing līg, sae gaing līg kom mu ndaex rom gīh hoig hmi dix hmom (rom loug hloung ra yīeh gīn, gih sam sib hroug gīn, si mgiab ndaix rōng), goui loui bōun ngāix dēei līh, nda grouh mai jīx dix mgrouh grouh gah ngū. nēix lax rux gaing līg jē in si mgrang ngī ngīe, gīh gah ko lux gah, dang ko si oui npong, ang si oui meed daox ngū.

144. [nēix mgi grouh] yūh dix yein mēix nōi grouh, nēix mōi ra, yīeh gīn sīao gīh hoig ndīag dix gah līah gīh houig ndaix gīn, gah jīx dix sae mōg vū sīang fēng (mōg sī mgīab gah jīx) gah ndaex. yām yein dix, sang ran yein poi nēix dīng, gōi yein poi nēix iag kaix. ran dū dāig nēix mōi dīx fēng jōung houig ra fēng jōung, kaix hoig bōun nēix dīx on, sae gīh gah (ndēe bū nēix nīe graix gīh gah) yūh lūng dū dāig. nēix gū poi sang dū dāng dix mai grax gīh ra loui nbōg, dū dāig dom hoig on, gīh gah hoig lāig ndaex nēix, ndēe goui ndaex gah nēix, kaix mgon mai blag braix nīe sae gīh gah, jīx dix sae ndaex ang mai. yām sae dix ndaex ang, nēix sae sī nbēing, si nax nēix bō gīeh kan dix. gīeh nēix hoig sae dix uig nbāox hruad gīh bīang, gah mōing ang vīan [**] gaex gah jei loui jād, rīan dix bō gīeh rōi dom gah. hoig yein dix dīx nga ngāix jīx dīx dēei līh kaing ndaex ang, gīeh rom gīh hoig uig njaeh kaing, jīx dix yūh ndaex jīeh māox gah, nda kaix, hoig houg dix ra ngāix, houig bōun nbōu gū ngāix een dix dōum bīang pia, nbāox sae pia bīang, mgud loun si māox bīang gīeh rom līh kaing, nin geem jīx dix pai houg grouh, houg dom grouh gian nēix, gīeh mgrāng log blix bang līx [**] nan.

145. [nēix ia sāo jī] (1) ia sīao dix gah. ia si mēix, ia mīex, ia rīex mai ia on jīx dīx yūh mōh sāo jī [**], dom ndēe hmom sīao ia hoig goui dīx blag nūm haog lioung, gīeh gīan goui ra gīn houig loui gīn. bō lai yūh gah ia saex ia yūm. (2) krian krei dix bāeh ia. kaix hoig lāeg ia sang sīao dix, bō lai dox gāoh dīx nga siao seex, bad nkoug gīeh hnam līh, beeig haeg sī ngax, si nkrah si ngax gah rom hmom. dēei dix dig nblēi mai nkoug npom, nkoug som. bih vāig dēei grāeng vāig gix līh uig. dēei jāong kom ra kon, dad si ang braog, sīao mgong oux seed ndaex mu ia, sīao mgon yūh ndaex gah num bruig seed gaing lāig ndaex, gīeh gaex ia lom lei dix, si nkrah gah rom, kaix nda rom kaing. (3) sae ndaex o nbēe. graix rom nām oi (rom hia gah jīx) gah ia ang rom lai goui gah (rom nām oi mai rom hia si sīb sōun, rom hroug sib sōun), sae ndaex o nbēe goui vēng du dīx yīeh ha sib dūx houig dīx yīeh bīad [** cf. bied] sib dūx dīx blag fēng jōung, gīeh sam si mgrang [**] hvaing līh. yām hvaing ia līh, sīao si mgiab nēix giab mgoug ia līh gah, ang gīeh hag ia lāex. (4) ngaig. sae ia hoig dung dix ndaex nbēe gah ndaex o, sae rom nēix ia hoig kaix sīao dix gah ndaex, sae rom gih mai peuix liao ndaix jē ndaex. ndīng sīao peuix liao (ia dīx yīeh mu): sa reng loui tei, dou kou loui tei, dīng sīang 0.3 tei, qao go līah tei, rux gūi dīx rōng mai ndaix tei, si mgīng dīx rōng mai ndaix tei, qeng pix līah tei, bex zi dīx rōng mai ndaix tei, gīh boun gīn houig liah gīh. rom ia gīeh ia jīx mglib gah ndaex, sōun ang gīeh ia si nbloui bīang rom, jīx dix mgud gah si mgah oux. ran sīao ngū dīng ngaig rom nēix ia loug, sae nām sīu bāing ndēe loug rom loui tei, gōi ngaig gah ngū iag kaix, nbāox ngaig dīx mu siao seex, yām dēei ia līh kaing ndaex o rīan dix bō gīeh mu ia lāex. nēix ia sāo jī yūh dix, mgrong gah yūh om bāox dix, sam si mgraing, mu ia ang goui ndēe lāex, hag ang nbīh [** cf. nbih] ang dūh gah ang lai goui haeg, si ndaing npong, ang kian ang nbaig, sī ndaing lān, nēix bōun nbeeig kaing si ang, gīeh bōun ih peuix liao goui ndaex gū mgūm mōh ba ndaing hmom. nēix ia sāo jī een dix ndāeh ndēe si ngax, ndēe goui npaeng mai ndēe si ouh, jīx dix bōun ndāeh ra ngāix houig puan ngāix.

146. [ia npaeng] ia npaeng mōh nēix ia yein dix dīx jē, blag nāng fang gox jīa eix gū mu sēng houig mai guad si ndaing nīe yūh noh, grax yūh dix yīe, nēix om lax rux si oui npong. grax yūh dix mōh nin, kaix hoig lāeg ia hmom, ang dox gāoh gao mu siao seex ra houig dīx nga siao seex boun, dox noh nyāex rom ngīe, yūh nin hnam bōun līh si ngax, nēix gah hmom, gah bāeh ia dix, baid [**] nkoug bloi hnam līh, ang beeig haeg, bad ndaex iag seh [**] nblēi dīx mu, bih ndaex iag gah hod nyīex grei dīx mu, dēei nyīex grei līh, sae daix dix ndaex vāig ia, gōi si lēed dom grāeng vāig gix līh, dīx mu ia sīao gīh ra rōng houig loui rōng, mōg si mgīab loui tei, kaix hoig glao dix dāe, graix gah ndaex vāig, ndaex nqeeih mai kaix mgon, blag nblōg vūd līh blag mgreem, vāig vūd blag bīang, een bīang nqiex, yēen nba hu blag vāig, giab gaing mgreem bruig, dōuih bruig gīeh mgud bīang vāig, kaix gīeh bruig gōm ia, sīao maox siah hnod sēid [** cf. seid], gīeh nblōg vūd dix blag mgreem, vāig vūd dix blag bīang hveg dix nda ndee goui npaeng ndaex vēei, gīeh npaeng pru grouh. hoig goui dīx kix jīx yein dix hmom, dīx kix jīx dix ih, yām ih dix beeig haeg hngaong sin, sin si ndaing npong. gah jīx dix rēeig haeg bruig kaix bāeh dix, dēei grāeng vāig grāeng dū, sīao rom si nkrah si ngax. gīeh rom njaeh groux kaing, een ndaex ang, sae jīang yiux, nām li baing, nām sīu si māox, bax gox, gī lā, sī mgīab in gix gah ndaex, yein loui boun ngāix (bu bliag dīx ngāix dīx nbōg), dēei līh gīeh rom njaeh grouh kaing, hveg dix nda ndēe vēei ndēe jīx pru npaeng noh grouh.

147. [nēix beid mgud dix ndib log pia nan] jē nēix beid in si ndaing nīe yein dix mai guad kix lax yiex, hox gah ah lax yax gah. jē nēix beid in si ndaing hmom yein dix, nēix nbēe mai on dix ih, si oui npong ngīe, beid gluing hoig eei dix dīx nūm, beid hmom dīng, ba njīad [** cf. njiad] louh haeg dix gah jīx dix sīao, vēui sang bāeh dix sang eei noh gluing hang. mōh sang lāeng beid ndaex ndang, dox noh gāoh dīx ngāix ra nbōg (gīeh hoig goui gao mu siao seex ra dox dīx nbōg), si ngāix vēui loui ngāix, brīex ih sang iag, kaix ngāix tie si nyeig. eei gluing gao ngāix houig gao ngāix ra, gīeh haeg hoig si ndū lang, jīx dix bāeh. bāeh beid, bad si nīag hnam oud ndēix gaing, kaix mgon sang iag, hnam bloi si ngax, pai yūm gah. kaix hoig yūm beid, yām gon si u beid sae ndaex rom hax goui hroug sib dūx houig hroug sib ha dūx, yūh lūng bu bliag, groux dom hoig bōun haeg naog dix beeig, geem bōun dix dēei līh. ran beeig haeg on vēui gōi beeig haeg rīex kaix, sīao si mgīab rēeig haeg ho si ngax ndaex rom hloung. dēei haeg on dū dāig mu beid si ngax gah, gīeh gom hag mai hnam si ngax kaing hag. kaix sang pai bih dix, dēei grāeng vāig grāeng dū līh, sīao mgon bōd braog si ang nblōg kom ra blag, mūg si ang nyīex grei boud, beid bōun naih dix si nbēing. beid hoig bih dix bō lai ndēeih jēi ndaex rom, pai yein. sōun sang gīeh gīh pai lāig ndaex nēix beid mai nīe gīeh beid si oui npong, gīh yein beid sang ndīag dix, een hloung. beid hoig bih vāig dix ra yīeh gīn sīao gīh ndīang dīx nga gīn, beid dīx mu gah jīx dix sīao gīh ndīang loui rōng. si nax yein dix, kaix hoig sae gīh gah beid. kom mu dīx jād, ngōg mai nba gon sang nīe sae gīh. bōun yein dix lāig ndaex, gīeh nēix beid dīeh dix glāi mai si oui jūx. beid hoig yein dix gon sang dīx nga siao seex boun geem ndāeg jīx si nkrah dix dīx nbōg. kaix yein dix si nkrah. sōun si nkrah dix mōh sang gīeh beid nyōm dix yūh mgrāng, si nkrah gīh dou kaing nblah, gīeh blag brāix beid ang lai goui gīh bāing, yūh nin nyōm dix yāox, gīh ko lux gah nēix beid. sīao rom si u goui sī sib dūx si nkrah, rom sang si ndaing si ngax mai vīeh dix, krian dix louh rom kraox. kaix hoig si nkrah beid dix, pai een ndaex nqad mai bīang nqiex yūh mgrāng noh, sīao daix dix kom ra kon, vīah nba beid nih dix, gīeh beid sī nbēing, houg gah gouig, gīeh rom goui gah blag brāix grouh uig, jīx dix jīeh maox gah nda grouh gah mgraih. houg puan līah ngāix ndēeih nda ndēe vēei ndēe goui npaeng dīx ngāix houig ra ngāix, jīx dix hmom mai. ba ang nyang grouh si ndaing, ang bōun dix ndāeh ndēe ang npaeng goui, nū gah ang hmom grouh jīx hi gah. nēix mgud dix ndib log pia nan, ba ndaing hmom dēi dēi, hmom grouh, haeg si ngax, mu bāing, nēix huig om hox tui, npong yāeng nēix lax rux, ang kian ang nbaig, mu yāeng soug blix kaox sing sū nan.

