DIX: NBEEN OUD GOUI

   1, NDEE OUD MGRONG GOUI

   Hag diex nyīiex yaong Ba rāog, njiad oud gah bīang mgōng, ngāig mgōng ndēe si ndōm. Yām njāeh būi dix bang laih nblaih yaong, būi ran dix sōg kaox mōuig nbīang gaing dix, būi gon bīh mōuig yūh glong si vēui, dom mōuig hmom, būi dom sum nyīiex sang yaong. Nyīiex mōuig nbīang gaing oud bīang yaong blag ndom. Būi dang sōg ndēe oud bag mgūang nyīiex yaong dix. Yām ndīx, būi gon dang mgūah mee lūg rū, dīx rū oud dīx nbaoh. Hag diex hoig bag būi, būi jīx dix sīao; ang jīx dix jōuih, hag diex mōh hag diex būi uig. Sin būi leui sang sum nyīiex gah hag diex si nbēem bāox dix, būi gon vīex loun gīh, mgīe qax, blai eeb hu qog qeing jao nyīiex vēui, lōm lāo mai bāox dix, dom jao nyīiex jū būi dom dāeg bōun sum nyīiex gah. Nbēen Ba rāog, ang būi sax tiang mgūang nyīiex, ja hoig jiag būi sang oud mgūang nyīiex ndēe mox, ja hoig lōm lāo būi noh mai bāox dix būi mōh jū būi noh, Sin jō ndaex si nbēem būi, sin blaex dou si nbēem, blaex kaox blix bang muah būi, būi ndēeih peuix blūd bāox jao an ih ngīe, ang būi ndouh gīeh si mah si mō goui gah.

   Nyīiex Ba rāog sum dix hod gah yūh mgōng, go blag laong houig blag seih, njiad ndia dix hod bāox, goug nbuan būi noh ndēe si ngai, njiad si ndū hmom ngīe.

   Jē nyīiex oud Ba rāog goui ra jē sum dix, mōh nyīiex hlaong mai nyīiex diex.

   Nyīiex hlaong oud Ba rāog, ndeix om nyīiex hlaong oud Siam nan. Blag bīang mōh ndēe oud būi, blag mgrēem jīx dix blaig Līg Soux Ia Sim, Moi Grag nbrīe kong, jīx dix mgrux kix kaox gah. Sum nyīiex mōh sīao būi Kaox, Oux, Bloung, Maox du rōn mai Maox hma in gix. Sum būi nyīiex mōh mgāig būi nqom oud jao dix, ndīng goui būi dix, jīx dix sum dīng sum iag. Ndīx joux sum būi nyīiex, būi gon mgūah ndēe oud jao nyīiex ndēe oud nyōu, mai ndēe een grāeng krai. Ndaex nyīiex goui biax loui nbang; biax som, biax nyōu mai biax glieh. Nyīiex būi dix nblah yūh ngīe noh goui ra ngīe: biax som mai biax glieh. Biax nyīiex hlaong mōh ih būi ndah diex ndaex mgrāeng nyīiex. Ndīx, yūh būi brīex dang būi o, mōh njūng būi si māox loui loun, būi deem ah "si māox paex" gah. Ngāix, būi hoig sīao paex jīang hriam uig. Ba rāox, ndaex biax ndaex paex jīang būi, pru ngū dix gah si nqeeng, bōun ngāix būi guih dix som, nbīaong dix ih brīex gah, bōun nbōu, būi ngōm dix jōu ngū leeing nbōu. Ba rāog daeng kix kaox diah kaox dung, mōh njāo njiad si aoh dix jōu.

   Nyīiex oud Ba rāog, noh yīie dix sūm kaing nyīiex nbaeng oud hox, būi sum roung brang loui mgong, dīx nblah yūh si oux gah oux, dix nblah yūh noh gah kaox, go gah brang houig dom gah njāong si ndāing njēe, nding mōh daing dīx gah oux, dīx nblah yūh nang nding pia, būi yīie baoh ndaex si vīex blag līh si ngāix.

   Ba rāog sōg dix sum nyīiex kix gaex hngoux ga sang dūah būi vō, houig dūah būi vō, ang būi lai hiex muih dix sum nyīiex kraox. Sang sum būi nyīiex būi go dix gīd kaox mgū oux, duah bloung rōn hma dom kix ndaix. Ga sang hu būi nda kaox nyīiex, būi gon hu qog "jang vān" gah si ngāix som, "jang vān" nqag ag ni brāix glong si ngāix duah grāeng nyīiex yaong, si ngāix mīang jao nyīiex an, jiag si ngāix ko, son si ngāix hmom būi ih, būi deem dāeg bōun hu ngai kaox nyīiex kaix. Hu būi ngai dix gīd kaox nyīiex, kaix līh būi kaing lōng yām hlua būi kaing yaong, būi gōn nbrēi dix hngiad nbrāing hu dix gah hmom ang hmom, yām ngai būi dix mgū kaox, mōh gon nbrēi būi njiam nqom blag mgōuih kaox, sin mgōuih ang houig bīang diex, hvag dix gaex gah kaox dang, gah hnu maox, mai sin leui mgud mgāong num dix, sin mgōuih num leui si bliag dix būi hmaing noh ang hmom, joux tai dix mgū, sin ja gon ang hmom, būi ndēeih joux tai si ngāix ngai dix noh. Duah bloung rīam mgīah mōh gāing jīie nbun, si ngāix njāeh nbun dix duah bloung, būi gon lāeg si ngāix hmom nang. Hoig mgrūm kaox oux, bloung hmag uig, būi nbāox qog "jang vān" gah si nbāix sang sum dix nyīiex. Si ngāix sum nyīiex, būi rū būi yaong houig dix deem jōi bāox dix, būi vīex bloung, maox hma, oux vīex mgaox, vīex blai dix deem jōi baox dix gah. Sum būi nyīiex dīx hlang, būi houig dix deem jōi goui die si ha sib gaex. sum nyīiex mōh bīe dix ngāix ngīe gīeh noh njūng dix, ang lai gīeh dīang som, nyīiex dīang som hmaing būi noh ang hmom.