148. [nēix gax meed dix grouh gah daox ngū] nēix gax meed dix grouh, mōh nēix gax hoig yein dix geem nbāox sīao ngū meed gah, gax jē dīng iag yūh gah mox jīx dix yūh mōh gax meed uig, gax qing yix, gax ih rīb, gax lō, gax bāing gon nbrax goui dīx ndīang ra gīx [**] ba rīex hmom. yām yūh dix, bih vāig gax, dēei si nbriag, sāi mai grāeng vāig, sid. loun goui ndīang blag gīn nan (gax iag jīx dix meed kom mu), si nkrah si ngax, gīeh rom njaeh kaing uig, gax nbrax ra yīeh gīn yēin gah gīh dīx nga gīn (grax yein dix om yein gax kian grouh nan). hoig goui ndīang līah ngāix, dēei dix nda gax ndēe vēei, gīeh grouh dix blag nan (nda dīx nga siao seex boun houig si sib bied siao seex), jīx dix meed gah daox ngū.

jē ba mglēeing dix meed gax gah mōh mgam on, nklaog hngoux, nklaog jēem dīex, nbliah kaox in gix. nbliah kaox dom hmom sīao nbliah kaox jē sāng mūx, log kaox si oui gix om kaox nyōng nan ang bōun dix sīao nbliah. yām meed dix, sīao maox hriam hveg dix meed gax bīang ngū, gah jīx dix een dix meed gax blang mgraih maox hriam, blag bo gax vūd blag ngū. rīan dix bō gīeh ngū lah, gah ang bōun gīeh nbliah kaox glīeb dix gah gax, nū gah lāex yūh gax. hoig meed dix dīx blag louh dix blag, meed ndīang loui mu siao seex. sōun sang gīeh gax nīe si oui daox ngū, yām meed dix jīx dix hruad rom bīang gax jeeix.

149. [gax blai gaex] gax blai gaex ang si oui hngaig [**], sam die, si oui npong, si ndaing nyōm dix ih, mōh ha ndaing muih būi dix ih. gax gū jē jīx dix yūh mōh gax blai gaex, kom mōh nan, gax lō, gax ih rīb, gax qing yix goui ndīang dīx gīn houig ra gīn ba rīex hmom. gax blai gaex, jē ba yūh dix gah mōh blai gaex, gax nbrax ra gīn sīao blai gaex dīx gīn mai ra rōng, nbēe ōu [**] ra rōng, mai si mgīab, vu sīao feng, jai hung, bax gax si ngax, dēei dix dig si nbriag, gaing, si ndax, sāi mai grāeng vāig grāeng dū, si nkrah hnam mai hee si ngax, sid loun goui dīx ra li mī, kaix hoig si ngax rom kaing, gax dix ra gīn yein mai gīh ra rōng, yein loui ngāix houig puan ngāix. dēei dix houg grouh kaix, hoig glao blai gaex mai loun gax dix hmom dāe, jīx dix sae ndaex eing. gax sae dom nāog eing, loun gax dōum si nbēing, yēen sīed, gah mōing sae blai gaex gah, sae nbēe ōu mai blai hre bīang jeeix, dōub gah ndōub si ngid. yām aoh yein ndīang gao ngāix jīx dix ih, yām guad yein ndīang dīx nga ngāix geem ndāeg bōun dix ih.

150. [dom (ia) kian] grax yein dix ndaex rom. yein dom kraox dīx yīeh mu, sīao rom ndīang gao gīn, gīh ra gīn. ngaig rom gīh loug, gīh goui ndaex rom dīx nga sōun houig sam sib sōun, sae daex ang, si nkrah dom kraox si ngax, grouh rom kaing ndēeih jūb daex rom gīh, sae houig dom nguan kaing mōing ang līah li mī houig a līah li mī, sīao nqad iag hloub bīang dom, giab gah mgong oux, nbāox sae rom gīh hlaong kaing nqad loui boun li mī, yein jūb ndaex rom gīh ha sīb ngāix houig hroug sib ngāix jīx bōun sin (yām aoh brāix nbōg yām sang ndōd jeeix). sin nbōg yām yein qaox nīe lang, lāo ang soung kian, glod gon dīeh dix lūng, nbēe goui gah ndieh. dom yein dix kian, kaix hoig dēei dix līh kaing ang, bōun dix ndāeh dīx blag kix ngīe. (2) yein dom gah mglāox. dom kraox dīx yīeh mu, sīao gīh gao gīn ra, mglāox raoh gao gīn a līah, rom ndīang loui gīn mai līah rōng. ran gīeh gīh mōh rom, sae mglāox raoh kaix, gū gūax dōux ngīe, si nkrah dom ia si ngax gīeh rom grouh, graix mglāox gah dom ia kom uig dīx jād, nbang līa bīang mgam (kaix mōg kaox si dix gah jīx), gīeh mgam hngoux goui gah dīx jād, yūh nin dom ia ang lai jīx bīd dix mai nbāox, sae dix een ndaex dēeg kaox, krong oux mai ndaex ang, kaix ha sib ngāix bōun yein dix sin.

151. [dom ia jēih blai] dom ia jēih blai goui nqom lux gīh, nqom blai mai nqom qu gah, mōh brīex muih būi dix ih dīx jē. grax yūh dix mgūah jēih blai im mai jēih blai sin ra jē. jēih blai dom ia im: dom ia kraox dīx yīeh mu, sīao jēih blai dīx nga gīn, gīh līah gīn, rom qu nīex boun rōng. ran si nkrah dom ia si ngax houg grouh, sae jēih blai, gīh ndaex ang si ngax kaix, nbāox sae rom qu nīex ndaex gū gūax dāeh dāe uig, grēed dix keem dom ia ndaex jēih blai dīx mu dīx mu ngīe, toux mōing ang sīed, goui ndīang ha sib ngāix houig hroug sib ngāix rom jēih blai bōun lāig ndaex dom. jēih blai gīeh dom ia sin, peuix liao noh om gah yūh jēih blai dom ia im nan, mōh ngīe ran gīeh dom ia sin, baih hloux kaing sae mu dou ndaex jēih blai, goui ndīang si sib ngāix rom jēih blai bōun lāig ndaex.

152. [dom beid pix dāng] 1. dom beid pix dāng kui ming: dom beid kraox ra yīeh gīn, sīao jīan nō līah gīn, gīh boun gīn, rom si māox im dīx nga gīn, mōg qax boun rōng, hlax kaox vag hvan siah līah rōng, mōg huang dāng (yang hua gian) ra rōng mai nyāox kaox. ran ngaig jīan, gīh, qax, hlax vag hvan siah ndaex rom goui dīx nga gīn, ngaig loug, sae loun rom si māox im ndaex dūng, sae rom ngaig dix ndaex dūng. hoig bōun jēih rom si māox uig, sae mōg huang dāng ndaex, sīao kaox gū gūax gah, si mgīd rom kaing nklaog, yūh mōh peuix liao. kaix sae dom beid ndaex rom peuix liao, sīao nkraog maox rīam hvaing dom beid līh kaing ndaex rom peuix liao, nbang līa bīang nyāox kaox gīeh nyāox goui gah, sae ndaex eing, sīao mglāox toux mōing eing gah (bō gīeh npom). 2. dom beid pix dāng bāo sāng: dom beid kraox dīx yīeh mu, sīao rom si māox im dīx blag gīn, da jīan dīx rōng mai līah tei, gīh boun tei, nyāox suah ra gīn blag, si mgīab ra tei, qax ra tei. ran gīeh rom si māox jēih ndaex rom si u, hmi si mgīab, gīh mai rom si maox, nbaox hmi mai nyāox suah mai rom, yūh peuix liao gah. kaix graix peuix liao gah dom beid, een dix ndāeh ndaex eing, hoig nāog eing toux mōing hmom, gīeh noh ang npom, yein gao ngāix houig hmom, gīeh noh ang npom, yein gao ngāix houig gao ngāig ra. 3, dom beid bex jīng: dom beid kraox dīx yīeh mu, rom si māox a līah rōng, nyāox rīb kaox ndaix rōng, qax raoh boun tei, nklaog hngoux boun rōng. sīao rom ra gīn mai līah rōng ngaig qax loug ndaex, sī mgīd mōh rom qax, sae gīh, rom si māox mai jīan ndaex peeng, sae rom qax ndaex, sīao kaox gū gūax gah, nbāox sae nyāox rīb kaox hoig nkreeng dix ndaex, gū gūax dōux dix (sin een dīx ngāix graix gah dom beid kaix nīe hmom), dēei loun dōux goui bōun blix bang liex nan graix gah si hveing dom beid hoig si nkrah dix si ngax, ba ang rom ang goui gah, nbāox bīd nklaog hngoux gah dīx jād, een ndaex eing, hmi mglāox raoh mai gīh dāe graix dix toux mōing eing gah, gīeh ang jīx npom. mai guad yein sam sib ngāix, hoig yūh nin geem bōun dix mōh pix dāng. 4. dom beid soung hua dāng pai: dom beid kraox dīx yīeh mu, rom si māox ra gīn, jīan nō līah rōng, bax gox puan tei, si mgīab puan tei, gīh dīx rōng, gag kaox mgīx dīx nqob, qax dīx rōng, vui jīng dīx tei, nklaog hngoux jax mai nyāox rīb kaox ndaex jeeix. dēei rom si ngāong dīx gīn, ran ngaig bax gox, si mgīab, gag kaox mgīx ndaex dīx blag siao seex, nbāox sae dix ngaig gīh mai qax ndaex puan fēng jōung, sae vui jīng kaix. si mgīd rom līh, jēi rom si māox mai jīan nō jēih ndaex, sae nyāox rīb mai kaox ndaex jeeix, yūh dōux. graix gah dom beid, nbū goui ndīang loui hao mī, gīeh nklaog hngoux mai nklaog hngoux jax grax dix si hveing, sae ndaex eing dōub ndōub sīed, vēng du sīn [**] goui sam sib dūx, a līah ngāix jīx mai. dēei līh kaing ndaex eing, hoig grouh jīx dix sae ndaex dēg, briex hmom mai jīx dix jōuih ndaex laih. ba hmom jīx dix een līah kix ang jīx lāex.

153. [nblāeh rom deeih bēix mai rom deeih mōi] nblāeh rom deeih mōh yūh dix gah rom deeih bēix mai rom deeh mōi. sīao man nbiad rom deeih kraox gah,. sae dix ngaig ndaex O, gīeh hoig loug, sae rom nīex jīx dix ih ndaex jeeix (rom qu mai rom daex yein nīex, gah jīx dix sīao rom deeih een dix nīex). ndīng sang ko dix sae rom nīex, nblāeh rom deeih bēix mai nblāeh rom. deeih mōi, hmom ang hmom goui mai ko sīao maix rom nīex, nbrēi dix mgāig ndīng sīao dix noh vēui in. yām sae rom nīex sang yūh lūng gū gūax mai, gīeh dāng bex goui ndaex deeih bōun hmom rōun dix. sin rom deeih hoig gūb sae dix, yām rōun dix. yam rōun loun jēem dix om ndoung nan, pai yāog O kaing bīang ngū, nkram loui boun mu fēng jōung, gīeh dāng bex zi bōun hmom rōun dix, dēei dix sae loun rom deeih rōun dix ndaex man bāing, gīeh mōh klob, gah jīx dix gīeh lom lei dix, yūh lūng nbiad rom gon goui ndaex līh. nblāeh mai si ndaing on, gah si ndaing npong; nblāeh rom deei yūh dix gah rom deeih mōi mōh ba si mgraing, ang hngaix [**] si oui npong, sam rīex. kaix in gix, gon goui ba sae rom jēem jīang ndaex rom deeih dīx nga sōun, ang bāing gah ang si mgraing, nīe ang si oui npong. gah yūh eix dix ih nblāeh rom deeih bēix mai rom deeih mōi, jīx dix ndīag gah nbēe, bing gah ngū, hngaong mai sid siah dix ndīag mai nēix, sīao blah rom deeih bēix gix hngaong mai nēix nba yīng tui, mōh daex nblāeh rom deeih mai yīng tui si ndaing hmom.

154. [nblāeh rux sāng] nblāeh rux sāng yūh dix gah rom deeih mōi mai rom nīex, rom deeih mōi sīao dix mai rom nīex sīao dix sang nbrēi dix lāeg, grax jī su yūh dix gah sang si ndaing hlaong, sang hmom yūh dix gah mox, sōg jīng yīng yām yūh dix noh si vēui, yūh nin geem dāeg bōun yūh nblāeh rux sāng hmom līh. rom deeih mōi yūh dix mōh nblāeh rux sāng, sang mōh deeih mōi yūh dix mōh nblāeh rux sāng, sang mōh rom deeih si ndaing hlaong rux zi gah. rom nīex njāeh dix yūh nblāeh rux sāng gah, jīx dix een rom deeih mōi nīex yūh gah, gah jīx dix sīao rom qu mai rom blix si vīe gah, kaix in jīx dix sīao rom nīex kaix rom deeih sīao dix. ran būg rom nīex dīx lāg dūh [**] (goui ndiang ra rōng) sae ndaex o. iag ngaig bang ngū, gīeh goui jiad sib dūx (rom nīex goui braog o bōun dix līh mōh dom beid), sae rom deeih mōi dīx gloung diex(goui ndīang boun rōng), sin rom deeih nīex. hoig rōun dix yāeng dāi nan, sīao log dūh jāo gū gūax, gīeh bōun rōun dix mōh loun, nbāox sīao tu dū dīeh niab dom rōun dix bāing, gīeh jīx nyu nbeed dix. kaix dēei loun, nu niab gah daix dix, dū dāig si nblūh mōh blah, gah dōuih blah kom ra njāex rom nīex deeih si u gah, gīeh bīd gah ndaex mgrāeng tu kom ra mgong, si nblūh blah hri ngīe, nblāeh rux sāng vīeh ndaex mgrāeng gob gah dōuih ra blag. kaix hoig yūh nblāeh rux. sang dix hmom dīx blah, hieh dix dig rom nīex goui ndaex o (een dix sīao ngāix kaix), nbāox sae rom nīex kraox mai rom deeih mōi kraox, yūh nblāeh rux sāng kraox dix blah. kaix hoig yūh dix hmom, een dix nda ndee goui npaeng gīeh grouh, gīeh grouh dīx blag yūh nbo dīx nbōg, nū gah bīd gah mgaih sin hoig. nda dix sam on, dēei nblāeh rux sāng līh, gāb dāe ra blah, geem mōh nblāeh rux sāng bīd dix dāe. nblāeh rux sang ba si ndaing hmom mōh ba bāing on, sam si ngī, blang mai nbēe dix. nblāeh rux sāng jīx dix ih im, gah jīx dix ndīag, bing, ngaig, sae ndaex rom loug mai hngaong dix ih, sae nām oi sae gīh gah jīx.

155. [grax joux yūh rom hia] rom hia kraox, ba hlaong noung dūx kaing si sib bo meix dūx, rom hia ndāeg dēei dix līh kaing jāg yang hyeui rom hia, kaix hoig nkreeng dix gah nkreeng goui ngai gao hao mī, nbāox kaix hoig nkreeng dix gah nkreeng goui ngai līah hao mī, sae ndaex dūng meng dix sae rom hia gah jīx mai, gah jīx dix sae dīx daix nēih ndaex gong, glīeb lāi sāng bīao gah, jīx dix gīeh mōh rom hia ting rang hu jōuih.

rom hia dīam kaing si sib meix dūx, njāo ang rom nīe, yīe dīeh dix ang lai hmom, gon nbrēi dix joux sang yūh, grax yūh dix mōh ngaig noh gīeh rom līh kaing, gīeh rom hia hlaong kaing si sib bo meix dūx ran gīeh jēih gah vēng du goui si sib dūx houig hroug sib dūx, sīao nkreeng goui ngai gao hao mī mai. līah hao mī nkreeng gah. kaix gīeh vēng du hlaong houig bied sib dūx houig dīx yīeh dūx, pai ndēeih gīeh vēng du dīam goui si sib dūx houig ha sib dūx, gīeh ndieh dix, sae ndaex grāeng sang briex dix noh gah.

156. [rēeig si mgū līg nbrax mai grax joux yūh si mgu līg] (1) rēeig si mgū līg nbrax: gah yām hoig sang mgoig mai van dix, si vēui sang houig mai aoh gū nūm, in mōh grax mgrong ko līg dix yūh dix dīx jē. yām in rēeig si mgū līg ang goui grax lāex yūh gaex hag noh, gon goui grax gīeh līg nyōm ih brīex, nīe ih brīex, gīeh gaex hag hmom haog, pai gluing. grax yūh dix mōh houig kix 4 mai kix 7 gū nūm, līg dog yūh lūng su si dix gah ndaex ndang gū si ndāeh, nin mōh sang louh līg si mgū dix. nbōg yām in, njōm yām som līg mai yām ngēi id līg, gōi lū līe gaex līg gah daix dix, gīeh noh hoig ngēi, ran qe dix rēeig yāox si mgū līg, sin si mgū līg bōun mglāoh gah gōi rēeig eix noh gah daix dix, mōh hoig npo num haeg mgōm līg, jīx dix njāeh dix rēeig si mgū. grax yūh dix mōh sīao si mgah kaox, njāeh dix sad kaix bīang gaex līg, hu si vēui kaix, yūh nin bōun sad si mgū līg līh; gah jīx dix sīao mgian dīng dix, mgian jī dix mai mgian mgrēng nax dix giab rēeig, loui ngāix rēeig dīx nbōg, rēeig dom hoig uig. (2) grax joux yūh si mgū līg: si mgū līg si ndaing hmom dīad dix, nū ndūd, bōun hreeng gān sū si dix, būi yūh suax zi [**], sing vui gah, gōung yiex yūh giab sīao si mgū līg mōh nyēix. dēei dix krom si mgū līg sang dang een haeg bāing mai haeg lūng, joux yūh hmom yām njāeh. ran dēei dix dig haeg ang hmom goui ndaex mai si nbroui, goui ndaex, jēi ndaex rom gīh kaix, sīao si mgah lu hleig lang hrang sad haeg gah mai sad hee hag jēi dix līh, dū dāig dix si nkrah ndaex nkreeng krong, qid rom si nkrah yām dū dāig dix noh, nbāox sae ndaex rom jīan gīeh hee hag bōun jīan hua, si nkrah rom jīan si ngax, ga grouh, hnod haeg hoig grouh, hngaong aoh, nbāox gīeh grouh, gēem jīx dix jōuih mai.