   Sum būi nyīiex, bīang brang būi gon giab noh gah oux, yūh si ndax lēi sae si ndax si vāig gah gīeh rung brng [?] goui. Nbēen Ba rāog, Sum būi nyīiex, bāox būx ang bōun oud bīang bāox gei, bāox gei ang bōun oud bīang geeing. Sin oud bīang bāox gei dix ang sōun eix dīng kaing gix, nbrax saex eix gah. Mōh njāo nin, Ba rāog yām līh nyīiex gix kaing mīex geeing, kaing bāox gei dix, būi deem sum dix oud nyīiex blag mgreem bāox gei dix.

   Njāong grōg braog yaong Ba rāog, njiad goui kaox goui oux mai rom gah. Eix jīx dix ah nin, ja goui yaong Ba rāog ndēe mox bang oux goui ndēe an, bang oux hoig hmai eix dōng yaong Ba rāog. Yaong Ba rāog dīx mu, mōh būi ra loui rū ba grūm dix oud, ndīx, jūb rū mox ba njāeh dix bang yaong vēui, jūb rū an mōh "grōx", "guan" ndaex yaong an heui. Ba rāog mōh njiad krom būi bāox dix gah gāing nqo, grom krom būi bāox rū dix ngom hag diex.

一、起居习俗

   (一)居住

   佤族村寨一般是坐落在山顶比较平缓的地方。开办一个新的寨子,首先要选好社神树(林),先祭社神,若是社神示意为吉利,就建房起屋。社神树一般是在村子的右上方。各户的地基是自由选择的,以前选择地基是按氏姓划分的,一个民姓在一个范围。自己选择的地基可以拥有使用权,但不得拥有所有权。若地基选在外姓或者别家的园地里,只要备一些盐巴、茶叶、一缸水酒,请园地的主人和外姓掌家人到家里,或者自己找上门来商议,经同意后便可盖房。一般来说,若选择某一地基,跟主人商议后,主人是不会拒绝的。若园子里有需要消除的农作物或者果树、芭蕉之类的,适当给主人赔偿损失也就可以了。

   房子是因山势而建的,由高而低,一排一排,远远望去是比较整齐的。

   佤族房屋的结构和建筑有两种:一种是"干栏式"楼房,一种是"四壁落地房",也叫"鸡笼罩房" 。

   "干栏式"楼房,与我国傣族房子相似。楼房分上下两层,楼上住人,楼下饲养牲畜或者堆放柴禾。建筑材料主要是杂木、竹子、茅草、野藤、竹蔑等。

   建盖房屋要根据自家的经济条件和人口多少,可根据实际需要建大建小。头人家的房屋一般比较大些,分主间、客间和外间,房中设主火塘,客火塘和鬼火塘。较为普遍的是分主间和客间,火塘设主火塘和鬼火塘。火塘是在房内用土铺成的一米见方的土地。以前,火塘里立有三块石头,以备烧火煮饭之用。后来,都改用铁三脚架。主火塘里终年烟火缭绕,白日煮饭,晚上烤火取暖。燃料为木柴。

   佤族的另一类房屋是“四壁落地房”。此类房屋的结构建筑比“干栏式”楼房简单,用三棵长杈作柱梁,用平直的木条作椽子,房顶至房檐倾斜度较大,橡子上用茅草铺盖,四壁用竹笆编栅成墙,向东面开一道门。

   佤族建盖新房一般选在农历八月(佤历十月)以后,春节过后一般不宜盖新房。要盖新房,在七、八月份就要开始备料。要先到头人家或者“长万”(jang van)(会历法,会算日子的老人)。由“长万”根据年份及要建新房人的家境、忌日,选定吉日。选好日子后就到山上选择一棵大树为柱,这是新房第一棵砍倒的大料,砍时要注意大树所倒的方向。若是倒下时平稳着地为佳,就劈作柱子。若是倒下时还挂在别的树上没着地,或者是倒下树根压在树桩上,这样就不吉利,这棵树就不能使用,就要再重新选择,若是还不好,就返回家重选日子,再来备料。割茅草是妇女的事,也要选择吉日。材料基本备够了,就去问“长万”建房的日子。建房那天,同姓人、外姓人、隔壁邻舍、亲朋好友都要来帮忙。来帮忙的人,有的送几片草片,有的送几把竹蔑,有的扛来竹子,有的送大米,水酒等。建盖新房,来帮忙的人达五、六十人。房子要一日竖立起,不能隔夜,据说,隔夜是不吉利的。

   燕子是佤族崇拜的飞禽之一,故在屋脊上的两头要置燕尾。燕尾一般是用竹、木制成的。佤族建房的位置很讲究,弟弟不能在哥哥上方居住,儿子不能在老子上方居住。据说弟弟若在哥哥上方居住,哥哥的命大,弟弟抵不过哥哥就易生病。所以,佤族男子成家分居后,一般要在哥哥下方居住。

   佤族村寨的周围有竹林、森林和水源,可以这么说,哪里有佤族人家那里就有竹林,竹林成了佤族山寨的标记。

   佤族村寨是由几个氏姓组成的。过去,哪个民族先来开办寨子,那个民族就是寨子的头人。佤族村寨既是一个生产群体,也是一个地缘性的组织。