157. [grax gīeh hag on] grax gīeh hag on si ndaing nīe. grax yūh hag on ndaex mēng noung quing, rīex sīao rom ga san jēi gah. grax jē in rīex yīe dix yūh, gah ang nīe sīao māe, bōun yūh hag on hmom līh. si vēui sang yūh hag on, sang joux krian krei blah hag hmom, dēei dix gīeh on, gīeh hag si ngax on, gah kaix hoig jēi dix, gib gah ndaex, dēei nbēe kaing mai hag on. (1) jūb dix jēi ndaex rom: hag ndāeg doh dix līh, gon on, ang sīao nang jēi, si nkrah si nbroui mai hnam goui gah. hag hoig grouh sang jēi dix dīx ngāix houig loui ngāix, rom sīao dix sang gīan kaing hag boun puan sōun, jēi dix gao mu sīao seex ra tai rom dīx nbōg: jēi dom hoig on hag, bad dix yāox blag brāix hag, sin ang lai goui jād gian, sīao yēen braog hag gah daix dix, gīeh rom mai npom goui ndaex līh ndaex, nin hoig mōh hmom jēi dix. (2) kod gah ndaex: gah blag ndaex hag, nbēe mai nēix gon glīeb dix gah, sang kod dix dig uig. nīe mōh hag nīe nbēe gah, sin ang kod dix dēei nbēe kaing, rom si ndah gīeh hag on hnim lāig ndaex hag. grax gah kod dix mōh gīeh blag goui nēix vūd dix oud blag bīang, een bīang kaox si mgēing sang kod dix noh bīang, mgiex vāig nbēem ngūm [**] dix kod gah, nbrēi dix kod ba kreeing ba ang hmom goui gah, gīeh hag bū hri om bāox dix uig, yūh hag hmom mgrāng si nbēing, ba ang ko dix sīao gah dig yām in. (3) gīeh nbēe dou kaing hag: sīao rom peng sā goui 0.1 sōun houig 0.15 sōun mōh ba gīeh nbēe bōun ndoh kaing hag, vēng du rom gīeh goui ndīang sam sib dūx: kaix hoig jūb hag dix ndaex, nbrēi dix gū guax gao fēng jōung haoh, een bīang pia keed dix noh gah, sīao vāig nbēem yūh lūng mgud hu mgud houig, yūh nin dom bōun uig nbēe kaing hag. (4) graix rom si māox gah hag ba ndaing dīng, si ndaing bū, kaix hoig graix rom si māox gah, jīx bōun yūh dix mōh hag on rīex hmom tang lix. hag iag jīx dix ang graix rom sī māox gah. grax graix rom si māox gah mōh nin: ran dēei rom si māox jeeix, sae rom si ndah qing yang hua nax ndaex dīx blag sōun, gīeh rōun dix hri ngīe, graix hri ngīe gah blag goui nēix. yām graix dix bō gīeh hieh gah haeg, nū gah gīeh haeg nbeeig. kaix hoig uig uig graix dix, niab blag goui nīex dāe, hoig een dix boun puan mu sīao seex, sīao rom si nkrah rom si māox graix dix gah hag, nbāox sae ndaex rom si ndah lūx hua gai mōh boun sōun, jēi līah mu siao seex houig ndaix mu siao seex, dēei līh nbrēi dix si nkrah gah rom, kaix sae dix jēi ndaex rom nīex rom deeih (mai rom nīex meeg [**]) goui dīx biag sōun, gīeh rom si māox si ngax kaing hag, sīao kaox gū gūax lu lox, hoig goui dīx blag mu siao seex houig dīx mu siao seex, dēei līh, sīao rom lā dix si nkrah si ngax gah. (5) yūh on: kaix hoig joux yūh hag dix hmom, jīx dix yūh hag on. ran yūh rom ga san loui eing, ndīng sang ko dix sīao rom hod ndīng goui hag sang yūh dix on, gīeh nāog kaing hag mōh hoig ko. ① noung dūx ga san eing vēui dīx gōung sēng mōh bied sib gōung fēng; noung dūx ga san eing blag kaix dīx gōung sēng mōh dīx yīeh hroug sib gōung feng; noung dūx ga gan. eing gah mgoig dīx gōung sēng mōh ra yīeh si sib gōung sēng. hag hoig krian krei dix hmom, hrod eing mox mōh vēui mox mōh kaix, gū mu eing jēi dīx ngāix, dēei līh gīeh rom ga san gon goui gah njaeh kaing hag uig, hveg dix nda rom grouh. ② nbāox yūh rom ga san puan eing. eing vēui ga san mōh puan sōun (hrod ndīng gīn hag), gīh ih līah sōun (hrod ndīng gīn hag); eing ra ndīng mōh si ndah om bāox, rom si ngāong mōh si sib ha sōun; eing loui ndīng sīao si ndah om bāox, rom si ngāong si sib sōun; eing boun nding sīao si ndah om bāox, rom si ngāong sam sib ha sōun; eing mgoig ndīng sīao si ndah om bāox, rom si ngāong sam sib sōun. hag hoig jēi dix ndaex si ndah ga san gīeh hoig nda dix grouh, hrod eing vēui eing kaix, gū mu eing jēi līah mu siao seex. hoig jēi bū sīao mgib gib dix yāox, gīeh kaix gib glāi buing, mōh hoig hmom ko on. sin kaix gib dix gon bāing bae ngīe yāeng hag ang nyang yūh dix nan, mōh ang nyang jēi dix on, gon sang lōi dix jēi dix ndaex eing. kaix hoig hmom jēi hag dix on, dēei līh nbrēi dix si nkrah si ngax gah rom si ngāong, dom ndēei līh nbrēi dix si nkrah si ngax gah rom si ngāong, dom ndēe hmom si nkrah si ngax rom lā dix. ⑥ (sic) nbāox nbrēi dix jīa gōung: kaix hoig yūh hag dix on, gon sang nbrēi dix jīa gōung gū jē gū nblāeng [**], gīeh hag grouh, on, bōun ko grax sang sīao dix. blah hag ang sang ko dix hmom on, kaix hoig nbrēi dix jīa gōung, boun gīeh zi liang hag hmom. grax jīa gōung dix mōh nin: ① gīeh bāing: hag bāing, daix hoig gīeh noh on, haeg ang gūb bāing, gon sang joux gīeh noh bāing dīx nbōg, haeg hoig hmom mgrang ang lai sīao joux yūh bāing. grax gīeh dix bāing mōh nin: sae mōg si ndah piao bex feng ndaex rom si ngāong, si mgūax dōux dix, nbāox sae ndaex rom hoig ko rīan dix, gīeh mōh rom si ndah piao bex feng goui loui sōun. dēei rom si ndah piao bex feng [**] hoig njeih [** cf. njeeih] dix, sae rom māng siao goui puan sōun ndaex, gīeh jīx ndūm dix. sae hag ndaex rom hoig njeih dix hmom, jēi ra loui mu siao seex gīeh bāing, gīeh haeg hoig si ndaing bāing uig geem ndāeg dēei līh, si nkrah si ngax ndaex rom lā dix. ② tie dix sae nbēe gah: tie nbēe gah hag, bōun gīeh hag nīe on. sin nbēe ang sae dix gūb gah, hag mgrōing mai gian dix, sin nbēe lūan nīe sae dix gah, gah deeg [**] gū si ndāeh, sang nbrēi dix sae nbēe ko. grax sae nbēe dix gah mōh nin ran sīao nbēe blix glod ia puan sōun, si ndah si ndaex on ndēix ra sōun, glod dom ia dīx blag sōun yūh mōh rom, sīao rom si u puan sōun sae si ndah si ndaex jēih ndaex, kaix hoig loug gū gūax. gīeh rom in hloung houig ha sib dūx, sae glod dom ia hoig gū gūax dix mai rom ndaex, yūh lūng gū gūax, gīeh hloung sin rōun dix, jīx dix sae rom ndaex jeeix, gīeh sam rom. kaix sīao suax zi mōh haeg, bīd dix dēei rom rux jūx gah, graix gah hag blag goui nēix, niab blag goui nīex een dix ndāeh dīx nbōu, hveg dix nda ndēe goui npaeng. ③ gīeh leed: hag hoig nda dix grouh, sīao rom yūh blag goui nēix leed gah, gah jīx dix sīao nklaog hngoux leed glīeb gah blag goui nēix, niab blag goui nēix dāe, een ndāeh dīx ngāix ra ngāix, njāo goui rom gah, hag jīx on gah. 4) dū dāig hag: dēei nklaog hngoux kaing hag hoig on, si nblūh hag si nīad gah daix dix gū blag, gīeh hag si ndū ngīe, een blag goui nēix gah bīang kaox blang lom lei yūh dix gaex, si nblūh braog hag si nīad gah daix dix kom ra kon, si nblūh hu blag mgaix [**], gīeh hag on. gah brang hag jīx dix dū dāig on gah daix dix, gah jīx dix sīao vāig nbēem yūh lūng kod gah, yūh dom hoig on hag, hveg dix nda gah ndēe goui npaeng. O krian krei: gīeh blag goui nēix rog ron dix, sīao mōg si māox goui bīang nēix su si gah, nbāox yūh mgrong hag hmom, sad haeg, sīao rom jiao see hua qai nbāox gīeh nīe blang gah, hoig yūh nin bōun dix mōh hag hmom mai.

158. [ji sū jia gōung si ang gū jē gū jōng dix] joux jīa gōung si ang dīx hreing gīn, bōun nbēe si ang ndīang si sib ha gīn (jīx dix yūh mōh si ndah si ndaex), rom bīd si ang dīx yīeh gīn, mōg si ang līah yīeh gīn haoh, grax yūh dix mōh nin: (1) gīeh līh nbēe: gīeh si ang gū jē gū jōng pong dix mōh loun. goui ndīang blix houng jaox nan, sae ndaex o, ngaig mai rom si u, hoig loug dīx vūd, dōub o gah ndōub, sīao rom hloung sae ndaex, gīeh nbēe rōun dix bīang, si mgīd nbēe līh. (2) ka rom bīd līh: si nkrah si ang hoig līh nbēe kaing si ngax, sae ndaex o gāo ya go, sae rom ko ndaex o, yūh ngū lah gah mgreem o gīeh loug, kaix gīeh ngū iag, gōi ndūm bīang ngū puan līah mu siao seex, gīeh rom goui ndaex o ang lai nīe, bō lai tie ngū mgreem o, dēei rom goui ndaex o, sīao rom jūan [**] lox go gīeh hloung bōun dix mōh rom bīd rōun dix mai, kaix sid gah mgon, sin hloung mōh rom. bīd si ang. (3) yūh mōg si ang: houig nklaog si ang grouh, sīao jāg grīd pong grīd gah, mōh boud mōg si ang. mōg si ang lāo ang mōh poun, gon mōh brīex see liao si ndaing hmom. grax mgrong sang rīan eix dix gah: (1) yūh rom bīd gah si ang ba sang rīan dix gah mōh gīeh noh si ngax, bō gīeh gū jē gū jōng goui ndaex rom bīd si ang, njāo mōh nin, yām si nkrah si ang mai si mgīd rom si ang, sang nbrēi dix rīan dix gah. (2) ka rom bīd daex si ang, mōh sang rīan ngū hmom. sin ngū iag rom qaox nīe ndaex rom bīd, ang bōun dix mōh rom bīd, sin ngū dīng, rom bīd yīe si oui leeing. dom hmom sīao o gāo yax go goui dīx nga li mī boun, sae si ang gao gīn sīao rom līah gīn, ngaig ndaeg ndīang dīx gīn mai liah rōng ba hmom.

159. [yūh rom bid biao jiao gah hag līg] rom bīd biao jiao si ndaing nīe grax sīao dix, jīa gōung kaox mai yūh grāeng sū liao ang bōun dig noh, ndaing nyōm dix jōuih ndaex laih. (1) jūb dix jēi ndaex rom. dēei hag līg im sae ndaex rom ndūng sui nyix, mai jīx dix sae ndaex eing, jūb dix jēi ndaex. rom si ngāong gao siao seex ra houig dīx nga siao seex, gīeh hag līg on goui tang sing. (2) keed hee gom: hvaing hag līg līh kaing ndaex rom, si yīad rom goui gah si ngax, een blang nqiex, keed haeg līg, nbēe hnam mai hee gom gix si ngax gah mgon. (3) nbāox jūb dix jēi ndaex rom. sae hag līg hoig keed dix si ngax ndaex rom ndūng mai ndaex eing, jēi ndaex rom si ngāong ndaix siao seex houig gao sīao seex līah, gīeh hag līg on si ngax. (4) hngaong hag. hvaing hag hoig jēi dix hmom, sae dix hngaong ndaex jen. yām hngaong dix sang nbrēi dix rīan ngū gah, rīan dix mgāig, gīeh hag līg hoig om rom bīd yām an nan, jīx dix dēei līh kaing ndaex hngaong. (5) grīd mōh rom jīang. sae hag gon si u ndāeg gaoh kaing ndaex hngaong ndaex jāg dah rom jīang, grīd mōh rom jīang. (6) njaeh rom. sīao nbūg rom būg dix sae rom jīang ndaex nkreeng dōng, gīeh rom jīang nō līh. (7) ka mōh rom bīd bīao jīao. sae rom jiao hoig njaeh dix ndaex o, gōi ka gah ngū iag, ka dom hoig bōun dix mōh rom jīang dōux dix. (8) nda groux. dēei rom bīd hoig ka dix līh nda grouh, bōun dix mōh rom bīd bīao jīao mai.

jag sīao dix blag noung yiex

160. [jao pad jāg to lā ji, si vēui sang nqag būi gah hmom jāg mai sang gīeh būi jao pad jāg to lā ji kaox seex, noh sang krian krei dix si vēui yūh gah mox] nqag būi gah gon ang qian to lā jī mai nqag būi gah dōng jao pad to lā jī dix rīan hrom dix gah grax ang qian, dīx nūm nqag noh dīx nbōg. jao pad to lā jī sang nbrēi dix yūh gāing in gix blag mgreem geem si ndaing ko. (1) yūh dix dōng gah nbōg yām sang nqag dāng vui ang qian jiao toung guang lix sing jīe gū mu sīang gū mu jēng nbōg yām lai mox, nbrēi dix nqag nbōg yām sang yūh mēng ndēe oud dix noh nbōg lai mox, nāox pad to lā jī boun puan ngāix, krian krei dix joux qe hmom. (2) nbrēi dix joux nqag gaing qe dom hmom. ran sīao si yi fēng dōux pag qe gah, qe qaox nīe nkreeng qaox nīe hreeng sang joux qid hran kraox gah. louh nbēe jī yiux goui ndaex fax dōung jī, pag liux qing qi gīeh nbēe jī yiux si ngax. nqag dēng vēui qe kaix qe mai dēng rīang yām mgog qe dix, yām hu qe rīang ang rīang. nqag ba bōg qe [**] mai ba log gaing [**] om qiux nan, ba bōg qe mai ba log gaing om qiux nan, ba si lēed blag vēui blag kaix npo ang npo, sin npo sang joux dix ndēeih gaex. joux zi dōung gūx ba goui gah sā qe ling blag kaix ra mu mai si nax tix pian sā qe, pad dix yāox qe ndaex grax, sā qe si njāox, sā hmom ang hmom, kaix hoig ang lai gīeh ling qe hu, kaix hroi ling qe sang si dong gah ndaex grax. (3) si nkrah tox dōu to lā jī dom si ngax, joux nblāox ndēe lāex, qid hran gah, nbrēi dix nqag gah gaex si nax gaing qe giex tox dōu. joux yūh zi dōung gū ling tox dou kom ra kon mai si nax tix pian sā qe hmom, gīeh gaing qe si lēed tox dōu qe gah hmom sā qe, gīeh ling kom ra kon bōun jīx ang quh mōh hoig hmom. (4) jao pad qe yām goui nbōg yām si nax joux qe dix, sang joux yūh dix si ndong gah "jiao toung guang lix gūi jex", hod gah grax pad dix qe, grax mgrong goui ndaex "jiao toung guang lix gūi jex", bōun jīx lāo noh gah loux dix.

161. [yām lāeg jāg to lā ji sang rian dix gah grax dix uig] yām līag to lā jī sang rīan dix gah grax in gix blag mgreem loui mgrong: (1) nqag blag brāix to lā jī ko ang ko uig, lāeg ba gūb sae dix, ba ko sae dix, ba ang jē mgrai mai ba ang jē lāex; ndēe rīeb dix gaex joung, hran ang ndoh kaing, blag brāix ling ang goui ndēe dūh; ndēe toux dix gah qing uig mōh gon hmom mōh hoig lāex; nbēe rouix [**] hua yiux goui ndaex fax dōung jīx, ndaex di pang mai gū si ndāeh, ko gon sang gūb uig: ndēe ko dix bōun sīao sū si ndāeh, nyōm dix sīao. (2) nqag lāi jī sū zi liao hod to lā jī, goui lāi hox gex jēng, lāi grāi gah sīao jāg dix yūh gah mox, grāeng gōung jiux mai lāi qing dāng hrod qe uig, nqag grāeng goung jīux, fux jīng mai bix jīng ah ndaex lāi qing dāng gūb ang gūb uig, sang ko dix lāeg ba hoig mgrūm grāeng uig. (3) hod gah ah jī sū tiaox jīng to lā jī, lāeg jāg ba hmom fax dōung dix, kaix hoig aoh, fax dōung jī hmom hyoug [**] dix, yi bīao goui gah ko ndēe jī, loux ang goui ndēe ang hmom luah, mgrāng daox pruih dix līh mai gah si oui hmom. yām ang to lā jī lēed grāeng, jē ba gīeh quh, jē ba gīeh hu, jē ba bōg, jē ba gīeh jūng sang hmom uig. ang ko dix goui blag ang loux ko, aoh dīx ndāeh ngīe, gaex dix sīao, li hox qi mgūah dix mai ang hmom ko uig, gon goui, nbēe ang jīx roig kaing. (4) gah mgoig nqag gah hmom yiex ya uig, haog ndieh sang joung, ang si ngūa, hnim pai sang ko, yām nāox haog dix, ndēe houig nbēe uig mai ndēe toux dix nbēe roig ang roig gah, gīeh mōh to lā jī ko hmom in uig jīx dix līag.

162. [grax sīao mai grax nbrēi dix krian krei jāg sōu fux to lā jī] (1) nbēe ba mglēeing qe mai nbēe gīeh nyu blang sang yūh dom sī ngax. to lā jī bōun ang bōun dix hreeng sīao, nyōm ang nyōm dix pad, nqag gah si ngax nbēe ba mglēeng [** cf. mglēeing] mai nbēe gīeh nyu blang si ngax ang si ngax, njāo mōh nin, si vēui sīao nbēe qaix yiux sang ndūm noh mai si mgīd nbēe hmom dix sīao. gon goui, jao pad qe dīx nblah ang krian krei kix nbriex [**] liux qing qi nbēe qaix yiux hmom, mōh ngīe goui gaex ang lai jīx sīao dix, gīeh noh ang lai jīx si mgīd nbēe qaix yiux si ngax līh, gon goui būi dīx nblah, yāox, gah hoig ang nbēe lai jīx līh, dēei liux sing līh, yūh nin nīe pai gleh njim qe lāex, nīe gīeh qe ndōd nbōg yām sīao dix, yām sīao nbēe, sang sīao nbēe jē dix, ko gon nqag nbōg yām guad nbōg yām aoh, bō ndouh bī grax in. (2) bō lai ndouh bī dix krian krei nbriex liux [**] qing qi npom hmom. goui būi dīx nblah, lāo ang nbrēi dix krian krei liux qing qi npom si, nqeeng, gon yūh dix yīeh sae, ang nbrēi dix sae, būi nīeh nīe ang lai sae gah jāg, yūh nin nīe si ndaing lāex yūh jāg. rīan dix bō gīeh npom kreeing lāig ndaex qi gāng mōh ang gīeh qe jāo pai lāex. njāo mōh nin, sang nbrēi dix krian krei liux qing qi npom si nqeeng, yām sae noh sang nbrēi dix gīeh ndēe rīeb dix si ngid, ang bōun gīeh goui grax līh npom. (3) ko sīao lix hox qi mai zi dōung qi. lix hox qi mai zi dōung qi sīao sōu fux to la jī mōh blah su si dix. blah su si dix in, lāo ang sae dom ko yām njāeh, gon sang gīeh noh si ngax si nqeeng, gīeh nbōg yām krian krei dix noh goui, sin goui nbēe kreeng [** cf. kreeing] gah, sang sīao nbēe qi yōux [**] si nkrah si ngax, bō lai mgram mai bō yūh lūng sīao. gah yām sīao dix, lix hox qi sang "rōub dix gōi, mgūah dix dom si ndaing", ang bōun dix rōub dix dīx blag mgūah dix hu dīx blag, bō lai ndouh sīao lix hox qi hu yūh qe pai hnim. njāo gīeh qe hu si njāox, ling cix louing [**] mai njim gīeh quh gū si. ndāeh yīe lāex gah, gīeh ang rōub dix dom si ndaing, lāo ang pai gīeh blah lix hox qi lāex, gon gīeh gōung lix quang di dīam.

163. [sang liag dix sīao grāeng noung ji hu mai to lā ji yūh gah mox] lāeg dix sīao grāeng hu mai to lā jī, nīe gon sang ko dix sīao mai hag diex oud dix, yām sīao grāeng noung ji in gix yūh gāing, sang gīeh noh yūh diex hmom mai yūh dou ma hmom, zi liang grāeng noung jī sang ko hmom mai jē diex ma gaeng, jē dou ma, nbōg yām tai ma mai grax noung yiex jī su. njāo mōh nin, lāeg dix sīao grāeng noung jī gon nū kaing lāeg dix sīao jē to lā jī dix mīex nyāo, kaix hoig si ndong gah brāix glong hag diex dix, gāing nqo hag diex dix mai grāeng noung jī sīao dix hmom ang hmom, gon ko dix rīan dix gah mgrong in gix blag mgreem: (1) jē sing hao noung jī sang ko mai to lā jī, ran lāeg to lā jī hmom lāeg grāeng noung jī kaix, sōun sang gīeh grāeng noung jī lāeg dix bōun ko mai jūb to lā jī, gah blag gōung lix, rīang bōun si lēed grāeng, jūang sūx, pai hu hnim hu, grax hveg dix yūh gah mox (hveg dix uig, hveg dix dīx blag, si lēed dix yūh gah mox) mai gīeh noh hu yūh gah mox (mōh maox pix dai si nbēing ba gīeh hu, mōh maox pix dai sāng jox ba gīeh hu, mōh dōung lix sū qux jux ba gīeh hu) sang ko mai nbāox uig, gīeh nyōm dix sīao. sōun sang gīeh grāeng noung jī nīe haoh grax sīao dix, gon sang nqag grāeng noung jī bōun jīx ko mai jē to lā jī dix uig. (2) jē sing hao grāeng noung jī sang ko ih blag noung yiex jī sū uig, sōun sang gīeh ming jīx lāeg dix sang ko mai noung yīex mēng dix. log ma sang tai dix raex mīex ndīng, diex sang pe dix pong yūh gah mox, sae si mīe, sum gla si nax mgong sang goui mīex mglang, vōg dou ma sang ko dix vōg dix goui mīex mglaong [**], ba ang bōun vōg dix ang bōun nīe kaing mīex ndīng. (3) grāeng noung jī sang lāeg ba ko dīng ba ko iag. ah eix ba dīng ba iag gah grāeng noung jī, mōh nqag vīen bōun yūh gling mai ndīng goui noung jī. si vēui mōh nqag gāing bōun yūh noung jī, blag kaix mōh nqag mgūan goui ma mai hmom grax ang hmom, nqag gah bōun nyōm jāg dix lai līng gah, grax bōun hu mīex ndīng mai bōun ang bōun hu. (4) lāeg grāeng noung jī grax gon sang rīan dix gah gon goui: grax ang gian hmom ang hmom, nīe ang nīe sīao dix, sīao dix yūh gah mox mai nyōm ang nyōm dix krian krei, njūm yōm ang yōm.

164. [hoig bōun līag to lā ji, yūh gah mox lai ang bōun sīao ndum mox ndum an] to lā jī ndāeg kraox līag dix, ba kraox joux dix mai ba ndāeg louh grāeng yīng dōung fux jīan dix, ang bōun dix sīao ndum mox ndum an. mōh njāo yūh nin: (1) ling jīan jīa gōung dix gah jāg, blag brāix ndēe iag ndee dīng gon goui ndēe ang jīx ih bāox dix jeeix. njāo mōh nin, ling jīan sae hmom dix dāe, ndēe su si dix ang nyang hmom rīeb dix dāe mai ang nyang hmom ih bāox dix. jē ling jīan in, yām yūh gāing mōh ndēe doun ba bīed bāox dix ngīe, ndīng bōun yūh gāing yām in gon iag kaing ndīng sang gīeh yūh gāing si njāox uig, ndēe rīeb bāox dix qaox nīe gīan, gīeh hee nbēe on blang lāex, bōun su si dix mai bāox dix dīx blag ngīe, gīeh ndēe su si dix mai bāox dix si nbluh [** cf. si nbluah] dix lāex, bōd dix goui hroi, on yūh ndēe rīeb bāox dix. njāo mōh nin, ran gon sang gīeh noh su si dix hmom vēui sang sīao dix noh, gīeh ndēe rīeb ling jīan bāox dix bōun su si dix blang, mai hmom rīeb dix dāe, yūh nin geem ndāeg bōun gīeh nyu blang mai gīeh iag su si dix dāe. bōun gān gāing yūh dix uig, gīeh jāg bōun hreeng sīao dix. (2) njim gīeh rīeb bāox mai grāeng jīx gīeh bāox dix quh dīx nblah, kaix hoig sīao dix jīx nbo mai gu gog gix, log om njim lo see nbo dix quh, tang huang, ba hlong, maox pix dai vu vib [**] gu gog gix. (3) gah ndaex yām yūh dix, yām joux dix mai yām sae dix, jāg rīan dix goui ndēe lūd dīx nblah. ndaex grax ndoun dix gah goui ndēe lāex. (4) si vēui sang sīao dix ran qe dix yāox gah hu, yām qe dix hu, sin goui ndēe npo, ndēe vu vib gu gog pai gīeh gaex mai gīeh hmom rāeh, ndēe ang gūb jīx dix ran hu gōi yāox kaix mai pai joux noh, gīeh to lā jī hmom yūh gāing yām sīao dix, ang nīe goui ndēe lāex.

165. [grax sīao mai grax krian krei dix briex jāg baih dou ma] (1) sīao jāg baih dou ma sang goui būi krian krei. jāg baih dou ma ndāeg līag dix sang nbrēi dix nqag lāi lāo gah sīao dix yūh gah mox si ndong, hrod gah ah ndaex lāi nbrēi dix krian krei nbrēi dix briex mai hod dix sīao. (2) jāg baih dou ma hoig sīao dix si vēui in, vēui sang dēei būi dou ma gon ko dix jing qax mai joux uig. nqag njim gīeh gaex gū si ndāeh ndēe mox ba nbo; jūx jeng quh gū si ndāeh, jūx goui ang goui nbēe, hoig ang hoig su si dix hiex; jing qax ba baih dou (mgong lāi dix, hrang njim, hrang ngog ngo dix, pia hriam ngod dix) nīe ang nīe su si dix lāex, mōh dūh mōh boud, hoig nbo ang nbo. gīeh jīng qax ndēe goui ba lāex sang pai joux noh. bō ndouh ang jing qax vēui sīao dix noh. (3) būi meng dix krian krei jāg baih dou ma, ko dix si ndong grax sīao jāg baih dou ma dix uig, lāo būi mgō dix dōng grax sīao jāg baih dou ma dix, rīan dix gah blag līh see gū. (4) si vēui sang gīeh jāg luah, ran sīao daix dix si nbrūh [**] maox pix dai hu loui boun kua, sin maox pix dai ang gaex geem ndāeg jīx dix sīao. gīeh sīao fax dōung jī si nbrūh, kai guang dian jī sang een noh ndēe nyōm dix sīao, nū gah goui ndēe lāex jīx pai breed dian kaing jāg. (5) sin jāg qaox nīe pai hyoug [**] mai luah ang hmom, lang loh sang pai gīeh jāg nāox hu dix, nū gah līh gāing see gū gah. (6) kaix hoig luah jāg bō sāe [**] daix dix ndēe hu maox pix dai gix. sang krian krei jāg si ngax nyu blang; yām joux noh sang breed dan kaing, gīeh jāg hoig nāox dix hmom geem ndāeg, jīx dix joux. jāg sīao maox pix dai si nbēing, gīeh jāg hoig nāox dix, ang lai quh geem ndāeg bōun dix gouh maox pix dai līh, bō lai goig maox pix dai līh yām gon hu, nu gah si vuad dix si vēid [** cf. si veid] būi mad. (7) sin dou hoig baih dix uig, sang nbrēi dix dēei nklaog si vōng goui ndaex jāg gix si ngax, od diex nyāox goui blag brāix jāg si ngax, nbēe sang ko dix sae nbēe nyu blang gah, gah sae hmom uig, briex jāg ndēe goui npaeng ndēe ang leed kaix.

166. [grax sīao mai grax krian krei dix briex jag daeh hngoux hmom] (1) ran nqag gah yūh mgong hngoux mōh grouh mōh leed, hoig ko ang ko dix daeh, rūah dix dig krib [**] goui ndaex hngoux, seeb ndong hngoux hmom, sae hngoux ndaex ndong. (2) kaix hoig baoh jāg dix hu, ran gīeh jāg daeh hngoux yīa mgīex dix loui fēng jōung, gīeh hoig yia dix gaex, goi si nbrūh sēi gīeh hngoux lāig ndaex jāg. (3) sin mgaox daeh dix ang hmom, jīx dix joux yūh sēi lāig hngoux mai vāig mgaox si nax mgrēng mo. gīeh hngoux gon nīe ndaex, yūh ndēe līh mgaox iag jeeix, sin ndēe līh mgaox hoig iag, mu hngoux gon nīe ndaex mgaox, gīeh si nax vāig mgaox giex mgrēng mo iag jeeix. sin mōg mgaox nīe; baoh ndēe līh mgaox dīng jeeix mai gīeh si nax vāig mgaox giex mgrēng mo dīng jeeix. (4) kaix hoig daeh mgaox dix hmom, ran gīeh sei ndong hngoux seeb dix, gīeh hngoux gon goui ndaex si nax bou daeh dix uig, gīeh līh blag brāix, geem ndāeg breed jāg. (5) vāig daeh mgaox hoig sīao dix dīx mglaex jīx nbēem, yām in jīx dix louh dix sīao blag an dīx nblōng. (6) nkreeng mgaox kaix hoig sīao dix dīx mglaex, sin mgaox rog kaing, sang pai louh ba kraox. (7) rīan dix nqag vēng du blag brāix jūx qeng, ang bōun dix gīeh qaox nīe aoh. hoig sam nīe hngoux grīd, rīan dix sae nbēe huang yiux gah.

167. [grax sīao mai grax krian krei dix briex log qid si ndah] (1) si vēui sang sīao log qid si ndah kraox, gon ko dix sae nbēe jī yiux ndaex ba da npom jeeix, gīeh gloung hag goui gah nyu blang, rīan dix sae ba hlong dōuih gū si ndāeh, si yīed [** cf. si yīad] gaex. (2) vēui sang qid si ndah. ran qe dix sīao rom si ngāong qid gah, nqag gah roig mai toux ndaex dix gū si ndāeh, gaing qid si ndah dan hmom ang hmom qid dix. (3) yām yēen mgong da npom, sang si nbēing joung ngīe, gū nbōg hu sang si lēed noh gūb yēen noh kub [**]. (4) yām sae si ndah, sang si mgīd rom si ndah, nū gah toux si nbroui ndēe qid si ndah dix. rom si ndah sae dix ndaex log qid si ndah ang bōun hlee kaing ndīag hroi gīeh būi rom houig gah. (5) yām yūh gāing, sang rīan dix yām qid dix si ndah, kaix ang bōun dix ih brīex mai yod sūb, gon sang bōun rīan dix gah in gix: hrod dix qid blag hu npaeng, kan si nax qid dix noh. mgaix [** or mgāix ? (mgaīg)] hu dix qid; qid bōun ngōb mai nbōu, būi louh dix qid, ih koux jao, vīex si ndah si ndaex, vīex grāeng sīao dīx gah log, jeeb si nbēix nta ma vīen mōing daix si nbēix gaex, jeeb klax dīng, jeeb giab ih dung din. (6) kaix hoig sīao dix gū ngāix, ran bloi npom gon goui ndaex uig, hieh rom si ndah gon goui ndaex uig kaix. (7) kaix hoig sīao rom si ndah ndaing bōun som grāeng krai, mai sang hreeng een briex log dix, sīao rom si ndah jīan pag blag ndaex blag brāix log gah uig, nbāox sīao rom si ngāong pag gah, sīao rom si ngaong qid līh ndēe qid si ndah dix, gīeh bōun pag njim goui ndaex uig. (8) log qid si ndah sang briex dix ndēe si ouh ndaex vēei, bō een mai si ndah noung yox mai poun hua fēix. (9) yām sae ya sox qi mai glung hag da npom, sang ran sae gloung hag lāig dīx blag ndaex qi toung, gōi yīa kaix, mai gīeh mgong yēen dix gōi njūng dix dīx jeeix. bō lai yūh lūng tux, nū gah bu bliag braox gloung dix. (10) iag joux: sin ang lai bōun da npom mai līh rom kaing, ran nqag gah hlee rom kaing meei hroi rom, sin hlee kaing, hieh rom ndēeih houig gah meei hroi; nbāox nqag gah hoig lāex gloung hag mai mgiex dix gaex, sin hoig lāex, sang louh ba kraox; sin mgiex dix gaex, dēei dix sae nbēe gah. sin rom si ndah ang lai bōun qid dix līh, ran nqag qiux iag goui ndēe lāig rom gah gon bōun dix gaoh, sin ang lai bōun dēei dix pag; nbaox nqag ndaex qid rom dix, gīeh hoig toux dix, gouh dix pag; nkreeng līh rom kaing, sin hoig toux dix gah gouh dix pag.

168. [jāg qaix yiux jī yūh gah mox lai ang boun dix sīao nbēe jī yiux qi yiux jī] jāg qaix yiux jī mai jāg qi yiux jī mōh jē jāg nōuix rāng jī uig. jāg qaix yiux rīex hlaong ya sox [**] dix, nīe gon ndaing dīng rīang, jūx qeng sīao noh si nqeeng mōh liux qing toung rōum dix mai jīng, si ndaing bōun gān gāo ya mai bōun gān su si dix. gah ndaex nbēe qaix yiux si ndaing nīe liux gah, kaix hoig mgrēeng [** cf. mgreeng] dix, yīe goui liux suang mai ya lioux suang ndaex. liux goui ndaex liux qing rōum dix mai jīng, si ndaing yīe lāex gah jē ba bōun som hriam gix. njāo mōh nin, sae tian jīa jī ndaing yām ndaex nbēe jī yiux jāg qaix yiux yīex bōun gān yāng hu, si ndah som hriam mai gon bōun gīeh hox sai si ngax. njāo ang nbēe jī yiux jāg qi yiux jī jag qaix yiux jī nan, qaix yiux jī geem ang bōun dix sīao nbēe jī yiux jāg qi yiux jī. gīeh ang mōh nan, sang pai gīeh jāg qaix yiux jī hro hram mai su si dix lāex, gīeh jāg qaix yiux jī ndōd nbōg yām sīao dix.

grax gīeh gāing nqo nū yīe dix yūh

169. [grax pi nyā krian krei hngoux jax ma rāog gah mai rūng] (1) bāog rōng blag pru npaeng, sum hngoux jax njūng ndia dix blag pru npaeng, yūh nin npaeng moi iag gah si nax mgong hngoux jax, gīeh diex iag grouh, rom bōun hreeng oud gah ndaex diex. (2) gah ndaex poun vēui si mīe nbāox sae poun jiax feix (poun liux suang jiax) ndaex dīx mū liah gīn houig gao gīn. (3) bāog rōng dom raex, sae si mīe to, gīeh bīang mgūh rōng sum si mīe kom ra blag jīx bōun dīe npaeng, gīeh diex leed, gān rūng brāix, gān si gīad brāix. (4) ma rīeh goui dix nga dūx puan, sum si mīe si ndū hlaong ngīe gah rīeh, hroi si mīe gīeh hu ndaex rōng, hloub poun mai diex blang. (5) yām njāeh hngoux jax dix mgūah gag, sīao ling si māox gix bang līa dix mgud bīang blag pru npaeng, kaix to sum, gīeh si nax hroi goui līah li mī blag houig gao li mī. grax in gix lioung bōun gīeh hngoux jax iag Lāex gah mai rūng, hrod gah yūh hag diex dix, jīx dix sīao grax in gix dīx mgrong mai jīx dix nīe sīao, gīeh hngoux jax nīe hlaong qang liang.

170. [sīao rīb proing bai saex brēing līg] proing, gah ah rīb pux pux qao mai rīb tian pao gah, yām bōun līg saex brēing, dēei rīb im kom uig dīx gīn, gīeh mōh rīb grouh mōh puan rōng (gon līg ndieh dīx blag), sae rom ra yīeh hao sēng, ngaig houig puan yīeh hao sēng, gīeh līg, dang ih mai jīx dix ngoing ndaex nqeeih līg dīx ngāix ra nbōg, loui ngāix mōh dīx nbōg bai.

171. [dang bai saex bōng dū] dēei mōg nyāox (nyāox kraox kaix mgrēeng kix mai rīb dix) ra tei houig boun tei, nbēe daex nbēe jēem diex gix ha sib hao sēng houig gao hao sēng, dig nbōg ih houig ra nbōg ih bōun vāi, ang lai jīx ndēeih saex.

172. [grax yīe houn oi dix briex] lāeg dix bāog houn oi yām gouig brāix, dēei diex mglāox goui gah hloux, kaix hoig houg dix ra loui sīao seex sīao hae sū liao ang būi jīx ob gah sae ndaex (dīx mu hae sae ndaex ha sib gīn houig hroug sib gīn), een dix briex nyīex hlaong. hoig goui dīx kix, vīen mōing hae sū liao sīed, bōun jīx dix een houig nūm ga kix 4 kix 5.

173. [gah blag kraox sīao nyāox dix] (1) briex mag grām im gah. gah ndaex nyīex ndaing si gīad, ran sae nyāox (ang bōun gīeh rom yūh jāex) grei grāeng sang sae houn dix gah, nbāox hloub jei rīex bīang nyāox, kaix sae mag grām dīx jād sae nyāox dīx jād. mag grām briex dix nin bōun een dix boun puan kix, gon im ngīe. (2) briex houn yeix kuad im gah. sōg dix rūah houn yeix kuad ang nyang mad līh, bum dix een bīang pia si ndaing grouh, kaix sīao nyāox keem gah uig. yūh nin jīx gīeh houn yeix kuad een dix dīx blag nūm ang lāex. (3) briex si mīe gah. ran sae nyāox grei grāeng sang sae dix si mīe gah, nbāox dei jei rīex hloub bīang, kaix sae si mīe bīang jei rīex hloub bīang, kaix sae si mīe bīang jei, hoig sae dix hmom sīao sū. liao toux mōing sīed gah. yūh nin lāo ang briex si mīe, briex yūh nin gon bōun gīeh si mīe nīe gūah, yām sum dix gah hmom blāeng, gla sum gah ang yīe bōun saex, gīeh si mīe mgrūm blāeng, blāeng uig mai dīng blāeng. (4) ang gīeh rīah kaox blix si um. sin yāox gah si um rīah kaox blix, dēei dix dig diex goui si hveing rīah hu, sīao nyāox hloub bū bīang dīx jād, ndēeih dei diex hloub bīang. ang goui mīex mglang dix, saex rīah jīx vāi. Mang gīeh mgraig goui gah rīah si ho mai rīah daex ga. sin yāox gah lāex yūh mgraig si ho mai daex ga, jīx dix hruad nyāox gah hlax, ang bōun gīeh mōh gōng, hruad gah rīah, ang bōun gīeh gon goui.

174. [keed hloux rīex kaox mag li jīx gīeh kaox nīe blix] kix yām njāeh nūm dix, mee njāeh kaox mag lī dix mgūah gag dix līh houig gah num, gah mgō kaox goui hloux rīex hloux dūh gah, sīao mgon gōi keed gah, yām keed dix bō loui dix groux ndēe on nēix kaox. kaix keed hloux dix, pai graix kaox mag lī bāing dīx nbōg, rīan guad gah (gah jīx dix keed hloux rīex kix 2 kix 3 yām sang go brāix dix si u, vēui sang dāi kaox mglaoh hlax, nbag yām in ang lai sīao graix bāing gīeh si u). kaix hoig keed hloux rīex dix, sae poun dāi gah kaox mag lī dīx nbōg, kaix in sax nbāox sae poun hmom blix dīx nbōg.

175. [sīao gōng hu blaex gōng] sīao si jīng bīng dūx goui ndaex gaex gōng. dēei rom goui gah ndaex gaex gōng yūm qid gah gōng nbrax, njom saex [** cf. nqom saex] jīx glōd si njāox, gīeh saex haog gōng nbrax yūm mai. kaix hoig qid rom goui ndaex gaex gōng yūm, jē gōng in ndaex ma nīe gin si oui, gīeh jē ba ih gōng in houig dix bāeh gix dom nīe. gōng yūm gon goui ba gaex jī sū gīeh gix hlad yaoh gah dīx jē, nbāox gōng gix hmoung si oui jē in, ang lai jū dix ih brīex. grax gah yūh dix mōh nin:

1. dēei gōng ih hngoux ra rōng, grīd pong sae rom ndaex jeeix, si mgīd rom līh, nbāox sae rom ndaex rom si mgīd dix ra yīeh gīn. hu qid gah hngoux, hngoux jax goui gōng gah, gōng ih hngoux dog yūh lūng jōud dix yūm. bīang diex kaix.

2. hu hnyub (mai hu sud ba yūm) gōng goui ndaex ma ra rōng, grīd pong gīeh si um, sae rom dīx nga hao sēng, jēi dīx nga siao seex boun, si mgīd rom im līh, nbāox sae rom ndaex dīx yīeh gīn, sae si yi fēng ndaex dīx rōng. qid rom in gah daex goui jē gōng in gah, yūh nin si ndaing yām.

rom goui ndaex jē gōng in lāong, sīao dix gah ma dīx mū. sīao grax jē in hu rīan gōng daex, mū lūng mai gōng ih hngoux gix bōun gīeh gix yūm gāo sib sōun.

176. [grax dang yūh dix yām blaex vīag ih sūb yūm] sīao si ndah hua sioux noung yox blaex vīag ih sūb si nqeeng ang si ndang yām, ngūah gah ndaing hlaong. sin sīao rom qu hu blaex, lāo ang pai blaex vīag yūm, nīe blaex gōng, ang ndāeh ba ob, yōm ngūah, gon bōun gīeh hlax hmom huan, gīeh qang liang hlaong, ih gah kom ra blag. grax yūh dix mōh nin: dīx mū sīao rom qu dīx gīn, sae rom ndaex. gao gīn boun houig dīx nga gīn, yām mōh gla, yām huan, yām dāi qid gah dīx nbōg, mai nqag gah nīe gōng ang nīe, qid dix rīan gah. ndēe sang qid dix mōh blang blah hlax mai mgreed [**] blah hlax, qid si ndah dīx mu sing qi bōun gīeh vīag yūm gāo sib ha sōun houig dīx yīeh sōun.

177. [grax ang gīeh brīex see liao hi] baih hloux si ho sae ndaex grāeng hoig sīao dūx dix, nbāox sae rom loug sū sin ndaex si ndū ma, grīd mōh rom, mgab man hoig si mgīd dix loui sōun, glao mai see liao, lao ang bōun rīan gah hi brīex see liao, gon bōun rīan saex blag ndaex vāig līg soux ia sim gix.

178. [grax gīeh mīex līg nīe goui gon] kaix hoig bluad gon līg deeih loui ngāix, gū mu mīex līg dox ih si ndah vui sēng sū E ra yīeh, fux lox bu sū boun yīeh hao kex; kaix hoig si mgeeng [** cf. si mgeeing], ndēeih ndieh jē si ndah in giex dīx dīx blag, dox ih houig dīx nga ngāix dīx mgīe. sīao jē grax in, mīex līg nīe. goui gon dīx nga sōun puan houig sam sib ha sōun, gon līg gah ndaing hmom yīe nbrax.

179. [dox gāng gōi ih si mging ang jīx saex ling nūm] sid si mging hri ngīe, giab si mging gah hngian [** cf. mgian] daix peix lāig dom ndaex mgoug gāng gōi, yon hngian daix dix ndēeih, gāng gōi dang nbleed noh laig. dīx ngāix dox ih ra nbōg, dīx nbōg ra loui blah; gah jīx dix daeh si mging pong puan tei, hmi mai peuix hox see liao ra gīn dox ih, puan ngāix dox ih dīx nbōg, yūh nin bōun rīan saex bāeh, saex su six vāig, saex bōng vāig gāng gōi.

180. [grax ndaing ko mgong, hlax daex si ho dix sīao] kaix hoig lāoh daex si ho dix, jīx dix sid mgong, hlax goui puan līah li mī, hruad gah ndaex gaeng gīeh si um. njāo goui jē ho bāeh gōng ndaex, jīx dix ang lai gīeh vīag gōng goui ndaex gaeng, ndieh ndīng qid dix si ndah gah hngoux. sin bōun sae mgong, hlax daex si ho sid dix vēui tai dix gaeng, nbōg yām ang lai bōun gīeh gōng goui nīe gon lang, gah nīe yām.

181. [rom mag gram jīx blaex gōng daex] dēei mag grām (nīe braix nīe hmom) dīx rōng daeh pong, sae rom ndaex ra gīn, ngaig loug dīx blag mu siao seex, sīao man sa bu mgroig gah, nbāox sae rom mai gao gīn mai poun rōng, rom nēem ndaex ra rōng (poun ling suang e qing jia gah jīx), ngāix gouig brāix bōun ngōb qid gah gōng, ang goui mīex mglang dix gōng yūm mai, gon gīeh daex nīe hmom dīng.

182. [grax ndaing hmom ko bai brēing ia] sīao rom qu jēi jēem ndaex, dox ia ih kaix, jīx bōun rīan bōun bai brēing ia. dēei jēem bīe ko sae ndaex gong gix, sae rom qu kin ndaex, gīeh jēem hoig nbruih dix, jīx dix dox ia ih. kaix hoig dox ia ih dōub gong hmom, een dix sīao. dīx nbōg dox ia ih mōh loui mu houig puan mu, a līah ngāix dox ih dīx nbōg, jīx rīan brēing la. sin hoig yāox gah nīe saex ia, pai jēi dix dox ih, gah nīe saex ia, pai jēi dix dox ih, gah jīx yām.

183. [sieh līg ang sīao mgon] dēei gīh ra tei sae ndaex rom jeng liux sui mōh dīx yīeh hao sēng, nbāox sae rom si ndah fux e mā ling ndaex dīx hao sōng. yang hyeui hu dāe mgroig kaix, bōun dix mōh rom si ndah hua sioux mai. si vēui sang da rom dix, ran graix rom si ndah siao dūx gah vēui dom gla bīang mgong glix līg hmaing, nbāox da rom si ndah gah gla gū mu, sīao rom si ndah ra hao sēng houig puan hao sēng. kaix hoig da rom si ndah dix gah, gla līg uah blouih, kaix dang gōi hvid, goui ndīang dīx blag kix, dom gla līg hoig iag, ang lai jīx si mgeeing.

184. [grax gīeh mīex līg goui rom deeih] (1) dom ia boun mu, dou jēem diex dīx gīn, sae dix ngaig mai rom, mōh boud hreeb jēem diex mai hreeb dom ia, dox ih boun nbōg, dīx ngāix dox ih ra nbōg, si ndiad dix dox ih ra ngāix. (2) nām oi raoh boun rōng, blai huang jiu puan rōng (blai hre ra rōng), dom ia sin dīx mu, glao ih ndaex brīex see liao. (3) ngaig jēem dīng mu sin ra loui gīn, sae nbēe līg gix ndaex ra loui rōng, mgūah dix dox ih uig boun nbōg houig līah nbōg, dīx ngāix dox ih ra loui nbōg, si ndiad dix dox ih ra loui ngāix. (4) dēei rīah gei si nkrah si ngax daeh pong, ngaig jēih ndaex rom jēem, dox ih ra loui ngāix.

185. [grax gīeh nbrang yaoh ndēeih ngēi] sin jō nbrūng lō yaoh, bō lai dū dīex dix, jīx dix pai sōg nbae mai pai beeig si nbēix dīng dix (si nbēix lūng gix nīe hmom), hod dix dou mai dīx vūd, nqag yām ang nbrūng rīan dix, pai sīao si nbēix gix hloub bīang gaing, gīeh dīe ngai kom ra kon, nbrūng yaoh jūng mai. sin mōh nbrūng lēed qe gix ba yaoh, hloub si nbēix gix gah gaing nbrūng oud ndaex mgrēng, nbrūng hnim hu, qe gah si nbrūh dix gōi.

186. [grax dang rian dang blaex mū lūng] (1) dēei si ndah vui seng qiux ra mu, yūh mōg sae ndaex rom mōh dīx nga gīn, hoig bōun dix mōh rom qid gah num dou ma, hoig goui gao ngāix nbāox qid dīx nbōg. bōun rīan bōun blaex mū lūng gāo sib bied sōun. (2) dēei mag grām dīx sōun, sae rom ndaex dīx nga sōun puan, ngaig rom dōux ngīe, dēei rom dōu in dīx sōun sae rom si u ndaex gao sōun, qid gah mgūang gla, a līah ngāix qid dīx nbōg. (3) dēei hlax kaox glod ia dīx sōun, ngaig rom dōux ngīe, ndēeih dēei rom dōux in dīx sōun, sae rom si u ndaex dīx nga sōun, qid gah mgūang gla, a līah ngāix qid dīx nbōg. (4) dēei ang gāng gōi ra gīn, sae ndaex rom mōh dīx nga gīn, sae ndaex eing, dōub ndōub hmom, een gao ngāix puan houig dīx nga ngāix. gū gūax rom, sae gah num dou ma, gah bōun rīan bōun blaex mū lūng, gah jīx gīeh poun goui gah dou ma, yūh nin hmom kom ra blag. (5) mū lūng si ndaing muih dix hmoung si oui hlax kaox glod ia; meei loui ping fang mī houig puan ping fang mī een hlax kaox glod ia gah dīx blah, een grax nbōu gū ngāix, ngāix kaix bōun ngōb blag hlax bōun nyūb [**] gon mū lūng mīex nyāo, si ndied [**] dix yūh nin loui ngāix houig puan ngāix.

ISBN 7 5367 1547 1/S • 59